Γνώρισα τον Γεράσιμο Νοταρά στις αρχές του 1990, όταν ανέλαβα στο ΚΕΘΕΑ το Τμήμα Εκπαίδευσης. Ο Γεράσιμος ήταν από την αρχή της γνωριμίας μας ιδιαίτερα υποστηρικτικός και με μεγάλο ενδιαφέρον για την ένταξη της εκπαίδευσης στον Οργανισμό. Πίστευε βαθιά στην ανάγκη εκπαίδευσης των μελών των θεραπευτικών προγραμμάτων, ώστε να καταφέρουν να επιτύχουν την κοινωνική τους ένταξη με όσο το δυνατόν πιο ισότιμους όρους. Ήταν εξίσου πεπεισμένος για την ανάγκη συνεχούς επιμόρφωσης του προσωπικού του ΚΕΘΕΑ και αναβάθμισης των γνώσεων και δεξιοτήτων του, όχι μόνο ως μέσου βελτίωσης των υπηρεσιών αλλά και φροντίδας των εργαζομένων, προσωπικής τους εξέλιξης και πρόληψης της επαγγελματικής εξουθένωσης.
Χάρη στις δικές του προσπάθειες το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης, προσέφερε κάθε χρόνο υποτροφίες στο προσωπικό του ΚΕΘΕΑ για μεταπτυχιακές ή/και διδακτορικές σπουδές, απόκτηση πρακτικής εμπειρίας σε θεραπευτικά προγράμματα του εξωτερικού και μεταφορά τεχνογνωσίας στον Οργανισμό. Για τους παραπάνω σκοπούς, από την πρώτη θητεία του ως προέδρου είχε εισαγάγει τον θεσμό των εκπαιδευτικών αδειών σε συνεργασία με το Διοικητικό Συμβούλιο του ΚΕΘΕΑ. Το ΚΕΘΕΑ μέσα από αυτές τις διαδικασίες έγινε ένας πραγματικός οργανισμός μάθησης και αλλαγής με ουσιαστική συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη των αποφάσεων, με διαφάνεια και λογοδοσία. Άλλωστε ο Γεράσιμος πίστευε βαθιά στις αρχές της δημοκρατίας και τις εφάρμοσε σε όλη την πορεία της ζωής του. Είχε βασανιστεί και φυλακιστεί για τα δημοκρατικά του πιστεύω την περίοδο της χούντας, παρότι ο ίδιος απέφευγε να μιλάει για εκείνες τις τραυματικές εμπειρίες. Προτιμούσε να διηγείται πώς, όντας στη φυλακή, αυτός και οι σύντροφοί του είχαν εισαγάγει για τους κρατούμενους μαθήματα γραφής, ανάγνωσης, κοινωνιολογίας και ξένων γλωσσών.
Η ελπίδα για αλλαγή, ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες, η πίστη στον άνθρωπο και η αξία που έδινε στις αρχές της παιδείας και της δημοκρατίας δεν θα μπορούσαν παρά να μεταλαμπαδευθούν στο εσωτερικό του ΚΕΘΕΑ. Ο Γεράσιμος πίστευε επίσης στη δύναμη της συλλογικότητας και της συνεργασίας των ομάδων αλλά και σε κάθε έναν και κάθε μία από εμάς που, παρότι είμασταν νέοι και άπειροι, είχαμε όρεξη για θετική αλλαγή.
Ο Γεράσιμος υποστήριζε τα ανοικτά συστήματα, τις συνεργασίες με φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού, την έρευνα για την αποτίμηση του έργου του ΚΕΘΕΑ, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία προς την κοινωνία. Με ενθουσιασμό αγκάλιασε την ευκαιρία να συνεργαστούμε με το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Σαν Ντιέγκο για τη διοργάνωση ενός κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος εκπαίδευσης στελεχών στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων υπό την εποπτεία του David Deitch. Οι σχέσεις και οι δεσμοί που αναπτύχθηκαν ήταν ισχυροί και άρρηκτοι, τόσο με τον David όσο και με άλλους σημαντικούς επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, όπως τον Igor Grant, τον Lew Judd, τον Thomas McLellan, τον Igor Koutsenok, τη Mary Velasquez, τη Sandra Brown, τον Marc Schuckit, τη Liza Najavits, τον Nick Mellos, τον Kevin και τη Danica Knight, τον Martien Kooyman, τoν George DeLeon, τoν Harold Bridger, τoν Gilles Amado, τον Δημήτρη Ιατρίδη και πολλούς άλλους που πέρασαν από το ΚΕΘΕΑ κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Οι συνεργάτες αυτοί βοήθησαν να εξαπλωθεί η φήμη του Οργανισμού στην Ευρώπη και στην Αμερική και στάθηκαν αρωγοί σε όλες τις προσπάθειες διαφύλαξης του αυτοδύναμου χαρακτήρα του Οργανισμού, έχοντας δει στην πράξη τα αποτελέσματα της δουλειάς του σε όλα τα επίπεδα.
Με την υποστήριξη αλλά και χάρη στην παρουσία του ίδιου του Γεράσιμου, το στίγμα του ΚΕΘΕΑ ήταν έντονο στα διεθνή και ευρωπαϊκά συνέδρια, ενώ ο Οργανισμός εκπροσωπούνταν στα Διοικητικά Συμβούλια τόσο της Παγκόσμιας όσο και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων, αναλαμβάνοντας τη διοργάνωση των αντίστοιχων συνεδρίων τους στην Ελλάδα. Η συμμετοχή επίσης του ΚΕΘΕΑ στα όργανα του ΟΗΕ και η ετήσια παρουσίαση στην Ελλάδα της έκθεσης της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών δεν θα μπορούσαν να συμβούν χωρίς τη δική του συνδρομή, υποστήριξη και εμπιστοσύνη προς τα στελέχη του ΚΕΘΕΑ που εισηγήθηκαν και εισήγαγαν αυτές τις καινοτομίες.
Σε μια διεθνή συνάντηση όπου συμμετείχε το ΚΕΘΕΑ στις αρχές του 2000 είχαμε τη μεγάλη τύχη να γνωρίσουμε τον Griffith Edwards, τον πλέον σημαντικό ψυχίατρο για θέματα εξαρτήσεων από το αλκοόλ στη Μεγάλη Βρετανία και εκδότη του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Addiction. Ο Edwards είχε τότε την ιδέα να δημιουργήσει ένα διεθνές σωματείο εκδοτών επιστημονικών περιοδικών για τις εξαρτήσεις, το ISAJE, στην ιδρυτική συνάντηση του οποίου στην Πολωνία, μας κάλεσε να συμμετάσχουμε. Γνώριζε πολύ καλά ότι δεν υπήρχε ακόμα επιστημονικό περιοδικό στη χώρα μας για τις εξαρτήσεις, αλλά είχε πίστη στην αξία του επιστημονικού διαλόγου και υποστήριζε ότι αποτελεί δείγμα πολιτισμού η έκδοση επιστημονικού περιοδικού για το πεδίο.
Ο Edwards πίστευε επίσης στη δυνατότητα που είχαμε ως νέοι επιστήμονες να εισαγάγουμε αυτή την καινοτομία. Είχε γνωρίσει το ΚΕΘΕΑ, είχε εκτιμήσει τον τρόπο λειτουργίας του και είχε εμπιστοσύνη ότι οι εκδόσεις του θα είναι επιστημονικά άρτιες και χωρίς εξαρτήσεις. Άλλωστε, ο Edwards ήταν αντίθετος στη χρηματοδότηση επιστημονικών ερευνών από φαρμακευτικές εταιρείες, καπνοβιομηχανίες και βιομηχανίες αλκοόλ, και ήθελε πάντα να γνωρίζει την πηγή χρηματοδότησης κάθε έρευνας και την ύπαρξη τυχόν σύγκρουσης συμφερόντων, μεταξύ, δηλαδή, της επιστημονικής αλήθειας και της «αλήθειας» των παραπάνω βιομηχανιών.
Ο Edwards μάς έδωσε τη δυνατότητα να ξεκινήσουμε να μεταφράζουμε και να εκδίδουμε στα ελληνικά άρθρα από το περιοδικό Addiction, χωρίς να χρειάζεται να καταβάλουμε πνευματικά δικαιώματα -κάτι πρωτοφανές για τα εκδοτικά δεδομένα- γνωρίζοντας ότι θα χρειαζόταν κάποιος χρόνος μέχρι να αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε πρωτότυπα ελληνικά επιστημονικά άρθρα. Κάπως έτσι φτάσαμε σήμερα να κρατάμε στα χέρια μας το 39ο τεύχος του περιοδικού.
Ο Γεράσιμος άλλη μια φορά στάθηκε αρωγός στην προσπάθεια, αφού και ο ίδιος γνώριζε πολύ καλά το αντικείμενο των εκδόσεων έχοντας αναλάβει σειρά από σημαντικές εκδόσεις στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας. Ως εκδότης του περιοδικού έφερε τον Στέφανο Στεφάνου στην επιμέλεια των κειμένων, τη Βουβούλα Σκούρα στον σχεδιασμό του περιοδικού και τον Μπελεσάκο στη σελιδοποίηση του περιοδικού, ενώ, φυσικά, η εκτύπωση γινόταν και γίνεται πάντα στο ΚΕΘΕΑ ΣΧΗΜΑ & ΧΡΩΜΑ, τη παραγωγική μονάδα του ΚΕΘΕΑ.
Ο Γεράσιμος έστησε την επιστημονική ελληνική και διεθνή επιτροπή του περιοδικού, το σύστημα κριτών και τη συντακτική ομάδα, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, στελέχη του Τομέα Εκπαίδευσης ΚΕΘΕΑ, όπως η Τζίνη Χριστοφίλη και η Ματίνα Αλιφραγκή, και του Τμήματος Ενημέρωσης, όπως η Μαρίνα Δασκαλοπούλου και η Κατερίνα Καραβέλη, αλλά και μέλη του τότε Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ, όπως η Ελένη Αργυριάδου και η Μίρκα Γόντικα. Συναντιόμασταν απογεύματα, τακτικά και πέρα από το ωράριο εργασίας, για να καταφέρουμε να εκδίδουμε τα δύο τεύχη το χρόνο. Ο Γεράσιμος συμμετείχε σε όλα και την εποχή της πανδημίας μάς ενθάρρυνε να ξεκινήσουμε τα ανοικτά webinar με εισηγητές επιστήμονες που είχαν δημοσιεύσει στο περιοδικό και παρακολουθούσε από κοντά την προσπάθεια να συνεχίσουμε απρόσκοπτα την έκδοση. Ήταν υπερήφανος πάντα για ό,τι κάναμε. Την υπερηφάνεια και την αγάπη του για το προσωπικό του ΚΕΘΕΑ την έδειχνε παντού. Στα διεθνή φόρα, στις συναντήσεις του ISAJE, στα ευρωπαϊκά και διεθνή συνέδρια, στις ημερίδες. Η αγάπη του ήταν άδολη. Στα μάτια του ψηλώναμε και νιώθαμε κι εμείς υπερήφανοι για το έργο μας.
Γεράσιμε, μου λείπεις, μου λείπουν οι συζητήσεις μας, η καθαρή σου σκέψη, το δημοκρατικό σου ήθος, η υπερηφάνεια σου για το ΚΕΘΕΑ και η αξιοπρέπειά σου. Έφυγες για το τελευταίο ταξίδι, αλλά άφησες πίσω σου ανθρώπους που σε θυμούνται, σε θαυμάζουν, σε αγαπούν και ένα έργο που θα μείνει για πολλά ακόμη χρόνια δεμένο μαζί σου.
Καλό ταξίδι!
Άννα Τσιμπουκλή
Επικ. Καθηγήτρια Διά βίου μάθησης, Δυναμικής Ομάδας και Εκπαίδευσης Ενηλίκων
Σχολή Επιστημών της Αγωγής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ.
