Χαράλαμπος Πουλόπουλος

DOI: https://doi.org/10.57160/TUWV6706

Χ.Π. Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τα πρώτα χρόνια των θεραπευτικών κοινοτήτων στην Αγγλία και ιδιαίτερα για την εμπειρία σας στο «κλαμπ» του νοσοκομείου Northfield.

Η.Β. «Το κλαμπ του νοσοκομείου, ήταν το σημείο συνάντησης όπου όλοι οι άνθρωποι, όχι μόνο οι γιατροί, μπορούσαν να έρθουν και να αναζητήσουν μια ανθρώπινη σχέση.  Παίρναμε συνεντεύξεις από τους ανθρώπους, για να δούμε τι θα μπορούσαν να κάνουν, μερικές φορές ήταν πολύ άρρωστοι για να κάνουν οτιδήποτε, αλλά αργότερα επέστρεφαν και ζητούσαν να ασχοληθούν με κάτι. Κάποιοι ενδιαφέρονταν για την κηπουρική, άλλοι ήθελαν να ασχοληθούν με άλλες δραστηριότητες, αλλά μερικές φορές αυτά που ήθελαν να κάνουν ήταν ανέφικτα. Υπήρχαν προβλήματα συνεχώς. Τότε, ξεκίνησα τις ομάδες, διαφόρων τύπων. Πρόσεξα ότι έφτιαχναν παιχνίδια και έτσι είπα σε όσους πήγαιναν στο εργαστήρι παιχνιδιών, «γιατί δεν φτιάχνουμε παιχνίδια για τον έξω κόσμο»; Έτσι άρχισαν να συμβαίνουν ένα σωρό πράγματα. Γνώριζα τότε έναν ψυχαναλυτή που εργαζόταν σε μια κλινική καθοδήγησης παιδιών, αλλά δεν είχαν κανένα παιχνίδι για τα παιδιά. Έτσι κατασκευάσαμε παιχνίδια γι’ αυτή την κλινική από τη Νότια Αγγλία και αυτή ήταν η πρώτη δουλειά που πήραμε. Μετά πήγα με μια ομάδα σε ένα πολυκατάστημα στο Μπέρμινγχαμ και η ομάδα αποφάσισε να φτιάξει εκεί ένα μικρό μέρος όπου θα μπορούσαν να έρχονται οι άνθρωποι που θέλουν να επιδιορθώσουν τα παιχνίδια τους, τα οποία παίρναμε στο νοσοκομείο, τα επιδιορθώναμε και τα στέλναμε πίσω.  Και έτσι αυτή έγινε μια γωνιά επιδιόρθωσης παιχνιδιών. Μετά μια άλλη ομάδα πήγε στα σχολεία της περιοχής, όπου δεν υπήρχε κανείς για να επιδιορθώσει τα θρανία τους ή οτιδήποτε άλλο χρειαζόταν· αυτό ήταν πολύ καλό για την ομάδα, ότι δηλαδή πήγαν στα σχολεία, γνώρισαν τα παιδιά και η κοινωνική θεραπεία δεν ήταν μόνο η κατασκευή πραγμάτων ή μια δραστηριότητα αλλά η συνεχής εξυπηρέτηση της κοινότητας, η σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Γι’ αυτό λοιπόν ονομάζω αυτό το σύστημα ανοιχτό, αρκετά διαφορετικό από του Maxwell Jones, συνολικά ένα τελείως διαφορετικό σύστημα. Έτσι λοιπόν υπήρχε το κλαμπ το οποίο είχε σχέσεις με την κοινότητα, ήταν σα μια σχέση γειτονική και την ίδια στιγμή γίνονταν πράγματα στο εξωτερικό περιβάλλον. Αυτό ήταν στη πράξη το πείραμα του Northfield. Όταν ήρθε ο Thomas Main το βρήκε πολύ ενδιαφέρον και το υποστήριξε. Έτσι ο Main ήρθε όταν είχαν όλα ξεκινήσει και φυσικά τα υποστήριξε. Δυστυχώς κατά μια έννοια ο χρόνος μου εκεί έληξε, γιατί την ίδια περίοδο ο πόλεμος τελείωνε και οι αιχμάλωτοι πολέμου γύριζαν πίσω.

Χιλιάδες αιχμάλωτοι πολέμου επέστρεφαν και η ιδέα ήταν να αναπτυχθούν παρόμοιες κοινότητες σε όλη τη χώρα. Έτσι ξαφνικά στήθηκαν 18 κοινότητες και η ιδέα ήταν να αναπτυχθούν αυτές οι κοινότητες για τους αιχμαλώτους πολέμου που επέστρεφαν στη χώρα· αντί να γυρίσουν αμέσως στο σπίτι τους η ιδέα ήταν να έρθουν στην κοινότητα, να γνωρίσουν κόσμο εκεί, να βρουν τι θέλουν -γιατί πολλοί από αυτούς ήταν 18, 19 όταν πήγαν στο πόλεμο, 20-21 χωρίς δουλειά, χωρίς τίποτα και γύρισαν πίσω άντρες. Έτσι η ιδέα ήταν τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε στην εξέλιξη αυτών των ανθρώπων.

Χ.Π. Ήταν λοιπόν μια μεταβατική φάση ανάμεσα στον πόλεμο και στο σπίτι.

Η.Β. «Ακριβώς. Εννοώ ότι το πρόβλημα ήταν να υπάρχει μια μεταβατική περίοδος ανάμεσα στην επιστροφή στο σπίτι και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Φυσικά μπορούσαν να πάνε σπίτι αν ήθελαν, κανείς δεν μπορούσε να τους σταματήσει, αλλά αν ήθελαν μπορούσαν να δεχτούν επισκέψεις, έκαναν διαπραγματεύσεις με το Υπουργείο Εργασίας, σκέφτονταν τι επάγγελμα θ’ ακολουθήσουν. Ήταν μια άλλου είδους θεραπευτική κοινότητα. Μετά έπρεπε να αφήσω το Northfield και να εκπαιδεύσω ανθρώπους γι’ αυτού του είδους την εργασία. Πήγα στα κεντρικά και οργανώσαμε τη λειτουργία 18 κέντρων επανεγκατάστασης, τα οποία δεν αποκαλούσαμε θεραπευτικές κοινότητες, όμως στην πράξη ήταν θεραπευτικές.

Χ.Π. Είναι γνωστή η εμπλοκή του Main και του Bion στο νοσοκομείο του Northfield και γι’ αυτό θα θέλαμε να ξέρουμε το ρόλο των ψυχίατρων σ’ αυτή την προσπάθεια.

Η.Β. «Λοιπόν, όπως ξέρετε είχαμε ψυχιάτρους σε όλες τις μονάδες επαν-εγκατάστασης γιατί υπήρχαν πολλοί που ήρθαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με πάρα πολλά προβλήματα. Η ψυχιατρική μονάδα ήταν ένα μικρό γραφείο όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να έρθουν και να συζητήσουν κάποια προβλήματα. Γιατί δεν ήταν άρρωστοι με την συνηθισμένη έννοια, αλλά αρκετοί ήταν αιχμάλωτοι πολέμου για τρία ή τέσσερα χρόνια. Το βασικό στοιχείο σ’ αυτή τη δουλειά δεν ήταν απλώς οι δραστηριότητες στις οποίες έπαιρναν μέρος οι άνθρωποι, αλλά αυτό που πολλοί δεν καταλάβαιναν ήταν η ανάγκη συνεισφοράς στην κοινωνικοποίηση των ανθρώπων αυτών, στην ανάγκη να κατανοήσουν τη σχέση τους με τους άλλους. Η ιδέα ήταν να βεβαιωθούμε ότι ενώ μπορούσαν να είναι δημιουργικοί, μπορούσαν επίσης να κοινωνικοποιηθούν σε σχέση με άλλα άτομα. Η όλη ιδέα του κλαμπ ήταν να φέρει τα άτομα κοντά. Αυτό είναι πέρα από το να είσαι απλώς ενεργός, να είσαι καλός και να δημιουργήσεις μια ωραία οικογενειακή ατμόσφαιρα, έπρεπε να έχεις αυτό που αποκαλούμε ανοιχτό είδος επικοινωνίας. Όχι απλώς τις δραστηριότητες μέσα στο σύστημα, όχι απλώς την κοινότητα· σ’ αυτό το σημείο νομίζω οι άνθρωποι δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα σε μια κουλτούρα και σε αυτό που συνέβη στο Synanon. Το Synanon ήταν μια κοινότητα στην οποία οι άνθρωποι είπαν «δεν θέλουμε να μπλέξουμε με το εξωτερικό περιβάλλον, θέλουμε να ζήσουμε με συγκεκριμένο τρόπο και να ζήσουμε μαζί ευτυχισμένοι». Αυτό δεν με ενδιαφέρει. Η ιδέα μιας κοινότητας, μιας καλής κοινότητας δεν με ενδιέφερε, αυτό που με ενδιέφερε ήταν πώς την αναπτύσσεις σαν ένα ανοιχτό σύστημα με το εξωτερικό περιβάλλον να συμμετέχει όσο και ο εσωτερικός κόσμος. Αυτός ήταν σημαντικός παράγοντας και αυτό ήταν κάτι που ο Main δεν μπορούσε να κατανοήσει. Αυτό που συνεχώς με ενδιέφερε ήταν το «ανοιχτό σύστημα του κλαμπ», που σημαίνει ότι το εξωτερικό περιβάλλον ήταν τόσο σημαντικό όσο το εσωτερικό. Και για το λόγο αυτό δεν συμφωνούσε με τον Bion. Αν είναι να κάνω κάτι πρέπει να αφορά όλο το νοσοκομείο. Όλο το νοσοκομείο πρέπει να το γνωρίζει και να το δει, πρέπει να είναι ενήμερο και να το επηρεάζει.

«Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό το ανοιχτό σύστημα δεν διαχωρίζει το μέσα και το έξω, τα βλέπει μαζί». Η παράδοση του Synanon είχε να κάνει πολύ με το πού έμεναν οι άνθρωποι. Είναι σα να λεει κάποιος «δεν μου αρέσει ο εξωτερικός κόσμος και έτσι θα ζήσω ευτυχισμένος με τον εαυτό μου». Το ίδιο ισχύει και για τις κοινότητες και σήμερα υπάρχει μια τέτοια τάση, κλειδώνουμε τις πόρτες, τα κλειδώνουμε όλα αλλά αν θέλουμε να δημιουργήσουμε ανθρώπους πρέπει να δημιουργήσουμε το ανοιχτό σύστημα. Οι οργανισμοί πρέπει να δουλέψουν στο ανοιχτό σύστημα όχι στο κλειστό. Φυσικά δεν μπορείς να σταματήσεις να είσαι ανοιχτός».

Χ.Π. Yπάρχει μια φράση που χρησιμοποιήσατε πολλές φορές. αυτή είναι «άρρωστος όχι με τη συνηθισμένη έννοια». Tι εννοείτε;

Η.Β. «Δεν είναι ιατρικά άρρωστοι ή συναισθηματικά άρρωστοι. Ο Juan Corelli κάνει μια παράφραση και λεει ότι ‘δεν είναι άρρωστοι, απλώς πρέπει να μεγαλώσουν’. Αυτό δεν είναι ακριβώς σωστό, γιατί κατά μια έννοια είναι ώριμοι, αλλά αυτός είναι ένας καλός τρόπος για να το θέσουμε. Αυτό που συνήθως λεω είναι ότι δεν είναι άρρωστοι, έχουν απλώς μια δεύτερη ευκαιρία. Είναι ένα αναπτυξιακό θέμα, μια μεταβατική περίοδος. Τη σκέφτομαι από πλευράς μετάβασης, ανάπτυξης, γι’ αυτό μας αρέσει τόσο η λέξη ανάπτυξη. Γιατί αυτό που θέλουμε είναι να έχει κάποιος μια δεύτερη ευκαιρία, μια άλλη ευκαιρία να κάνει κάτι που δεν έκανε πριν σωστά. Αυτό πραγματικά εννοώ».