Παναγιώτης Στούπας, Α/Υπεύθυνος του Θεραπευτικού Προγράμματος, «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ»
DOI: https://doi.org/10.57160/SJBE9725
Από το Φεβρουάριο του 2000 ξεκίνησε η λειτουργία του πιλοτικού προγράμματος ολοκληρωμένης θεραπευτικής παρέμβασης εξαρτημένων γυναικών μέσα στη φυλακή. Το πρόγραμμα αυτό ξεκίνησε υπό την ευθύνη του Κέντρου Πολλαπλής Παρέμβασης – ΚΕ.Θ.Ε.Α. και της Γενικής Γραμματείας Λαϊκής Επιμόρφωσης και με τη συνεργασία της Διεύθυνσης της Κεντρικής Φυλακής Γυναικών Κορυδαλλού.
Την περίοδο εκείνη, η συγκεκριμένη θεραπευτική παρέμβαση αποτέλεσε μια καινοτόμο προσπάθεια στο χώρο των Ελληνικών Φυλακών. Με την έναρξή της κληθήκαμε να απαντήσουμε σε συγκεκριμένα ερωτήματα που εύλογα προέκυψαν κατά την υλοποίηση ενός τέτοιου προγράμματος.
Ένα βασικό ερώτημα που μας απασχόλησε ήταν το κατά πόσο μέσα σε ένα σωφρονιστικό πλαίσιο μπορεί να ενταχθεί ένα πλαίσιο θεραπείας, με άλλα λόγια η τιμωρία να γίνει ευκαιρία. Επίσης, πόσο οι τρεις παραπάνω διαφορετικοί φορείς, με διαφορετική προσέγγιση, μπορούν να συνεργαστούν.
Με το σχεδιασμό και την υλοποίηση του θεραπευτικού προγράμματος για τις εξαρτημένες κρατούμενες δόθηκε η ευκαιρία σε αυτές να αξιοποιήσουν τον κενό χρόνο της τιμωρίας τους, μέσα από τις διεργασίες της εκπαίδευσης, της συμβουλευτικής υποστήριξης και συγχρόνως της διαμόρφωσης των χώρων που μας είχαν παραχωρηθεί από την Δ/νση της Φυλακής.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και προβλήματα των ανθρώπων που προσέγγισαν το πρόγραμμα ήταν εκείνα που μας οδήγησαν στους θεραπευτικούς στόχους αλλά και στις μεθόδους που ακολουθήσαμε. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κρατούμενες χρήστριες έχουν μία σειρά από αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.
Το ασφυκτικό πλαίσιο του εγκλεισμού τους τις οδηγεί στην αναστολή της ψυχοκοινωνικής τους δραστηριότητας. Η μακρόχρονη κράτησή τους στη φυλακή έχει σαν αποτέλεσμα τη συναισθηματική τους αδιαφορία, την έντονη παθητικότητα, την απομόνωση στον εαυτό τους καθώς και την έλλειψη εμπιστοσύνης. Η αποκοπή της επικοινωνίας με το οικογενειακό περιβάλλον και η συχνή έλλειψη συμπαράστασης τις ωθούν προς την κατεύθυνση της κοινωνικής περιθωριοποίησης. Επίσης η εμπειρία της εκπαίδευσης έχει αρνητική επίδραση στις περισσότερες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις σε αυτόν τον τομέα.
Έτσι λοιπόν λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, βασική μας προϋπόθεση ήταν να εξασφαλίσουμε τα εξής:
Τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, ασφάλειας και υποστήριξης, απαραίτητα στοιχεία για την υλοποίηση του προγράμματος. Μέσα στο δύσκολο χώρο της φυλακής όπου οι ανθρώπινες αξίες καταρρέουν, στόχος μας ήταν να τις εμπνεύσουμε εμπιστοσύνη, σεβασμό και πίστη στο ότι μπορούν να διαφοροποιηθούν και να αλλάξουν. Έτσι λοιπόν σταδιακά και αξιολογώντας το κάθε βήμα μας καταλήξαμε στους στόχους και στη μέθοδο θεραπείας του προγράμματος.
ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ
ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Οι βασικοί στόχοι της Θεραπευτικής Κοινότητας «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» στις Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού, είναι η αποχή από τη χρήση, καθώς και από κάθε είδους παραβατική συμπεριφορά στη φυλακή, η στήριξη του οικογενειακού περιβάλλοντος, η επανασύνδεση με διαδικασίες εκπαίδευσης, η παραπομπή σε προγράμματα επανένταξης για την όσο το δυνατό πιο ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία. Βασικοί στόχοι της Θεραπευτικής Κοινότητας οι οποίοι θα βοηθήσουν στην απεξάρτηση και στην κοινωνικοποίηση των μελών της είναι, η αλλαγή συμπεριφοράς των μελών, η γνώση των αιτιών και των προβλημάτων που οδήγησαν στην εξάρτηση, με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπισή τους· η απόκτηση εναλλακτικών τρόπων επίλυσης προβλημάτων, καθώς και η επανασύνδεση με την οικογένεια.
ΣΤΟΧΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Η Θεραπευτική Κοινότητα «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» έχει ως στόχους: τη βελτίωση της ικανότητας έκφρασης συναισθημάτων, την αποχή από τη χρήση, την επίλυση προβλημάτων με τη βοήθεια των θεραπευτών της Κοινότητας, την εκμάθηση νέων τρόπων επικοινωνίας και μεταξύ των μελών αλλά και με το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, την ανάπτυξη της αυτό-αποτελεσματικότητας, την ενδυνάμωση της προσωπικότητας των μελών, καθώς και τη δημιουργική διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, (με δραστηριότητες- χόμπι κ.λπ.).
ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ – 1
Οι μέθοδοι θεραπείας που ακολουθούνται στη Θεραπευτική Κοινότητα είναι η ατομική συμβουλευτική, οι ασκήσεις προσωπικής ανάπτυξης, η ομαδική συμβουλευτική: Ομάδα Αυτοβοήθειας για την ανάπτυξη σχέσεων και ελέγχου της συμπεριφοράς, η Ομάδα Επαφής για την κριτική στάσεων και συμπεριφορών, η Ομάδα Αυτογνωσίας για τη σύνδεση των μελών με το παρελθόν και το παρόν τους και οι Ομάδες Γονέων των κρατουμένων, με στόχο να ενισχύουν την προσπάθεια των παιδιών τους.
ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ -2
Μέθοδοι θεραπείας στη Θεραπευτική Κοινότητα είναι επίσης, οι γραπτές αναθέσεις, με στόχο την αυτό-αξιολόγησή τους και τη σύνδεση των βιωμάτων τους με την παρούσα κατάστασή τους, ιατρικά σεμινάρια με σκοπό την ενημέρωση τους για την καλύτερη προφύλαξη της υγείας τους, θεραπευτικά σεμινάρια ενημέρωσης που αφορούν στο «γιατί» και «πώς» προχωρά η θεραπεία. Ακόμη εφαρμόζονται μέθοδοι πρόληψης της υποτροπής για την αντιμετώπιση κρίσεων υποτροπής, καθώς επίσης και εκπαίδευση στον προγραμματισμό του ελεύθερου χρόνου τους, για την καλύτερη οργάνωσή τους στην καθημερινότητα.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Η εκπαίδευση των μελών της Κοινότητας περιλαμβάνει την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας, μαθήματα ηλεκτρονικού υπολογιστή/γραφιστικής, μαθήματα κρουστών, χορού και θεάτρου, και εκπαίδευση χειροποίητου κοσμήματος στο εργαστήρι στις Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού.
ΣΤΟΧΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Στόχοι της εκπαίδευσης της κοινότητας, είναι η απόκτηση της γνώσης για τη σωστή οργάνωση και διαχείριση του προσωπικού χρόνου, η κινητοποίηση για την επανασύνδεση με την εκπαίδευση, η βελτίωση της ικανότητας επικοινωνίας των μελών σε κοινωνικό και εργασιακό επίπεδο, η ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, η ενημέρωση της ομάδας σε σχέση με το νομικό πλαίσιο σε θέματα εργατικού, οικογενειακού και ποινικού δικαίου, η ενημέρωση και η γνωριμία με τις συνθήκες στους χώρους εργασίας και η απόκτηση εξειδικευμένης γνώσης στο πλαίσιο της επαγγελματικής κατάρτισης, με σκοπό την καλύτερη προετοιμασία για την εύρεση εργασίας.
ΔΟΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
- A. Φάση Προετοιμασίας – Ένταξης
Στη φάση της προετοιμασίας η συχνότητα που πραγματοποιούνται τα ραντεβού ή οι συναντήσεις κατά τη διάρκεια της εβδομάδας (7 ημέρες) είναι: Τα ατομικά ραντεβού γίνονται 5 φορές την εβδομάδα, η Ομάδα Ενημέρωσης λειτουργεί 2 φορές την εβδομάδα, η Ομάδα Κινητοποίησης επίσης 2 φορές την εβδομάδα. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της Ομάδας Κινητοποίησης, εντάσσονται στην Θεραπευτική Κοινότητα για 5 ημέρες ως δοκιμαστικά μέλη. Στόχος της φάσης αυτής είναι η ομαλή ένταξή τους στην Θεραπευτική Κοινότητα καθώς επίσης και η γνωριμία τους με τα μέλη και το θεραπευτικό προσωπικό. Στο τέλος της δοκιμαστικής περιόδου πραγματοποιείται συνάντηση αξιολόγησης της πενθήμερης συμμετοχής τους από τα μέλη και το προσωπικό της Κοινότητας και αποφασίζεται η ένταξή τους. Κατά την διάρκεια της δοκιμαστικής περιόδου δεν συμμετέχουν στις θεραπευτικές διαδικασίες.
Β. Κύρια Φάση Θεραπείας
Η κύρια φάση θεραπείας λειτουργεί σε πενθήμερη βάση από τις 8 το πρωί έως τις 7 το απόγευμα και αποτελείται από τις εξής δράσεις: τις Πρωινές Συναντήσεις που πραγματοποιούνται 5 φορές την εβδομάδα, την Ομάδα Δουλειάς επίσης 5 φορές την εβδομάδα, τις θεραπευτικές ομάδες 2 φορές την εβδομάδα, τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες 5 φορές την εβδομάδα, τις δημιουργικές δραστηριότητες 3 φορές την εβδομάδα και τον προγραμματισμό σε καθημερινή βάση κατά τη διάρκεια και των 7 ημερών.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
Οι ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Θεραπευτική Κοινότητα είναι κατ’ αρχάς το ωράριο λειτουργίας της και αυτό γιατί μετά τις 7 το απόγευμα εντάσσεται στο υπόλοιπο σύστημα της φυλακής γεγονός που αποτελεί πρόβλημα. Οι περιορισμένοι χώροι της κοινότητας, η συχνή αλλαγή της Διοίκησης του Σωφρονιστικού συστήματος, ο μεγάλος χρόνος παραμονής των μελών λόγω των υψηλών ποινών, η συχνή άρνηση από τα Συμβούλια Εφετών για ενεργοποίηση του ευεργετήματος του Ν.2331, η χαμηλή ιατρική υποστήριξη από το Σωφρονιστικό σύστημα καθώς και η μη θεσμοθέτηση του Προγράμματος.
Επίσης, παρατηρείται το φαινόμενο μέλη του προγράμματος μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους, να οδηγούνται ξανά στη φυλακή.
Για την επίλυση όλων των παραπάνω δυσκολιών, το Θεραπευτικό Πρόγραμμα «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» στοχεύει στην καθιέρωση λειτουργίας σε 24ωρη βάση της Θεραπευτικής Κοινότητας στις Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού, στην ουσιαστική εφαρμογή του ευεργετικού Νόμου για τους εξαρτημένους που βρίσκονται σε θεραπεία καθώς και στη θεσμοθέτηση της Θεραπευτικής Κοινότητας στις Φυλακές.
Αν και οι προαναφερθείσες δυσκολίες δυσχεραίνουν σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία της Θεραπευτικής Κοινότητας, αξιολογώντας τη μέχρι τώρα πορεία της καινοτόμου Θεραπευτικής Κοινότητας «ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ» και λαμβάνοντας υπόψη τη θεραπευτική εξέλιξη των μελών που εντάσσονται στο πρόγραμμα, το μεγάλο αριθμό των αιτημάτων για ένταξη, την υψηλή δέσμευση του θεραπευτικού προσωπικού καθώς και την καλή συνεργασία με τη Διεύθυνση των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η «τιμωρία μπορεί να γίνει ευκαιρία»… Μια ευκαιρία για αλλαγή στάσεων και αλλαγή του τρόπου ζωής των ατόμων που έχουν οδηγηθεί στον εγκλεισμό λόγω της χρήσης παράνομων ουσιών και ουσιαστικά μια ευκαιρία για την ίδια τους τη ζωή…
