Ε. Νταλιάνη[4], X. Σεργιάννη[5]
DOI: https://doi.org/10.57160/KCOV4013
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Σκοπός: Ο σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ: (α) των χαρακτηριστικών των χρηστών που εισάγονται σε θεραπεία απεξάρτησης και (β) του τύπου της συγκεκριμένης θεραπείας, με το χρόνο παραμονής σε αυτή.
Μέθοδος: Σε όλους τους ενήλικους εξυπηρετούμενους, οι οποίοι είχαν εισαχθεί σε κάποια από τις εννέα θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ κατά την περίοδο μεταξύ 01/01/2002 και 31/12/2005 χορηγήθηκε το EuropASI (η ευρωπαϊκή προσαρμογή)
του Addiction Severity Index). Τα συγκεκριμένα στοιχεία, καθώς και στοιχεία αναφορικά με τα χαρακτηριστικά των προγραμμάτων, εξετάστηκαν, τόσο μεμονωμένα όσο και συνδυαστικά, σε σχέση με το χρόνο παραμονής των ατόμων στα προγράμματα θεραπείας.
Αποτελέσματα: Η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών και την ψυχική κατάσταση των ατόμων παρατηρήθηκε να επηρεάζει το χρόνο παραμονής στη θεραπεία ανεξάρτητα από τον τύπο θεραπευτικού προγράμματος, ενώ επιπλέον η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με το οικογενειακό ιστορικό και τη νομική/δικαστική κατάσταση ατόμων παρατηρήθηκε να επηρεάζει το χρόνο παραμονής στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής.
Συμπεράσματα: Μέσα από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας προκύπτει η ύπαρξη σημαντικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των χαρακτηριστικών των εξυπηρετούμενων και των χαρακτηριστικών της θεραπείας και τονίζεται η σπουδαιότητα του ταιριάσματος των θεραπευτικών υπηρεσιών με τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων. Επιπλέον, παρέχεται εμπειρική τεκμηρίωση σχετικά με το συνδυασμό εξυπηρετούμενων-υπηρεσιών που σχετίζεται με μεγαλύτερα ποσοστά ολοκλήρωσης της θεραπείας.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η έρευνα στο χώρο της απεξάρτησης έχει δείξει ότι υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα στο χρόνο παραμονής στη θεραπεία και το θεραπευτικό αποτέλεσμα Συγκεκριμένα, τα άτομα που ολοκληρώνουν ένα θεραπευτικό πρόγραμμα εμφανίζουν μικρότερες πιθανότητες για υποτροπή, για επανεισαγωγή σε θεραπεία ή για εμπλοκή με το νόμο μέσα στο επόμενο διάστημα, ενώ είναι πιθανότερο να έχουν αποκατασταθεί επαγγελματικά (Condelli & Hubbard, 1994˙ Hoffman et al., 1996˙ Hubbard, Craddock, & Anderson, 2003˙ Hubbard et al., 1997˙ Luchansky et al., 2000˙ McCusker et al., 1999˙ Messina, Wish, Nemes, 2000˙ Rawson et al., 1995˙ Simpson et al., 1999˙ Simpson & Curry, 1997˙ Simpson, Joe, & Brown, 1997˙ Toumbourou, Hamilton, & Fallon, 1998). Εντούτοις, η πρόωρη διακοπή της θεραπείας είναι ιδιαίτερα συχνή σε όλους τους τύπους προγραμμάτων, γεγονός που υποδεικνύει ότι τα άτομα που ξεκινούν μία θεραπευτική διαδικασία απεξάρτησης δεν παραμένουν σε αυτή αρκετά προκειμένου να ωφεληθούν (De Leon, 1994˙ Simpson & Sells, 1990).
Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα έχουν στρέψει την έρευνα τα τελευταία χρόνια στη διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν το χρόνο παραμονής στη θεραπεία, τόσο στις θεραπευτικές κοινότητες όσο και σε άλλου τύπου προγράμματα (Condelli,1994˙ DeLeon, 1991˙ DeLeon, Melnick, & Kressel, 1997˙ Westreich et al., 1997). Οι συγκεκριμένες έρευνες προσεγγίζουν το θέμα σε δύο επίπεδα: ως προς τα χαρακτηριστικά των χρηστών που εισάγονται σε θεραπεία και ως προς τα χαρακτηριστικά των θεραπευτικών προγραμμάτων.
Τα χαρακτηριστικά των χρηστών
Χρήστες με λιγότερο βεβαρημένο ιστορικό χρήσης ουσιών και προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση (Maglione, Chao, & Anglin, 2000˙ Mertens & Weisner, 2000), λιγότερα εργασιακά προβλήματα (McLellan, 1983) ή/και λιγότερα οικογενειακά/κοινωνικά προβλήματα (Huselid, Self, & Gutierres, 1991˙ Westreich et al., 1997) φαίνονται να παραμένουν στη θεραπεία απεξάρτησης για μεγαλύτερο διάστημα.
Αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών, η ηλικία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνδέονται με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία, ενώ η σχέση άλλων χαρακτηριστικών, όπως το φύλο, η εμπλοκή με το νόμο και τα ψυχιατρικά συμπτώματα, με την παραμονή στη θεραπεία απεξάρτησης δεν είναι σαφής.
Αναλυτικότερα, η μεγαλύτερη ηλικία συνδέεται με μεγαλύτερο χρόνο παραμονής στη θεραπεία (Meier et al., 2003˙ Wickizer et al., 1994). Αναφορικά με το φύλο, ενώ οι περισσότερες έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνδρες παραμένουν στη θεραπεία για περισσότερο χρόνο συγκριτικά με τις γυναίκες (Arfken et al., 2001˙ King & Canada, 2004˙ McCaul, Svikis, & Moore, 2001˙ Petry & Bickel, 2000˙ Sayre et al., 2002), δεν είναι λίγες οι έρευνες στις οποίες, είτε οι γυναίκες εμφανίζονται να παραμένουν στη θεραπεία για μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι οι άνδρες (π.χ. Broome, Flynn, & Simpson, 1999), είτε το φύλο δεν φαίνεται να διαφοροποιεί το χρόνο παραμονής στη θεραπεία (Condelli et al., 2000; Green et al., 2002; Veach et al., 2000). Επιπλέον, σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν το χρόνο παραμονής στη θεραπεία δεν είναι κοινοί για τα δύο φύλα (Green et al., 2002 Mertens & Weisner, 2002), ενώ το «ταίριασμα» πελατών-θεραπείας με κριτήριο το φύλο έχει σχετιστεί με μεγαλύτερο χρόνο παραμονής των γυναικών στη θεραπεία (Hser et al., 1999).
Η εικόνα δεν είναι σαφής και στην περίπτωση της ψυχιατρικής συννοσηρότητας. Περισσότερα ψυχιατρικά συμπτώματα (κυρίως καταθλιπτικά) έχουν φανεί να σχετίζονται τόσο με μεγαλύτερο (Carroll et al., 1993), όσο και με μικρότερο διάστημα παραμονής στη θεραπεία απεξάρτησης (Green et al., 2002; Stark, 1992), ενώ σε άλλες έρευνες δεν έχει καταγραφεί άμεση σχέση μεταξύ των δύο (Kleinman et al., 1992; Sterling et al., 1994). Τέλος, ενώ η εμπλοκή με το νόμο έχει συσχετιστεί ερευνητικά με μεγαλύτερο χρόνο παραμονής στη θεραπεία (π.χ. Hiller et al., 1998; Knight et al., 2000; Young, 2002), το συγκεκριμένο εύρημα δεν έχει επιβεβαιωθεί στο σύνολο των σχετικών ερευνών (π.χ. Marshall & Hser, 2002).
Τα χαρακτηριστικά των προγραμμάτων
Γενικά, η έρευνα έχει δείξει ότι ο χρόνος παραμονής στα προγράμματα διαμονής είναι μεγαλύτερος συγκριτικά με το χρόνο παραμονής στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής (Hubart et al., 1989).
Ακόμα και στο πλαίσιο των ερευνών, στις οποίες έχει γίνει άμεση σύγκριση μεταξύ των προγραμμάτων διαμονής και των προγραμμάτων εξωτερικής παραμονής, έχουν αναφερθεί μία σειρά μεθοδολογικά ζητήματα, τα οποία περιορίζουν τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από αυτές. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα που απευθύνονται στους δύο τύπους προγραμμάτων προέρχονται, συνήθως, από διαφορετικούς πληθυσμούς, τόσο αναφορικά με τα κοινωνικό-δημογραφικά τους χαρακτηριστικά, όσο και αναφορικά με τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών. Επιπλέον, οι δύο αυτοί τύποι προγραμμάτων παρουσιάζουν διαφορές , τόσο αναφορικά με τη δομή τους όσο και με τις θεραπευτικές παρεμβάσεις που υιοθετούν. Κατά συνέπεια δεν είναι απόλυτα σαφές εάν οι διαφορές που έχουν καταγραφεί σχετίζονται με τις δομικές διαφορές των δύο τύπων προγραμμάτων, τις διαφορετικές θεραπευτικές παρεμβάσεις που υιοθετούν ή το διαφορετικό προφίλ των ατόμων που απευθύνονται σε αυτά .
Επιπλέον, πιθανές ερμηνείες για τη μεγάλη διαφοροποίηση των αποτελεσμάτων που αφορούν στη σχέση μεταξύ τόσο των χαρακτηριστικών των θεραπευτικών προγραμμάτων όσο και των χαρακτηριστικών των χρηστών που προσέρχονται σε αυτά, αποτελούν: (α) οι διαφορές στην ερευνητική μεθοδολογία που εφαρμόζεται, (β) η πιθανή μεσολαβητική επίδραση άλλων μεταβλητών ή/και (γ) το γεγονός ότι η σημαντικότερη επίδραση στο χρόνο παραμονής πιθανά προέρχεται από την αλληλεπίδραση των επιμέρους χαρακτηριστικών.
Ο σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των χαρακτηριστικών των χρηστών που εισάγονται σε θεραπεία απεξάρτησης και του τύπου της συγκεκριμένης θεραπείας με το χρόνο παραμονής σε αυτή.
ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ
Σοβαρότητα προβλημάτων
Η ευρωπαϊκή προσαρμογή της 5ης έκδοσης του Addiction Severity Index (ASI – McLellan et al., 1980, 1992) χορηγήθηκε κατά την εισαγωγή των εξυπηρετούμενων στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Το EuropASI συμπληρώνεται στο πλαίσιο μίας σχετικά σύντομης, ημι-δομημένης συνέντευξης, η οποία στοχεύει στη συγκέντρωση πληροφοριών γύρω από τα προβλήματα των χρηστών σε εφτά τομείς: σωματικά προβλήματα, επαγγελματική και οικονομική κατάσταση, παραβατική δραστηριότητα και νομικά προβλήματα, κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις, ψυχιατρικά συμπτώματα, χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ.
Για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας υπολογίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν, τόσο οι δείκτες σοβαρότητας (severity ratings) όσο και οι συνθετικές τιμές (composite scores). Σύμφωνα με τους κατασκευαστές του ερωτηματολογίου, οι δείκτες σοβαρότητας και οι συνθετικές τιμές λειτουργούν ανεξάρτητα μεταξύ τους, ενώ και οι δύο συνδυάζουν αντικειμενικές πληροφορίες με την υποκειμενική γνώμη των ατόμων για τη σοβαρότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν και την ανάγκη τους για θεραπεία. Οι συνθετικές τιμές αναφέρονται στο «εδώ-και-τώρα» και συγκεκριμένα στις τελευταίες 30 ημέρες που προηγήθηκαν της συνέντευξης. Οι δείκτες σοβαρότητας αποτελούν την εκτίμηση των συνεντευκτών ως προς τη σοβαρότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα διαχρονικά, όπως αυτή προκύπτει από το συνυπολογισμό των αντικειμενικών και των υποκειμενικών δεδομένων που παρέχονται από τα άτομα κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Κατά συνέπεια, οι δείκτες σοβαρότητας εκτιμάται ότι αποδίδουν μία περισσότερο ολοκληρωμένη εικόνα αναφορικά με τη βαρύτητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα στους επιμέρους τομείς που εξετάζονται.
Προκειμένου να είναι εφικτή η σύγκριση μεταξύ των δύο μετρήσεων, τόσο οι δείκτες σοβαρότητας όσο και οι συνθετικές τιμές, μετατράπηκαν σε μία κλίμακα από 0 έως 1, όπου το 0 υποδεικνύει το χαμηλότερο και το 1 τον υψηλότερο βαθμό σοβαρότητας σε κάθε περιοχή που εξετάζεται.
Χρόνος παραμονής
Ο προγραμματισμένος χρόνος παραμονής στα θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ είναι οι δώδεκα (12) μήνες. Μετά το πέρας του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, οι εξυπηρετούμενοι προχωρούν σε μία επόμενη θεραπευτική φάση, η οποία είναι λιγότερο εντατική και αφορά στην κοινωνική τους επανένταξη. Για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας, θεωρήσαμε ότι τα άτομα έχουν ολοκληρώσει τη θεραπεία τους, όταν έχουν παραμείνει στη θεραπεία για διάστημα ίσο ή μεγαλύτερο των δώδεκα μηνών, ενώ αντίστοιχα θεωρήσαμε ότι έχουν διακόψει τη θεραπεία τους στην περίπτωση που η παραμονή τους στη θεραπεία ήταν μικρότερη των δώδεκα μηνών.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Συμμετέχοντες
Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν ενήλικες, οι οποίοι είχαν εισαχθεί σε κάποια από τις εννέα θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ κατά την περίοδο μεταξύ 01/01/2002 και 31/12/2005. Τέσσερις από τις κοινότητες ήταν κοινότητες διαμονής (ΚΕΘΕΑ-ΙΘΑΚΗ στη Μακεδονία, ΚΕΘΕΑ-ΕΞΟΔΟΣ στη Θεσσαλία, ΚΕΘΕΑ-ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ και ΚΕΘΕΑ-ΝΟΣΤΟΣ στην Αττική) και πέντε ήταν κοινότητες εξωτερικής παραμονής (ΚΕΘΕΑ-ΔΙΑΒΑΣΗ στην Αττική, ΚΕΘΕΑ-ΑΡΙΑΔΝΗ στην Κρήτη, ΚΕΘΕΑ-ΠΙΛΟΤΟΣ στη Θεσσαλία, ΚΕΘΕΑ-ΟΞΥΓΟΝΟ στην Πελοπόννησο).
Διαδικασία
Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου έγινε με τη διαδικασία της συνέντευξης και διενεργήθηκε από έμπειρους συνεντευκτές, οι οποίοι ακολούθησαν μία σταθμισμένη διαδικασία για τη λήψη των σχετικών πληροφοριών.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Δείγμα
Το δείγμα αποτελείτο από 1496 άτομα. Η πλειοψηφία ήταν άνδρες (86,8%), ενώ ο μέσος όρος ηλικίας ήταν τα 27 έτη. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων είχαν εισαχθεί σε θεραπευτικά προγράμματα διαμονής (71,0%), ενώ περίπου οι μισοί είχαν παραμείνει σε θεραπεία για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους (Πίνακας 1).
Συσχετίσεις μεταξύ των συνθετικών τιμών & των δεικτών σοβαρότητας
Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, η υψηλότερη τιμή εμφανίζεται στο δείκτη σοβαρότητας αναφορικά με τη χρήση ναρκωτικών, ενώ η αντίστοιχη συνθετική τιμή είναι αρκετά χαμηλότερη. Παράλληλα, υψηλές τιμές καταγράφονται και στους δείκτες σοβαρότητας που αφορούν στο οικογενειακό ιστορικό, καθώς και στην επαγγελματική/οικονομική κατάσταση, ενώ οι χαμηλότερες τιμές αφορούν στη χρήση αλκοόλ.
Οι συσχετίσεις μεταξύ των συνθετικών τιμών και των δεικτών σοβαρότητας υπολογίστηκαν για κάθε έναν από τους τομείς που εξετάστηκαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συσχετίσεις ήταν χαμηλές για τη χρήση ουσιών, το οικογενειακό ιστορικό και την επαγγελματική / οικονομική κατάσταση και υψηλές για τη νομική / δικαστική κατάσταση.
Πίνακας 1
Το προφίλ των εξυπηρετούμενων ως προς το φύλο, τον τύπο θεραπευτικού προγράμματος και το χρόνο παραμονής στη θεραπεία.
| N | % | ||
| Φύλο | Άνδρες | 1298 | 86,8 |
| Γυναίκες | 198 | 13,2 | |
| Σύνολο | 1496 | 100 | |
| Τύπος προγράμματος | Διαμονής | 1059 | 70,8 |
| Εξωτερικής παραμονής | 437 | 29,2 | |
| Σύνολο | 1496 | 100 | |
| Χρόνος παραμονής στη θεραπεία | 1-30 | 277 | 18,5 |
| 31-90 | 185 | 12,4 | |
| 91-180 | 184 | 12,3 | |
| 181-270 | 119 | 8,0 | |
| 271-360 | 102 | 6,8 | |
| 360+ | 629 | 42,0 | |
| Σύνολο | 1496 | 100 | |
Πίνακας 2
Το προφίλ των εξυπηρετούμενων ως προς τη σοβαρότητα των προβλημάτων στους τομείς που εξετάστηκαν.
| Προβλήματα | Συνθετικές τιμές | Δείκτες σοβαρότητας | Συντελεστές συσχέτισης Pearson r |
| Κατάσταση υγείας | 0,21 | 0,26 | 0,595** |
| Επαγγελματική / Οικονομική κατάσταση | 0,43 | 0,36 | 0,314* |
| Χρήση αλκοόλ | 0,12 | 0,26 | 0,572** |
| Χρήση ναρκωτικών | 0,22 | 0,67 | 0,203** |
| Νομική / Δικαστική κατάσταση | 0,32 | 0,28 | 0,750** |
| Οικογενειακό ιστορικό | 0,33 | 0,47 | 0,133** |
| Ψυχική κατάσταση | 0,21 | 0,34 | 0,560** |
* p < 0,05, ** p< 0,01
Χρόνος παραμονής στη θεραπεία
Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται το ποσοστό (%) των ατόμων που παραμένει στη θεραπεία μετά από διάστημα 30, 60, 90 ημερών κλπ. Για παράδειγμα, μετά τον πρώτο μήνα στη θεραπεία το 81,5% των ατόμων παραμένει στη θεραπεία, ενώ μετά τους δύο πρώτους μήνες το 25,7% έχει διακόψει. Μετά το πέρας ενός έτους, το 42% έχει ολοκληρώσει την προγραμματισμένη περίοδο εντατικής θεραπείας, ενώ το 58% έχει διακόψει πρόωρα.
Στο Γράφημα 2 παρουσιάζεται το ποσοστό (%) των ατόμων που παραμένει στη θεραπεία στη διάρκεια ενός έτους ανά τύπο προγράμματος. Όπως φαίνεται, το ποσοστό των ατόμων που ολοκληρώνει τη θεραπεία στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των προγραμμάτων διαμονής.
Γράφημα 1
Χρόνος παραμονής στη θεραπεία (σε ημέρες)
Γράφημα 2
Χρόνος παραμονής στη θεραπεία (σε ημέρες) ανά τύπο προγράμματος
Θεραπευτική έκβαση & παράγοντες που την επηρεάζουν
Πραγματοποιήθηκε δυαδική λογιστική παλινδρόμηση, με τη θεραπευτική έκβαση (διακοπή/ολοκλήρωση) ως εξαρτημένη μεταβλητή και τον τύπο προγράμματος, το φύλο, την ηλικία, τους δείκτες σοβαρότητας και τις συνθετικές τιμές του EuropASI ως ανεξάρτητες μεταβλητές. Χρησιμοποιήθηκαν και οι δείκτες σοβαρότητας και οι συνθετικές τιμές, καθώς οι διασυσχετίσεις (intercorrelations) μεταξύ τους δεν ήταν υψηλές σε απόλυτες τιμές. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ του τύπου προγράμματος και των υπολοίπων προβλεπουσών μεταβλητών εισήχθησαν ταυτόχρονα προκειμένου να ελεγχθεί η επίδρασή τους στον ετήσιο χρόνο παραμονής.
Τα αποτελέσματα της ανάλυσης παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Όπως φαίνεται από τη μελέτη των κύριων επιδράσεων, ο τύπος του προγράμματος, η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση και η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με την ψυχική κατάσταση του ατόμου μπορούσαν να προβλέψουν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό τη θεραπευτική έκβαση. Συγκεκριμένα, η παρακολούθηση ενός προγράμματος εξωτερικής παραμονής, η μικρότερη σοβαρότητα προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών τον τελευταίο μήνα (συνθετική τιμή) και η μεγαλύτερη σοβαρότητα προβλημάτων που σχετίζονται με την ψυχική κατάσταση του ατόμου διαχρονικά (δείκτης σοβαρότητας) μπορούσαν να προβλέψουν την ολοκλήρωση της θεραπείας σε σημαντικό βαθμό.
Μελετώντας τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μεταβλητών που εξετάστηκαν, η σοβαρότητα των προβλημάτων εμφανίστηκε να σχετίζεται σε στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό με τη διακοπή ή την ολοκλήρωση της θεραπείας στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής. Συγκεκριμένα, η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με το οικογενειακό ιστορικό (τόσο τον τελευταίο μήνα όσο και διαχρονικά), τη χρήση ναρκωτικών, τη νομική/δικαστική κατάσταση και την ψυχική κατάσταση διαχρονικά μπορούσε να προβλέψει την ολοκλήρωση ή όχι της θεραπείας σε σημαντικό βαθμό.
Πίνακας 3
Λογιστική παλινδρόμηση
| Κύριες επιδράσεις | Beta | SE | df | Odds Ratio |
| Τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής) *** | 1,67 | 0,43 | 1 | 5,33 |
| Χρήση ναρκωτικών
(συνθετική τιμή)*** |
-1,31 | 0,39 | 1 | 0,27 |
| Ψυχική κατάσταση
(δείκτης σοβαρότητας)*** |
-1,22 | 0,30 | 1 | 0,29 |
| Αλληλεπιδράσεις | ||||
| Οικογενειακό ιστορικό (συνθετική τιμή) (x) τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής)* | -1,14 | 0,62 | 1 | 0,32 |
| Χρήση ναρκωτικών (δείκτης σοβαρότητας) (x) τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής)** | -1,99 | 0,82 | 1 | 0,14 |
| Νομική / Δικαστική κατάσταση (δείκτης σοβαρότητας) (x) τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής)** | -1,23 | 0,48 | 1 | 0,29 |
| Οικογενειακό ιστορικό
(δείκτης σοβαρότητας) (x) τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής)** |
1,30 | 0,61 | 1 | 3,66 |
| Ψυχική κατάσταση
(δείκτης σοβαρότητας) (x) τύπος προγράμματος (εξωτερικής παραμονής) ** |
1,75 | 0,70 | 1 | 5,75 |
* P < 0,1 **P < 0,05 *** P < 0,01
ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Συνολικά, ο χρόνος παραμονής στη θεραπεία βρέθηκε να σχετίζεται τόσο με τον τύπο του θεραπευτικού προγράμματος, όσο και με τη σοβαρότητα των προβλημάτων των χρηστών.
Η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με την κατάχρηση ουσιών πριν την εισαγωγή για θεραπεία σχετίζονταν με υψηλότερα ποσοστά διακοπής της θεραπείας, ανεξάρτητα από τον τύπο του θεραπευτικού πλαισίου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών, η σοβαρότητα προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών είναι ίσως η πιο συνεπής μεταβλητή που σχετίζεται με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία (Maglione et al., 2000; Mertens & Weisner, 2000).
Τα προγράμματα εξωτερικής παραμονής σχετίζονται με υψηλότερα ποσοστά ολοκλήρωσης της θεραπείας. Όπως προκύπτει από τα διαγράμματα ετήσιας παραμονής, η βασική διαφορά στα ποσοστά παραμονής στη θεραπεία προκύπτουν από τις διακοπές που συμβαίνουν κατά τις πρώτες τριάντα ημέρες της θεραπείας, ποσοστό το οποίο είναι σημαντικά υψηλότερο στα προγράμματα διαμονής. Το συγκεκριμένο εύρημα θα πρέπει να εκτιμηθεί σε συνάρτηση με τη σημαντική αλληλεπίδραση που καταγράφηκε μεταξύ του τύπου του θεραπευτικού προγράμματος και της σοβαρότητας των προβλημάτων. Συνολικά, οι εξυπηρετούμενοι των προγραμμάτων διαμονής εμφανίστηκαν να έχουν σοβαρότερα προβλήματα συγκριτικά με τους εξυπηρετούμενους των προγραμμάτων εξωτερικής παραμονής στους περισσότερους από τους τομείς που εξετάστηκαν.
Οι εξυπηρετούμενοι που ανέφεραν περισσότερο σοβαρά ψυχικά προβλήματα ήταν λιγότερο πιθανό να ολοκληρώσουν τη θεραπεία τους. Το συγκεκριμένο εύρημα χρειάζεται να εξεταστεί περαιτέρω, καθώς η χρήση συγκεκριμένων ουσιών συχνά σχετίζεται με την εκδήλωση ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Κατά συνέπεια, η σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών είναι πιθανό να επηρεάζει τη σχέση μεταξύ ψυχικών προβλημάτων και χρόνου παραμονής στη θεραπεία.
Ο παράγοντας του φύλου δεν παρατηρήθηκε να επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό το χρόνο παραμονής στη θεραπεία, όταν ελέγχθηκε σε συνδυασμό με τη σοβαρότητα των προβλημάτων στους επιμέρους τομείς. Το συγκεκριμένο εύρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς προσφέρει μία πιθανή ερμηνεία για την ασυνέπεια των ερευνητικών αποτελεσμάτων σχετικά με το ρόλο του φύλου στο χρόνο παραμονής στη θεραπεία. Ενδεχομένως, η σοβαρότητα των προβλημάτων να επηρεάζει το χρόνο παραμονής στη θεραπεία των ατόμων, ανεξαρτήτως φύλου, στην αρχή της θεραπευτικής διαδικασίας, ενώ διαφοροποιήσεις με κριτήριο το φύλο (ή το συνδυασμό του με τον τύπο προγράμματος) να προκύπτουν στην πορεία της θεραπείας. Περαιτέρω διερεύνηση του ακριβούς χρόνου διακοπής και συσχετισμός του με το φύλο, τη σοβαρότητα των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση και τον τύπο του θεραπευτικού προγράμματος αναμένεται να δώσει πολύτιμες πληροφορίες αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα.
Σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες, τα οικογενειακά/κοινωνικά προβλήματα συνδέονται με χαμηλότερα ποσοστά παραμονής στη θεραπεία (Huselid et al., 1991˙ Westreich et al., 1997). Στην παρούσα μελέτη, αυτό παρατηρήθηκε μόνο στην περίπτωση των προγραμμάτων εξωτερικής παραμονής. Πιθανά, το συγκεκριμένο εύρημα να σχετίζεται με τις προϋποθέσεις εισαγωγής στα συγκεκριμένα προγράμματα, καθώς η ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου, το οποίο θα εμπλέκεται με κάποιο τρόπο στη θεραπεία του ατόμου αποτελεί βασικό κριτήριο για την εισαγωγή του ατόμου στη θεραπεία.
Σε αντίθεση με τα αποτελέσματα άλλων ερευνών (π.χ. Hiller et al., 1998˙ Knight et al., 2000˙ Young, 2002), η σοβαρότητα των προβλημάτων των εξυπηρετούμενων που σχετίζονται με το νόμο εμφανίστηκε να σχετίζεται με μικρότερο χρόνο παραμονής στη θεραπεία. Χρειάζεται να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του συγκεκριμένου ερωτηματολογίου εξετάζεται η ύπαρξη δικαστικών εκκρεμοτήτων και ιστορικού φυλάκισης. Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι οι δικαστικές εκκρεμότητες συχνά σχετίζονται με μεγαλύτερο χρόνο παραμονής, ενώ το ιστορικό φυλάκισης σχετίζεται με μικρότερο χρόνο παραμονής στη θεραπεία. Κατά συνέπεια, η επιμέρους εξέταση των δύο αυτών διαστάσεων της εμπλοκής με το νόμο θα έδινε πιθανά μία σαφέστερη εικόνα.
Επιπλέον, παρατηρήθηκαν διαφορές μεταξύ των δεικτών σοβαρότητας και των συνθετικών τιμών. Καθώς η συνθετική τιμή αναφέρεται στο διάστημα των τριάντα ημερών πριν την εισαγωγή του ατόμου σε θεραπεία -περίοδο κατά την οποία το άτομο περιορίζει ή ακόμα και διακόπτει τη χρήση- είναι φανερό ότι η τιμή αυτή «υποτιμά» το πραγματικό μέγεθος των προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρόνια χρήση ναρκωτικών ουσιών. Παράλληλα, οι δείκτες σοβαρότητας μπορούν να θεωρηθούν ως περισσότερο αντιπροσωπευτικές εκτιμήσεις, καθώς περιλαμβάνουν μία διαχρονική εκτίμηση των προβλημάτων στους επιμέρους τομείς.
Περιορισμοί & προτάσεις για περαιτέρω έρευνα
Οι εκτιμήσεις της σοβαρότητας των προβλημάτων στις περισσότερες από τις επτά περιοχές που εξετάστηκαν εμφάνισαν υψηλή συσχέτιση μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, η εξέταση καθενός από τους τομείς, ξεχωριστά, αναφορικά με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία δεν οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα. Επιπλέον, το συγκεκριμένο εύρημα εγείρει πιθανά και μεθοδολογικά ζητήματα, δεδομένου ότι, εξ ορισμού, κάθε ένας από τους δείκτες του ερωτηματολογίου για τους τομείς που εξετάζονται είναι κατασκευασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί ως μία ανεξάρτητη μέτρηση.
Στη πλαίσιο της παρούσας μελέτης, ως δείκτης μέτρησης του χρόνου παραμονής χρησιμοποιήθηκε η ολοκλήρωση (ή μη) της θεραπείας. Ενδεχομένως, εναλλακτικοί δείκτες αξιολόγησης του χρόνου παραμονής να επέτρεπαν τη διαμόρφωση μίας πιο ολοκληρωμένης εικόνας. Μια πρόταση θα ήταν η διάκριση μεταξύ πρώιμης και μεταγενέστερης χρονικά διακοπής της θεραπείας και να διερευνηθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν αυτές τις δύο ομάδες ξεχωριστά.
Μέσα από τα ευρήματα της παρούσας έρευνας τονίζεται η σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ των χαρακτηριστικών των εξυπηρετούμενων και των χαρακτηριστικών της θεραπείας, καθώς και η σπουδαιότητα του «ταιριάσματος» των θεραπευτικών υπηρεσιών με τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων. Επιπλέον, παρέχεται εμπειρική τεκμηρίωση σχετικά με το συνδυασμό εξυπηρετούμενων-υπηρεσιών που σχετίζεται με μεγαλύτερα ποσοστά ολοκλήρωσης της θεραπείας.
Είναι γεγονός ότι η διαδικασία σχεδιασμού μελετών αναφορικά με τον αποτελεσματικότερο συνδυασμό εξυπηρετούμενων-υπηρεσιών χαρακτηρίζεται από μία σειρά μεθοδολογικών προβληματισμών. Πέρα από το μεγάλο αριθμό των επιμέρους χαρακτηριστικών των εξυπηρετούμενων και τους εναλλακτικούς τρόπους αξιολόγησης της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας, μία σειρά ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των θεραπευτικών υπηρεσιών χρειάζεται να μελετηθούν συνδυαστικά, όπως για παράδειγμα, η θεραπευτική προσέγγιση, η διάρκεια της θεραπείας, το θεραπευτικό πλαίσιο, οι θεραπευτές αλλά και θεραπευτικοί στόχοι. Παρά την πολυπλοκότητα της συγκεκριμένης διαδικασίας έχουν ήδη προταθεί και εφαρμοστεί πιλοτικά, σχετικά πρωτόκολλα και τα πρώτα αποτελέσματα είναι θετικά (π.χ. DeLeon, Melnick, & Cleland, 2008).
4. Εριάννα Νταλιάνη, Στατιστικός – Ερευνητής, MSc, email: edaliani@kethea.gr
5. Χριστίνα Σεργιάνη, PhD, Ψυχολόγος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Arfken, C.L., Klein, C., di Menza, S., Schuster, C.R. (2001). Gender differences in problem severity at assessment and treatment retention. Journal of Substance Abuse Treatment, 20, 53-57.
Broome, K.M., Flynn, P.M., and Simpson, D.D. (1999). Psychiatric comorbidity measures as predictors of retention in drug abuse treatment programs. Health Services Research, 34, 791-806.
Carroll, K.M., Power, M.D., Bryant, K., and Rounsaville, B.J. (1993). One-Year Follow-Up Status of Treatment-Seeking Cocaine Abusers: Psychopathology and Dependence Severity as Predictors of Outcome. The Journal of Nervous & Mental Disease, 181(2), 71-79.
Condelli, W.S. (1994). Domains of variables for understanding and improving retention in therapeutic community. The International Journal of the Addictions, 29(5), 593-607.
Condelli, W.S., and Hubbard, R.L. (1994). Relationship between time spent in treatment and client outcomes from therapeutic communities. Journal of Substance Abuse Treatment, 11, 25-33.
Condelli, W.S., Koch, M.A., and Fletcher, B. (2000). Treatment refusal/attrition among adults randomly assigned to programs at a drug treatment campus. The New Jersey Substance Abuse Treatment Campus, Seacaucus, NJ. Journal of Substance Abuse Treatment, 18, 395-407.
De Leon, G. (1994). Therapeutic communities. In M.Galanter, and H.D. Kleber, (Eds.), Treatments of Substance Abuse. Chicago: American Psychiatric Press.
DeLeon, G., Melnick, G., and Cleland, C.M. (2008). Client matching: a severity-treatment intensity paradigm. Journal of Addictive Diseases, 27(3), 99-113.
DeLeon, G., Melnick, G., and Kressel, D. (1997). Motivation and readiness for therapeutic community treatment among cocaine and other drug users. American Journal of Drug & Alcohol Abuse, 23, 169-189.
Green, C.A., Polen, M.R., Dickinson, D.M., Lynch, F.L., and Bennett, M.D. (2002). Gender differences in predictors of initiation, retention, and completion in an HMO-based substance abuse treatment program. Journal of Substance Abuse Treatment, 23, 285-295.
Hser, Y-I, Polisnky, M.L., Maglione, M., and Anglin, M.D. (1999). Matching clients’ needs with drug treatment services. Journal of Substance Abuse Treatment, 16(4), 299-305.
Hiller, M.L., Knight, K., Broome, K.M., and Simpson, D.D. (1998). Legal Pressure and Treatment Retention in a National Sample of Long-Term Residential Programs. Criminal Justice and Behavior, 25(4), 463-481.
Hoffman, J.A., Caudill, B.D., Koman, J.J., Luckey, J.W., Flynn, P.M., and Mayo, D.W. (1996). Psychosocial treatments for cocaine abuse: 12-month treatment outcomes. Journal of Substance Abuse Treatment, 13, 3-11.
Hubbard, R. L., Craddock, S. G., and Anderson, J. (2003). Overview of 5-year followup outcomes in the drug abuse treatment outcome studies (DATOS). Journal of Substance Abuse Treatment, 25(3), 125-134.
Hubbard, R.L., Craddock, S.S., Flynn, P.M., Anderson, J., and Etheridge, R.M. (1997). Overview of 1-year follow-up outcomes in the Drug Abuse Treatment Outcome Study (DATOS). Psychology of Addictive Behaviors, 11, 261-278.
Hubbard, R. L., Marsden, M. E., Rachal, J. V., Harwood, H. J., Cavanaugh, E. R., and Ginzburg, H. M. (1989). Drug abuse treatment: A national study of effectiveness. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press.
Huselid, R.F., Self, E.A., and Gutierres, S.E. (1991). Predictors of successful completion of a halfway-house program for chemically-dependent women. American Journal of Drug &Alcohol Abuse, 17, 89-101.
King, A.C., and Canada, S.A. (2004). Client-related predictors of early treatment drop-out in a substance abuse clinic exclusively employing individual therapy. Journal of Substance Abuse Treatment, 26, 189-195.
Kleinman, P.H., Kang, S.Y., Lipton, D.S., Woody, G.E., Kemp, J., and Millman, R.B. (1992). Retention of Cocaine Abusers in Outpatient Psychotherapy. The American Journal of Drug & Alcohol Abuse, 18(1), 29-43.
Knight, K., Hiller, M.L., Broome, K.M., and Simpson, D.D. (2000). Legal Pressure, Treatment Readiness, and Engagement in Long-Term Residential Programs. Journal of Offender Rehabilitation, 31(1), 101-115.
Luchansky, B., He, L., Krupski, A., and Stark, K.D. (2000). Predicting readmission to substance abuse treatment using state information systems. The impact of client and treatment characteristics. Journal of Substance Abuse, 12(3), 255-270.
Maglione, M., Chao, B., and Anglin, M.D. (2000). Correlates of outpatient drug treatment drop-out among methamphetamine users. Journal of Psychoactive Drugs, 32(2), 221-228.
Marshall, G.N., and Hser, Y.I. (2002).Characteristics of criminal justice and noncriminal justice clients receiving treatment for substance abuse. Addictive Behaviors, 27(2), 179-192.
McCaul, M.E., Svikis, D.S., and Moore, R.D. (2001). Predictors of outpatient treatment retention: patient versus substance use characteristics. Drug & Alcohol Dependence, 62, 9-17.
McCusker, J., Stoddard, A., Frost, R., and Zorn, M. (1999). Planned versus actual duration of drug abuse treatment: reconciling observational and experimental evidence. Journal of Nervous & Mental Disease, 184, 482-489.
McLellan, A.T., Kushner, H., Metzger, D., Peters, R., Grisson, G., Pettinati, H., and Argeriou, M. (1992). The fifth edition of the Addiction Severity Index. Journal of Substance Abuse Treatment, 9(3), 199-213.
McLellan, A.T., Luborsky,L., Woody, G.E., and O’Brien, C.P. (1980). An improved diagnostic instrument for substance abuse patients, The Addiction Severity Index. Journal of Nervous & Mental Disease, 168, 26-33.
Meier , P., Donmall , M., McElduff , P., Barrowclough , C., and Heller, R (2002). The role of the early therapeutic alliance in predicting drug treatment dropout. Drug and Alcohol Dependence, 83 (1), 57 – 64.
Mertens, J.R., and Weisner, C.M. (2000). Predictors of substance abuse treatment retention among women and men in an HMO. Alcoholism, Clinical & Experimental Research, 24, 1525-1533.
Messina, N., Wish, E., and Nemes, S. (2000). Predictors of treatment outcomes in men and women admitted to a therapeutic community. The American journal of drug and alcohol abuse, 26(2), 207-227.
Petry, N.M., and Bickel, W.K. (2000). Gender differences in hostility of opiate-dependent outpatients: role in early treatment termination. Drug & Alcohol Dependence, 58, 27-33.
Rawson, R.A., Shoptaw, S.J., Obert, J.L., McCann, M.J., Hasson, A.L., Marinelli-Casey, P.J., Brethen, P.R., AND Ling, W. (1995). An intensive outpatient approach for cocaine abuse treatment. Journal of Substance Abuse Treatment,12, 117-127.
Sayre, S.L., Schmidt, L., Stotts, A.L., Averill, P.M., Rhoades, H.M., and Grabowski, J.J. (2002). Determining predictors of attrition in an outpatient substance abuse program. American Journal of Drug & Alcohol Abuse, 28(1), 55-72.
Simpson, D.D., and Curry, S.J. (Eds.) (1997). Special Issue: Drug Abuse Treatment Outcome Study (DATOS). Psychology of Addictive Behaviours, 11(4), 211-335.
Simpson, D.D., Joe, G.W., and Broome, K.M. (2002). A National 5-Year Follow-up of Treatment Outcomes for Cocaine Dependence. Archives of General Psychiatry, 59, 538-544.
Simpson, D.D., Joe, G.W., Fletcher, B.W., Hubbard, R.L., and Anglin, M.D. (1999). A national evaluation of treatment outcomes for cocaine dependence. Archives of General Psychiatry, 56(6), 507-514.
Simpson, D.D., Joe, G.W., and Brown, B.S. (1997). Treatment retention and follow-up outcomes in the Drug Abuse Treatment Outcome Study (DATOS). Psychology of Addictive Behaviors, 11(4), 279-293.
Simpson, D.D., and Sells, S.B. (1990). Opioid addiction and treatment: A 12-year foolow-up. Malabar, FL: Krieger.
Stark, M.J. (1992). Dropping out of substance abuse treatment: A clinically-oriented review. Clinical Psychology Review, 12(1), 93-116.
Sterling, R.C., Gottheil, E., Weinstein, S. P., and Shannon, D. M. (1994). Psychiatric Symptomatology in Crack Cocaine Abusers. Journal of Nervous & Mental Disease, 182(10), 564.
Toumbourou, J.W., Hamilton, M., and Fallon, B. (1998).Treatment level progress and time spent in treatment in the prediction of outcomes following drug-free therapeutic community treatment. Addiction, 93(7), 1051-1064.
Veach, L.J., Remley, T.P, Kippers, S.M., and Sorg, J.D. (2000). Retention predictors related to intensive outpatient programs for substance use disorders. American Journal of Drug & Alcohol Abuse, 26(3), 417-428.
Westreich, L., Heitner, C., Cooper, M., Galanter, M., and Guedj, P. (1997). Perceived social support and treatment retention on an inpatient addiction treatment unit. American Journal on Addictions, 6, 144-149.
Wickizer, Τ., Maynard, C., Atherly, A., Frederick, M., Koepsell, T., Krupski, A.,and Stark, K. (1994). Completion rates of clients discharged from drug and alcohol treatment programs in Washington State. American Journal of Public Health, 84 (2), 215-221.
Young, D. (2002). Impacts of Perceived Legal Pressure on Retention in Drug Treatment. Criminal Justice & Behavior, 29(1), 27-55.
