ΚΥΡΙΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ[1], Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια
ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, Κοινωνιολόγος MA
DOI: https://doi.org/10.57160/KKBI2483
Περίληψη
Σκοπός: Η καταγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του ειδικού πληθυσμού των διεμφυλικών καθώς και ο λόγος που επιλέγουν έναν τόσο παρακινδυνευμένο τρόπο ζωής (πορνεία, χρήση παράνομων ουσιών κ.ά.) και ποιοι παράγοντες (κοινωνικοί, ψυχολογικοί, οικογενειακοί) οδηγούν σε αυτόν.
Μέθοδος: Επιλέχθηκε η βιογραφική – ερμηνευτική μέθοδος με διενέργεια ατομικών συνεντεύξεων και ανάλυση βιογραφιών ζωής. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη συλλογή στοιχείων από την ιστορία ζωής, όπου ο αφηγητής (ερωτώμενος) δομεί την πορεία ζωής του σύμφωνα με τις δικές του αναφορές. Το δείγμα αποτέλεσαν 6 διεμφυλικά άτομα που ασκούν πορνεία στην Αθήνα και δεν έχουν προχωρήσει σε εγχείρηση αλλαγής φύλου.
Συμπεράσματα: Κατόπιν επεξεργασίας των συνεντεύξεων διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν κάποια βασικά στοιχεία στη ζωή όλων των ατόμων του δείγματος. Τα στοιχεία θηλυπρέπειας κάνουν την εμφάνιση τους στα άτομα αυτά από πολύ μικρή ήδη ηλικία, είναι έντονος ο στιγματισμός που υφίστανται σε πολλά επίπεδα στη ζωή τους, επιθυμούν να προχωρήσουν σε εγχείρηση αλλαγής φύλου αλλά εν τέλει δεν το καταφέρνουν και τέλος φαίνεται ότι σύμφωνα με τις ίδιες, η επιλογή για τον συγκεκριμένο τρόπο ζωής (πορνεία) είναι μονόδρομος.
Λέξεις κλειδιά: Διεμφυλικά άτομα, Transsexual, Βιογραφική μέθοδος, Ιστορίες ζωής.
Εισαγωγή
Μιλώντας για τον πληθυσμό των διεμφυλικών είναι αναγκαίο να κάνουμε ένα διαχωρισμό στις ορολογίες που χρησιμοποιούνται τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας. Ένας από τους συνήθεις χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιείται για τα εν λόγω άτομα είναι το διεμφυλικός/transgender, όρος ο οποίος προσδιορίζει τα άτομα που αισθάνονται πως ανήκουν σε διαφορετικό φύλο από αυτό της ανατομίας τους και κατ’ επέκταση η συμπεριφορά τους δεν σχετίζεται με το φύλο που προσδιορίστηκαν κατά την γέννησή τους[2]. Να σημειωθεί ότι πολλές φορές χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη, όπως και στα πλαίσια αυτής της εργασίας, ο σύντομος όρος «τρανς» για να προσδιορίσει ακριβώς αυτήν την ομάδα των διεμφυλικών. Ο άλλος χαρακτηρισμός-που στη χώρα μας χρησιμοποιούταν κυρίως παλαιότερα-είναι το διαφυλικός/transsexual, όπως ονομάζεται το άτομο που επιθυμεί να αλλάξει το φύλο της φυσιολογίας του/της και να ζήσει μόνιμα στο νέο του ρόλο και ως εκ τούτου, διαιρούνται με βάση το αν έχουν υποβληθεί σε εγχείρηση αλλαγής φύλου ή όχι. Τέλος, είναι σκόπιμο να διακριθούν και από τον όρο τραβεστί/transvestite/cross–dresser, ο οποίος αναφέρεται σε άτομα που ντύνονται με τα ρούχα του άλλου φύλου, χωρίς να είναι απαραίτητο ότι επιθυμούν να γίνουν το αντίθετο φύλο[3].
Στους διεμφυλικούς που τους δημιουργεί θλίψη και δυσλειτουργία η κατάστασή τους (ότι δηλαδή είναι διεμφυλικοί) τίθεται η διάγνωση της διαταραχής ταυτότητας φύλου[4]. Τα άτομα όμως που αισθάνονται άνετα με το φύλο τους και αυτά που το φύλο τους δε τους προκαλεί εσωτερική ματαίωση ή δεν επηρεάζει την λειτουργικότητά τους, δεν πάσχουν από διαταραχή ταυτότητας φύλου. Επίσης, το να αισθάνεται κάποιος καταπιεσμένος από τις αρνητικές στάσεις και συμπεριφορές του περίγυρού του –οικογενειακού και κοινωνικού – δεν θεωρείται ότι πάσχει από διαταραχή ταυτότητας φύλου.
Γενικότερα, τα θέματα που αφορούν την διεμφυλικότητα είναι καινούρια στην επιστημονική κοινότητα και αφορούν αρκετούς ανθρώπους. Πολλοί ειδικοί ψυχικής υγείας ελάχιστα γνωρίζουν για τα εν λόγω θέματα. Οι διεμφυλικοί που αναζητούν βοήθεια από αυτούς τους ειδικούς συνήθως ελάχιστα βοηθούνται παρά βοηθούν τους ειδικούς να λάβουν περισσότερη γνώση για το θέμα.[5] Πολλοί θεραπευτές θεωρούν ότι οι καλύτερη λύση είναι η μετάβαση από το ένα φύλο στο άλλο. Αντ’ αυτού οι θεραπευτές οφείλουν να υποστηρίζουν τους πελάτες σε όποιο βήμα επιλέγουν κάθε φορά είτε αυτό είναι η μετάβαση στο άλλο φύλο ή όχι[6].
Πλήθος παραγόντων συνδράμουν στη δυσκολία να παρουσιαστούν επιδημιολογικές μελέτες σε αυτόν το πληθυσμό, έτσι δεν υπάρχουν επίσημες μελέτες που να προσδιορίζουν τον αριθμό των διεμφυλικών. Ερευνητές έχουν εστιάσει τις προσπάθειές τους σε ένα πιο εύκολα μετρήσιμο φάσμα των ατόμων που δεν «αισθάνονται καλά με το φύλο τους»: στα διαφυλικά άτομα που έχουν λάβει ορμονοθεραπεία και σε εκείνα που έχουν χειρουργηθεί. Μια ανασκόπηση δέκα ερευνών που έγιναν στην Ευρώπη αναφέρουν ότι το ποσοστό των διεμφυλικών που τείνουν να είναι γυναίκες (transwomen) κυμαίνεται από 1 στους 11.900 έως 1 στους 45.000 και εκείνο των διεμφυλικών που τείνουν να είναι άντρες (transmen) κυμαίνεται από 1 στους 30.400 σε 1 στους 200.000. Ωστόσο, πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως τα ποσοστά είναι πολύ υψηλότερα αλλά υπάρχει δυσκολία στην πραγματική εκτίμηση[7].
Στο παραπάνω πλαίσιο μεταξύ των δράσεων της Κινητής Μονάδας Streetwork προστέθηκαν διερευνητικά το 2004, εξορμήσεις στις Λεωφόρους Καβάλας, Συγγρού και στην Ιερά Οδό, με σκοπό την υποστήριξη διεμφυλικών ατόμων που κάνουν πορνεία. Από την άνοιξη του 2005 έως σήμερα, οι εξορμήσεις γίνονται σταθερά με εβδομαδιαία συχνότητα. Στις τρεις παραπάνω πολυσύχναστες λεωφόρους, μετά τις απογευματινές ώρες, διεμφυλικοί ασκούν πορνεία.
Αρχικός σκοπός της ομάδας Streetwork[8] είναι η γνωριμία με αυτόν τον πληθυσμό, ως ομάδα υψηλού κινδύνου για χρήση και η σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους. Η συνεχής επαφή μαζί τους, όμως, κατέδειξε το στίγμα της διαφορετικότητας που βιώνουν. Μια διαφορετικότητα που κοινωνικά πλέον και όχι βιολογικά, ξεκινά από την επιλογή του φύλου. Επίσης, αναπάντητο έμενε πολλές φορές το ερώτημα εάν το επάγγελμα αυτό προέκυψε από επιλογή ή από ανάγκη.
Το ερώτημα αυτό ήταν και η βασική αφορμή που γέννησε την ανάγκη για τη διερεύνηση των χαρακτηριστικών της ιδιαίτερης αυτής πληθυσμιακής ομάδας.
Ερευνητικοί Στόχοι – Μεθοδολογία – Συμμετέχοντες
Οι βασικοί στόχοι της ερευνητικής εργασίας είναι:
- Να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού αυτού.
- Να κατανοήσουμε γιατί επιλέγουν τον συγκεκριμένο παρακινδυνευμένο τρόπο ζωής (πορνεία, χρήση παράνομων ουσιών κ.ά.) και ποιοι παράγοντες (κοινωνικοί, ψυχολογικοί, οικογενειακοί) οδηγούν σε αυτόν τον τρόπο ζωής.
- Να κατανοήσουμε γιατί επιλέγουν να μην προχωρούν σε χειρουργική επέμβαση αλλαγής φύλου.
Η μέθοδος που επιλέχθηκε είναι η βιογραφική – ερμηνευτική μέθοδος[9] με διενέργεια ατομικών συνεντεύξεων και ανάλυση βιογραφιών ζωής.[10] Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη συλλογή στοιχείων από την ιστορία ζωής, όπου ο αφηγητής (ερωτώμενος) δομεί την πορεία ζωής του σύμφωνα με τις δικές του αναφορές.[11] Αυτές οι αφηγήσεις ζωής, λοιπόν, δεν αποτελούν ασύνδετες υποκειμενικές βιογραφικές διαδρομές, αλλά όπως μας λέει και ο Σαββάκης, συνθέτουν ένα είδος αντικειμενικού κοινωνικού βιώματος μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας.[12] Στην περίπτωσή μας, της ομάδας των διεμφυλικών.
Να σημειωθεί ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιλογή των συμμετεχόντων ήταν η εθελοντική συμμετοχή στην έρευνα, καθώς επίσης ότι οι ερευνητές εξασφάλισαν την ανωνυμία και κατόπιν τη συναίνεση του αφηγητή στη χρήση μαγνητοφώνου. Οι συμμετέχοντες λοιπόν ήταν άτομα διεμφυλικά, τα οποία ασκούν πορνεία στην Αθήνα. Ολοκληρώθηκαν συνολικά επτά συνεντεύξεις και ο μέσος χρόνος διάρκειας των συνεντεύξεων ήταν 60 λεπτά. Οι ερευνητές ήρθαν αντιμέτωποι με πολλές δυσκολίες στην προσπάθεια διενέργειας των συνεντεύξεων. Οι δυσκολίες αφορούσαν κυρίως τα ραντεβού κατά τις νυχτερινές εξορμήσεις και τη μη εμφάνιση των ατόμων το πρωί. Υπήρχαν εξαιρετικές δυσκολίες στην επικοινωνία κατά τη διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα την αναξιοπιστία σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την χρονική παράταση της έρευνας στο στάδιο της ανεύρεσης των συμμετεχόντων στην έρευνα[13].
Το γεγονός ότι ο πληθυσμός των υπό μελέτη διεμφυλικών είναι αρκετά περιορισμένος και ο κίνδυνος ταυτοποίησης κάποιων ατόμων ιδιαίτερα σοβαρός, μας οδήγησαν στο να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από όλες τις βιογραφίες ζωής, αλλάζοντας αρκετά τα προσωπικά στοιχεία των ατόμων για την αποφυγή τέτοιου είδους ταυτίσεων.
Ωστόσο, η βιογραφία που επιλέχθηκε και αναλύθηκε ήταν της Ραφαέλας.
Βιογραφική Ανάλυση
Εδώ εξετάζονται τα γεγονότα με τη χρονολογική τους σειρά και, για κάθε σταθμό στη ζωή του αφηγητή, επιδιώκεται, μέσα από τη δημιουργία υποθέσεων, να απαντηθούν τα ακόλουθα ερωτήματα: πως το συγκεκριμένο γεγονός έχει βιωθεί στη συγκεκριμένη ηλικία, πως σχετίζεται με την προσωπική ανάπτυξη, ποια η συμβολή του οικογενειακού περιβάλλοντος, αν ληφθούν υπόψη η χρονική περίοδος και το κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίχθηκε το γεγονός που αναλύεται. Οι υποθέσεις πρέπει να είναι αρκετές, όσες είναι δυνατόν να διατυπωθούν με τα δεδομένα βιογραφικά στοιχεία και για κάθε υπόθεση, όπου είναι εφικτό, να υπάρχει και η «αντι-υπόθεση», εκείνη δηλαδή που να ισχυρίζεται το αντίθετο ακριβώς. Στη συνέχεια, εντοπίζονται ποιες υποθέσεις επιβεβαιώνονται και ποιες απορρίπτονται τελικά σύμφωνα με τα πραγματικά γεγονότα που ακολουθούν. Οι υποθέσεις που αρχικά απορρίπτονται μπορεί σε ένα μεθεπόμενο στάδιο να επιβεβαιωθούν, για αυτό το λόγο μέχρι το τέλος της ανάλυσης, όλες οι υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί λαμβάνονται υπόψη. Τελικά, το σημαντικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί μέσα από αυτή την ανάλυση είναι το ακόλουθο: πως αυτά τα γεγονότα διαμόρφωσαν την πραγματική ζωή (lived life) του αφηγητή και όχι αυτή που ο ίδιος αφηγείται (told life).[14]
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πως ο ερευνητής κατασκευάζει μια υπόθεση είναι η παρακάτω:
Βασιζόμενοι στο γεγονός ότι η Ραφαέλα μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου περνούσε τον περισσότερο χρόνο της με παππούδες και γιαγιάδες, οι οποίοι δεν της χαλούσαν χατίρι, υποθέτουμε ότι θα μεγαλώσει ως ένα κακομαθημένο παιδί, το οποίο μαθαίνει να έχει αυτό που επιθυμεί όταν το θέλει. Μια αντίθετη υπόθεση που μπορεί να γίνει είναι ότι θα μεγαλώσει ως ένα κλειστό παιδί με το παράπονο ότι οι γονείς του το έχουν παρατήσει στους παππούδες και τις γιαγιάδες.
Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν, έγιναν διάφορες υποθέσεις στηριζόμενοι στα στοιχεία της αφήγησης που δεν έτυχαν ερμηνείας από τον αφηγητή. Η πορεία της αφήγησης επιβεβαίωσε κάποιες από αυτές τις υποθέσεις και απέρριψε τις υπόλοιπες.
Παρουσίαση Εαυτού
- Η Ραφαέλα πιθανόν θα παρουσιάσει τη ζωή της με έναν τρόπο που θα καταδεικνύει τα αρνητικά γεγονότα.
- Πιθανώς, θα περιγράψει τη ζωή της με επίκεντρο τον εαυτό της και το τι έχει καταφέρει παρά τις αντίξοες, κατά την ίδια, συνθήκες που μεγάλωσε.
- Θα παρουσιάσει τη ζωή της ως θύμα τόσο της οικογένειας όσο και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.
- Θα παρουσιάζει τη ζωή της, καταλογίζοντας ευθύνες για τον τρόπο που ζει τώρα.
- Θα παρουσιάζει τη ζωή της μοιρολατρικά, ως ότι τα πράγματα έρχονται στη ζωή της σαν να μην τα ορίζει η ίδια.
Θεματική Ανάλυση
Η Ραφαέλα ξεκινά την αφήγησή της με τα ανέμελα παιδικά της χρόνια και πόσο χαιρόταν που περνούσε αρκετό χρόνο με κοντινούς συγγενείς παρά με τους γονείς της. Καθώς αναφέρει ότι από πολύ μικρή ηλικία είχε εμφανή θηλυκά χαρακτηριστικά περιγράφει δύσκολες καταστάσεις στο σχολείο, στην οικογένεια αλλά και γενικότερα στο κοινωνικό σύνολο. Όλα αυτά τα προβλήματα και η άσχημη αντιμετώπιση που είχε λόγω της εξωτερικής της εμφάνισης, της δημιουργούσαν έντονα το αίσθημα της φυγής, ιδίως από το πατρικό σπίτι.
Η στρατιωτική θητεία παρουσιάζεται ως μια εμπειρία μάλλον αμφιλεγόμενη, που άλλοτε αντιμετώπιζε ρατσιστικές έως εξευτελιστικές καταστάσεις άλλοτε πάλι καλύτερη και ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Πλέον, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, περιγράφει την εμπειρία της θητείας της σημαντική για τη μετέπειτα ζωή της.
Μετά την περίοδο του στρατού και αφού νιώθει πιο σίγουρη για την εμφάνιση της, συναναστρέφεται με διεμφυλικούς και αρχίζει να συνειδητοποιεί πως μάλλον σε αυτήν την κατηγορία ανήκει, τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε επίπεδο εμφάνισης.
Παρά τη σημαντική αυτή συνειδητοποίηση, κατά την ίδια, δε βρήκε συμμάχους στο πλευρό της, τους γονείς της, και έκτοτε οι σχέσεις τους περιγράφονται τεταμένες και στην ουσία η ίδια νιώθει ότι εγκαταλείφτηκε στη μοίρα της. Σαφώς, παρά τη σιγουριά της Ραφαέλας ότι έτσι πλέον θέλει να είναι η ζωή της (ως επιλογή φύλου) και την μεγάλη επιθυμία της να προχωρήσει σε εγχείρηση αλλαγής φύλου δεν κατάφερε να το κάνει τόσο για οικονομικούς όσο και ψυχολογικούς λόγους.
Κατόπιν, η Ραφαέλα αναφέρεται στη ζωή στο πεζοδρόμιο και την περιγράφει ως τη μόνη επιλογή που είχε μετά την εγκατάλειψη από τους δικούς της ανθρώπους. Τους θεωρεί αποκλειστικά υπεύθυνους για την απόφασή της να εκδίδεται καθώς δεν είχε κανενός είδους βοήθεια από αυτούς.
Στο τελευταίο μέρος της αφήγησής της, αναφέρεται αποκλειστικά στη δύσκολη δουλειά στο πεζοδρόμιο. Αυτήν θεωρεί ως την μόνη επιλογή που είχε και κατηγορεί ανοικτά για αυτό τόσο τους γονείς της όσο και το κοινωνικό σύνολο και το κράτος εν γένει.
Όταν της ζητήθηκε να μιλήσει παραπάνω για την προσωπική της ζωή αναφέρθηκε στις σεξουαλικές εμπειρίες που είχε και τις ερωτικές σχέσεις. Οι πρώτες περιγράφονται πιο τραυματικές και η ίδια θεωρεί τον εαυτό της θύμα σε αυτές, ενώ οι δεύτερες περιγράφονται με πιο πολύ συναίσθημα αλλά και πίκρα καθώς με τις επιλογές της ζωής της είναι δύσκολο να μιλά για έρωτα.
Επαναδόμηση
Η πορεία ζωής της Ραφαέλας φαίνεται πως έχει επηρεαστεί αρκετά από τη σχέση αποδοχής – απόρριψης τόσο από τους γονείς της όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Οι γονείς της δεν αποδέχθηκαν ποτέ τη θηλυκή της ταυτότητα και προσπάθησαν να αποτρέψουν με κάθε τρόπο την πορεία αυτή της ζωής της:
«…γιατί πίστευαν (οι γονείς) θα έχω αρνητική, ότι βγάζω αρνητική συμπεριφορά… γιατί είχα εμφανίσει τάσεις ομοφυλοφιλίας ή τρανσβεστισμού…και με έλεγαν πούστη…ήταν άσχημες εποχές τότε, η λέξη πούστης δεν ακουγόταν όπως τώρα…».
Αυτό φαίνεται να είναι και το κεντρικό ζήτημα της ζωής της. Η αποδοχή της ομοφυλοφιλίας ή της επιλογής του θηλυκού φύλου, σε όλες τις εκφάνσεις στη ζωή της. Όπως λέει και η ίδια:
«…είχα πολύ κακή αντιμετώπιση από τα παιδιά και στο σχολείο…δεν μπορούσε κανείς να συνηθίσει ότι έμοιαζα με κορίτσι…έβλεπα τον κόσμο να αναρωτιέται τι είναι αυτό τώρα και τέτοια…έκρυβα την αλήθεια…ντρεπόμουν…».
Επίσης, φαίνεται πως αυτή η επιλογή ήρθε ως κάτι έμφυτο στη ζωή της καθώς συνέβη από πολύ μικρή ηλικία. Χαρακτηριστικά λέει και η ίδια:
«…το’ χα από πολύ μικρή γιατί έμοιαζα σαν κοριτσάκι…από μικρό ήμουν διαφορετικό σαν παιδί…σαν να γεννήθηκα έτσι…».
Μέσα από την αφήγηση της Ραφαέλας γίνεται αντιληπτό ότι η κύρια προσπάθεια της ζωής της ήταν η αλλαγή της εικόνας του εαυτού της η οποία θα γινόταν εφικτή μέσω της αλλαγής φύλου και η αποδοχή αυτής της επιλογής από την οικογένεια και τους γύρω της. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά:
«…να κάνω μια αλλαγή την οποία ήθελα πάντα από μικρό παιδί, να κάνω αυτό που είμαι και σήμερα….ήθελα βέβαια να κάνω…το μόνο πράγμα που δεν έκανα και έχω μετανιώσει, είναι που δεν έκανα αλλαγή φύλου..».
Η Ραφαέλα θεωρεί ότι η επιλογή της να βγει στο πεζοδρόμιο ήταν αναγκαστική λόγω της απόρριψης των γονέων. Το περιγράφει σαν ένα μονόδρομο που όχι μόνο δεν παίρνει ικανοποίηση αλλά της δημιουργεί και πλειάδα ψυχολογικών προβλημάτων:
«έκανα τα πάντα για να αποτρέψω να βγω στο δρόμο, δεν είχα τέτοιες τάσεις…την πορνεία την ξεκίνησα στα 22…έπρεπε να ζήσω κάπως και άρχισα αυτό το πράγμα…δηλαδή είναι μεγάλο τίμημα αυτό που πληρώνεις… είμαι αναγκασμένη, να, μια τώρα σαράντα τόσο χρονών για να βγαίνω για να βγάλω τα καθημερινά μου έξοδα, τα έξοδα του μήνα…».
Συμπεράσματα
Στοιχεία θηλυπρέπειας από μικρή ηλικία
Ένα κοινό στοιχείο που προέκυψε από όλες σχεδόν τις συνεντεύξεις είναι πως οι ερωτώμενοι περιγράφουν τον εαυτό τους από πολύ μικρή ηλικία να αισθάνονται πιο άνετα υποδυόμενοι το ρόλο του άλλου φύλου και να νιώθουν ότι έχουν έντονα θηλυκά στοιχεία.
Το στοιχείο αυτό συνάδει με τη διεθνή βιβλιογραφία σε σχέση με την αιτιολογία του τρανσεξουαλισμού. Ειδικότερα, πρόσφατες έρευνες προτείνουν ισχυρές νευροβιολογικές απαρχές στην διεμφυλικότητα. Πιο συγκεκριμένα, κάτι φαίνεται να συμβαίνει κατά την ανάπτυξη του ΚΝΣ του εμβρύου μέσα στη μήτρα, ώστε το παιδί παραμένει με μια έμφυτη ισχυρή διεμφυλική αντίληψη του σώματος και ανάλογα συναισθήματα. Αν και δεν έχει βρεθεί ακόμη ο τρόπος που γίνεται αυτό, η νευροβιολογική κατεύθυνση αυτής της ανακάλυψης είναι πολύ ισχυρή. Την υπόθεση αυτή ενισχύουν δύο έρευνες που διενεργήθηκαν το 1995 (NATURE, 378: p. 60-70) και το Μάιο του 2000 αντίστοιχα (Τhe Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism,, p. 2034-2041), οι οποίες υποδεικνύουν ότι η διεμφυλικότητα μπορεί να οφείλεται σε έναν αυξημένο θηλυκό προσανατολισμό του αρσενικού φύλου.
Είναι αλήθεια πως οι διεμφυλικοί αντιλαμβάνονται τις διαφορές του φύλου τους από μικρή ηλικία. Ειδικά τα διεμφυλικά παιδιά ταυτοποιούνται σε μεγάλο βαθμό με το άλλο φύλο, συχνά από την ηλικία των 2-3. Τα παιδιά αυτά έχουν έντονη την αίσθηση της έλλειψης του τι είναι και έχουν την αίσθηση ότι έχουν γεννηθεί σε ένα λάθος σώμα. Συχνά αντιμετωπίζουν καταθλιπτικά και αγχώδη συναισθήματα, όχι για το ότι είναι διεμφυλικά αλλά γιατί το οικογενειακό τους περιβάλλον δεν τους καταλαβαίνει και πασχίζει να τα αλλάξει. Έτσι, μεγαλώνοντας αυτά τα παιδιά όταν θα έχουν αναπτυχθεί και τα σεξουαλικά τους αισθήματα δεν επιθυμούν να κάνουν σεξ με ανθρώπους του ίδιου φύλου αλλά θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι το άλλο φύλο-το θηλυκό εν προκειμένω-και αναζητούν παράλληλα και την αγάπη των αγοριών.
Πολλοί γονείς ενοχοποιούνται ότι φταίνε που τα παιδιά τους είναι διεμφυλικά είτε επειδή θεωρούν ότι κάτι δεν έκαναν σωστά, είτε διότι επιθυμούσαν να έχουν παιδί άλλου φύλου. Στην ουσία δεν συμβαίνει κάτι από όλα αυτά, αλλά μάλλον τα παιδιά αυτά γεννιούνται με αυτήν την «προδιάθεση». Οι γονείς προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποτρέψουν αυτήν την πορεία ζωής των παιδιών τους και πολλές φορές δημιουργούνται συγκρουσιακές σχέσεις και καταστάσεις-μπορεί και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Το στοιχείο αυτό που προκύπτει από τη βιβλιογραφία διαφαίνεται καθαρά και σε έντονο βαθμό και στην βιογραφία της Ραφαέλας.
Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι στις οικογένειες που οι γονείς πιέζουν τα παιδιά τους να συμμορφωθούν με το εγγενές φύλο τους, τα παιδιά αυτά σε νεαρή ηλικία παρουσιάζουν συχνότερα καταθλιπτικά συναισθήματα, έχουν περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας ή να κάνουν χρήση παράνομων ουσιών και δυο φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από τον ιό HIV, από εκείνα τα παιδιά που δεν πιέζονται να συμμορφωθούν με το φύλο που γεννήθηκαν. Το στοιχείο αυτό που προκύπτει από τη βιβλιογραφία μπορεί να σχετιστεί με την ριψοκίνδυνη ζωή που κάνουν τα άτομα αυτά κατά την ενήλικη ζωή τους (πορνεία, χρήση παράνομων ουσιών, ποικίλα ψυχολογικά προβλήματα κλπ).
Στιγματισμός
Ο πληθυσμός των διεμφυλικών βιώνει υψηλά επίπεδα διάκρισης και στιγματισμού σε διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους, όπως στην εργασία, στις υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση, στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, ακόμη και μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον.[15] Στιγματισμός που έχει τις ρίζες του στον σεξισμό και τα στερεότυπα του φύλου.[16] Αυτή καθαυτή η ταυτότητα ή η εκφραζόμενη συμπεριφορά που σχετίζεται με το φύλο για τους διαφυλικούς αποτελούν από μόνα τους αιτίες στιγματισμού, για τον λόγο ότι διαφέρουν από τα στερεοτυπικά πρότυπα του φύλου όπως αυτά ορίζονται από τις κοινωνίες.[17] Συμπληρωματικά, όπως διαπιστώνει και η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων, δεν είναι λίγες οι φορές που οι διεμφυλικοί μένουν με την απορία εάν στιγματίζονται εξαιτίας της ταυτότητας του φύλου τους ή εξαιτίας του πώς εκφράζουν την ταυτότητα αυτή στην καθημερινότητά τους.[18]
Οι διεμφυλικοί, ως μέλη μιας μειονοτικής ομάδας, όσον αφορά την ταυτότητα του φύλου τους, με μικρότερη κοινωνική αποδοχή από τις αντίστοιχες ομάδες των ανδρών ομοφυλόφιλων (gay), των αντίστοιχων γυναικών (lesbian), καθώς και των αμφιφυλόφιλων (bisexual) βιώνουν έντονο κοινωνικό στιγματισμό, που συχνά οδηγεί στην απομόνωση, τη ντροπή και το φόβο.
Μια σχετική έρευνα που χρησιμοποίησε βιογραφίες και ανέλυσε τις πορείες ζωής 571 διεμφυλικών στη Νέα Υόρκη κατέληξε στο ότι το να φέρει κάποιο άτομο την ταυτότητα του διεμφυλικού έχει σημαντικές επιπτώσεις στην πνευματική του υγεία. Πιο συγκεκριμένα, η ιδιαιτερότητα της ταυτότητας του φύλου των διεμφυλικών που συμμετείχαν στην έρευνα, καθώς και η αποκάλυψη αυτής της ταυτότητας στις διάφορες κοινωνικές και προσωπικές συναναστροφές τους έδειξε να αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου και να σχετίζεται άμεσα με την πιθανότητα να εμφανίσουν μείζονα κατάθλιψη.[19]
Επιπρόσθετα, μια μεγάλου εύρους ερευνητική δουλειά του Εθνικού Κέντρου για την Ισότητα των Διαφυλικών στις ΗΠΑ, εμφάνισε ένα ποσοστό της τάξης του 41%, όσον αφορά τους διεμφυλικούς που ανέφεραν αυτοκτονική συμπεριφορά είτε επειδή έχασαν τη δουλειά τους, είτε επειδή έπεσαν θύματα σεξουαλικής ή σωματικής βίας, έναντι του 1,6 του γενικού πληθυσμού.[20] Επίσης, μόλις το 4% του δείγματος δήλωσε ότι αποκάλυψε την ιδιαιτερότητα του φύλου του στο εργασιακό, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του, εξαιτίας του κινδύνου να στιγματιστεί.[21]
Η διεθνής εμπειρία πλαισιώνει με τον καλύτερο τρόπο τις αφηγήσεις ζωής τόσο της Ραφαέλας, όσο και των άλλων συμμετεχόντων, στο κομμάτι που αφορά το στίγμα που βιώνουν οι διεμφυλικοί από τη ελληνική κοινωνία. Στη βιογραφία της Ραφαέλας είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την διαφορετική αντιμετώπιση που είχε από τους συμμαθητές, τους δασκάλους της, όπως και τα μέλη της οικογενείας της. Στις άλλες πορείες ζωής φαίνεται καθαρά η προσπάθεια να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητα του διεμφυλικού στο εργασιακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του, υπό τον φόβο της ανεργίας και της κοινωνικής απομόνωσης. Αυτού του είδους η περιθωριοποίηση μπορεί να επιφέρει σοβαρές συνέπειες στην πνευματική και σωματική υγεία του ατόμου και χρήζει, σαφώς, περαιτέρω διερεύνησης.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι στο μυαλό πολλών ανθρώπων επικρατεί η άποψη ότι οι διεμφυλικοί προκάλεσαν την παγκόσμια επιδημία του ιού HIV, κουβέντα που πρωτοξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 και ταυτίζεται με την εμφάνιση του ιού παγκοσμίως. Η ομοφυλοφοβία φαίνεται ότι επεκτείνεται και στον πληθυσμό των διεμφυλικών με συνέπειες τόσο τον περαιτέρω στιγματισμό τους, όσο και την αδυναμία ύπαρξης μιας αποτελεσματικής απάντησης κατά του HIV ανάμεσα στον πληθυσμό των ομοφυλόφιλων, στους τομείς πρόληψης και θεραπείας. Τα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία δείχνουν υψηλά ποσοστά μόλυνσης από τον ιό στους άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, καθώς και πολλά περιστατικά σεξουαλικής συμπεριφοράς υψηλού κινδύνου από τρανς στις ΗΠΑ.[22]
Η προσπάθεια για αλλαγή του φύλου
Ένα άλλο στοιχείο που προκύπτει τόσο από την βιογραφία της Ραφαέλας όσο και από τις άλλες συνεντεύξεις είναι η επιθυμία τους να προχωρήσουν σε αλλαγή φύλου, κάτι που εν τέλει καμία δεν το καταφέρνει.
Το γεγονός ότι πολλά διεμφυλικά άτομα δε νιώθουν καλά με το σώμα τους και θέλουν να αλλάξουν κάνοντας αυτή τη μετάβαση στο άλλο φύλο μένει τις περισσότερες φορές σε ένα πιο αφηρημένο στάδιο σκέψης. Οι λόγοι που αναφέρουν είναι πολλοί και συνάδουν με όσα περιγράφονται και στην σχετική διεθνή βιβλιογραφία.
Μερικοί ανασταλτικοί παράγοντες του να πάρουν αυτήν την απόφαση μπορεί να είναι οι ακόλουθοι: αυτές οι εγχειρήσεις γίνονται κυρίως στο εξωτερικό, κοστίζουν συνήθως μεγάλα χρηματικά ποσά και δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία Επιπλέον, φοβούνται τις τυχούσες ιατρικές επιπλοκές ή νευρολογικές καταστροφές που μπορεί να έχει μια τέτοια επέμβαση. Πολλοί υποστηρίζουν, για παράδειγμα, ότι μια ενδεχόμενη αλλαγή φύλου θα τους στερήσει την αίσθηση του σεξουαλικού οργασμού.
Από την άλλη, πολλοί από εκείνους που προχωρούν στην αλλαγή φύλου μπορεί να το μετανιώσουν αργότερα στη ζωή τους. Αυτό κυρίως οφείλεται στη μη υποστήριξη από συγγενείς και φίλους. Σε μια ανασκόπηση στην ανάλογη ιατρική βιβλιογραφία φαίνεται πως το ποσοστό αυτών που έχουν μετανιώσει για την αλλαγή ανέρχεται στο 8%.
Εξάλλου, αξίζει να σημειώσουμε ότι η εγχείρηση για την αλλαγή φύλου προϋποθέτει ψυχοθεραπεία αρκετό διάστημα πριν πραγματοποιηθεί, ώστε να αποφευχθούν όσο το δυνατό τέτοιες καταστάσεις.
Τέλος, οι διεμφυλικοί που εκδίδονται –και αποτελούν και το δείγμα μας- θεωρούν πως από τη στιγμή που προχωρήσουν στην επέμβαση αλλαγής φύλου δε θα εργάζονται σε μεγάλο βαθμό, διότι οι πελάτες τις προτιμούν και τις επιλέγουν εξαιτίας της ύπαρξης αντρικού μορίου.
Εν τούτοις, ακόμη κι αν δεν προχωρούν στην επέμβαση οι περισσότεροι κάνουν θεραπείες με ορμόνες, βάζουν σιλικόνη, βάζουν ψεύτικα μαλλιά, για να αναδεικνύουν όσο περισσότερο τα θηλυκά στοιχεία τους.
Η πορνεία ως η μόνη επαγγελματική «επιλογή»
Η Ραφαέλα αναφέρει την πορνεία ως μονόδρομο στη ζωή της και ως μια μη ευχάριστη καταναγκαστική εργασία. Το ίδιο παρατηρείται και στις υπόλοιπες συνεντεύξεις. Η αίσθηση αυτή των ερωτωμένων στο δείγμα μας συνάδει με την κατάσταση που αντιμετωπίζουν διεθνώς τα διεμφυλικά άτομα αναφορικά με αυτήν την επαγγελματική επιλογή.
Ειδικότερα, στις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου τα διεμφυλικά άτομα αναγνωρίζονται νομικά, ζουν και λειτουργούν με τη νέα τους ταυτότητα, ενώ στις περιπτώσεις όπου δεν έχει προηγηθεί χειρουργική επέμβαση, το εργασιακό τους δικαίωμα δεν κατοχυρώνεται και δεν προστατεύεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξώθησή τους στην πορνεία, ώστε να εξασφαλίσουν το βιοπορισμό τους.[23] Αντίθετα, σε κάποια κράτη (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Βραζιλία), τα διεμφυλικά άτομα έχουν υπό προϋποθέσεις την δυνατότητα αλλαγής των εγγράφων τους, χωρίς να έχει επέλθει χειρουργική επέμβαση.
Οι διακρίσεις στον επαγγελματικό τομέα στα διεμφυλικά άτομα είναι πολύ μεγάλος και αρκετοί απολύονται ή οδηγούνται σε εθελούσια έξοδο από την εργασία όταν αποφασίζουν να αυτοπαρουσιάζονται με το φύλο που επιλέγουν. Γι’ αυτό πολλοί όταν αποφασίζουν να κάνουν αυτή την αλλαγή -όχι απαραίτητα χειρουργικά- μπαίνουν στην διαδικασία να αναζητήσουν αλλού εργασία, φοβούμενοι την αντίδραση των συναδέλφων τους. Αυτή βέβαια η μεταβατική φάση καθιστά πολύ δύσκολη την αναζήτηση εργασίας. Τα διεμφυλικά άτομα που μιλούν ανοιχτά για την ταυτότητα του φύλου τους στον χώρο εργασίας έχουν περισσότερες πιθανότητες να πέσουν θύματα παρενόχλησης από τους συναδέλφους τους και να αναγκαστούν να αλλάξουν εργασία.
Η εγκατάλειψη από την οικογένεια, αποτελεί έναν λόγο που οι πιο πολλοί διεμφυλικοί οδηγούνται στην πορνεία. Δεν έχουν χρήματα και οι δεξιότητες, η ηλικία και ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός τους αφήνει ελάχιστες διεξόδους για εξασφάλιση της οικονομικής τους αυτονομίας (Kulick, 1997 και 1998). Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να απασχοληθούν ως οικιακοί βοηθοί ή σε καταστήματα ομορφιάς, όμως σύντομα συνειδητοποιούν από τις μεγαλύτερες σε ηλικία τρανς ότι ο τρόπος για να βγάλουν περισσότερα χρήματα είναι να εκδίδονται. Πέραν αυτού, σε έναν τέτοιο κύκλο γίνονται περισσότερο αποδεκτές σε μια κοινωνική ομάδα που ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους, σε έναν κόσμο όπου οι υπόλοιπες ομάδες είναι εχθρικές προς αυτές. Οι γηραιότερες τρανς θα διδάξουν στις νεότερες πώς να κερδίζουν περισσότερα χρήματα, μέσα από την πορνεία, καθώς και πώς να γίνουν πιο ελκυστικές στους άντρες ώστε να νιώθουν πιο ασφαλείς και να βγάζουν περισσότερα.
Η πορνεία από την άλλη τις κάνει να κερδίζουν αρκετά χρήματα αλλά και να είναι αρεστές στους άντρες, ειδικά σε ένα κόσμο που αντιμετωπίζονται μέσω διακρίσεων και βίας, σωματικής και λεκτικής.
Ένα άλλο πλεονέκτημα της πορνείας, όπως προαναφέρθηκε είναι η οικονομική ανεξαρτησία. Αυτό τις βοηθά στις σχέσεις τους με τους άντρες, καθώς συνήθως σχετίζονται με φτωχούς και αδύναμους άντρες και έτσι τους δίνεται η δυνατότητα να έχουν το πάνω χέρι στη σχέση, καθώς και να έχουν κάποιον άλλο να εξαρτάται από αυτές καλύπτοντας την ανασφάλειά τους ενίοτε.
Συζήτηση
Οι αρχικές προσδοκίες για ομολογία από την πλευρά των συμμετεχόντων στην έρευνα για την ύπαρξη ενός παρακινδυνευμένου τρόπου ζωής (χρήση ουσιών, κίνδυνος μόλυνσης από τον ιό HIV καθώς και από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα κλπ) με στόχο μια πιο αποτελεσματική παρέμβαση της ομάδας street work στον εν λόγω πληθυσμό, δεν επιβεβαιώθηκαν. Οι ερωτώμενοι επέλεξαν να κατευθύνουν την κουβέντα γύρω από θέματα στιγματισμού, οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων καθώς και επαγγελματικών αναγκών. Μια σχετικά ασφαλής ερμηνεία γι’ αυτό είναι ότι η περιστασιακή χρήση διεγερτικών-κυρίως-ουσιών αποτελεί «εργαλείο» της δουλειάς τους και για το λόγο αυτό δεν αυτοχαρακτηρίζονται ως προβληματικοί χρήστες. Πολλοί από τους διεμφυλικούς που εκδίδονται θεωρούν ότι η περιστασιακή χρήση, ειδικά της κοκαΐνης, βοηθάει τόσο τις ίδιες όσο και τους πελάτες να «χαλαρώνουν» και να δουλεύουν περισσότερο. Μια άλλη υπόθεση είναι ότι υπάρχει φόβος τόσο στην αποκάλυψη όσο και στην αποδοχή του χαρακτηρισμού ως «χρήστη παράνομων ουσιών», ειδικά σε ένα τόσο μικρό πληθυσμό ατόμων που είναι δεδομένη η σχέση μεταξύ τους και άρα ο φόβος μη χαρακτηριστούν αρνητικά από τους υπόλοιπους. Κάτι τέτοιο ενδέχεται να τους στιγματίσει και να τους βλάψει εργασιακά (π.χ. αν κάποια αποδεχτεί ότι κάνει χρήση ουσιών μπορεί να μην την προτιμούν οι πελάτες επειδή φοβούνται). Τέλος, ίσως οι ίδιοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα να θεώρησαν ότι είναι ευκαιρία μέσα από αυτήν την συμμετοχή τους, να καταδείξουν αυτά που οι ίδιοι θεωρούν προβλήματα και να «ακουστούν» γι’ αυτά με την ελπίδα να αλλάξει κάτι στην καθημερινότητά τους. Στα προβλήματα αυτά δεν κατατάσσεται προφανώς η χρήση ουσιών καθώς δε θεωρείται πρωτεύον θέμα όπως είναι η έλλειψη εργασίας άρα και οικονομικής ανέχειας, ο ρατσισμός και η μοναξιά που βιώνουν.
Ωστόσο, η φύση της εργασίας τους και η –υψηλού κινδύνου- ζωή τους εν γένει καθιστά τους διεμφυλικούς ιδιαίτερα ευάλωτους, αναφορικά με τη μόλυνση από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και το HIV ειδικότερα.
Το ερευνητικό κενό που υπάρχει στον ελληνικό χώρο αναφορικά με τον ιδιαίτερο αυτό πληθυσμό των διεμφυλικών σίγουρα δεν καλύπτεται με την παρούσα εργασία. Ωστόσο, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για την περαιτέρω διερεύνηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αναγκών αυτής της ειδικής, από κοινωνιολογική και ερευνητική σκοπιά, πληθυσμιακής ομάδας. Χαρακτηριστικά όπως η γεωγραφική χαρτογράφηση των περιοχών που ζουν και εργάζονται οι ομάδες των τρανς, η κατανόηση της ποικιλομορφίας που επικρατεί ανάμεσα στον πληθυσμό των τρανς, όπως επίσης η εκτίμηση του μεγέθους του πληθυσμού τους. Τέτοιου είδους δεδομένα θα εμπλουτίσουν την επιστημονική γνώση πάνω στο θέμα και θα συμβάλουν στην αποφόρτιση και στον εκ νέου προσδιορισμό του όρου «διεμφυλικός».
Σύμφωνα με τα παραπάνω θεωρούμε ότι ο πληθυσμός των διεμφυλικών είναι ένας πληθυσμός με αρκετά προβλήματα που χρήζει υποστήριξης και συμβουλευτικής σε πολλά επίπεδα. Η ομάδα street work έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια σχέση εμπιστοσύνης με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των ατόμων πράγμα που δεν γίνεται από κάποιο άλλο φορέα. Η υποστήριξη αφορά σε διάφορους τομείς τόσο στο πρόβλημα ή στην αποδοχή του προβλήματος της χρήσης ουσιών όσο και σε επίπεδο ιατρικής πρόληψης σε σχέση με τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Από την έρευνα προκύπτει πως οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάγκη εντατικότερης ψυχολογικής υποστήριξης με σκοπό να διαχειρίζονται τα φαινόμενα έντονου κοινωνικού ρατσισμού που βιώνουν καθώς και στο να καταφέρουν να αποδεχτούν και άρα να θεωρήσουν ως προβληματική την κατάχρηση παράνομων ουσιών.
Θεωρούμε πως σίγουρα αξίζει να συνεχίσει αυτή η προσπάθεια με τον εν λόγω πληθυσμό με πιο ειδικούς στόχους ή με εναλλακτικούς τρόπους. Μερικές προτάσεις που μπορεί να γίνουν είναι να δημιουργηθεί ένας χώρος-ως στέκι- υποδοχής αυτών ώστε να νιώθουν ότι ανήκουν κάπου και γίνονται αποδεκτοί ακόμη και τις ώρες που δεν εργάζονται με στόχο να περνούν κάποιες ώρες εκτός δουλειάς και να ενημερώνονται για διάφορα θέματα (ιατρικά, ουσίες, υπηρεσίες πρόνοιας κλπ). Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να γίνει ομαδική δουλειά και μέσα από τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και σχέση να δημιουργηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης και υποστήριξης τόσο σε επίπεδο ειδικών όσο και αυτοβοήθειας.
[2] Για την πληρέστερη κατανόηση του όρου «διεμφυλικός/transgender”, βλ.“Answers to Your Questions about transgender people, gender, identity and gender expression”, American Psychological Association, επίσης στο: “Focus – A Guide to AIDS Research and Counseling”, Aids Health Project, v.23, n.2., καθώς και Currah P. et al., (2000), p. 1-4.
[3] www.wikipedia.org/wiki/Transgender
[4] Psychological Association – “Is being transgender a mental disorder?”
[5] Βλ. Brown, M.L. & Rounsley, C.A. (1996).
[6] Βλ. Kozee, H. B., Tylka, T. L., & Bauerband, L. A. (2012), p. 179-196
[7] Βλ. Paul M. Elizondo III, D.O.; Willy Wilkinson, M.P.H., & Christopher Daley, M.D. 2013.
[8] Η ομάδα Streetwork αποτελεί μια ομάδα εξωτερικής δουλειάς που προσεγγίζει χρήστες εξαρτητικών ουσιών στον «δικό» τους χώρο, το δρόμο, όπου κινούνται, συναλλάσσονται επαγγελματικά ή επιβιώνουν στα όρια του κοινωνικού συστήματος. Βασικότερος στόχος και μέλημα της ομάδας, είναι η δημιουργία προσωπικής σχέσης με τους ανθρώπους που προσεγγίζουν, οι οποίοι είναι χρήστες υψηλού κινδύνου, όσον αφορά σε θέματα υγείας και επιβίωσης, περιθωριοποιημένα γενικά άτομα που έχουν άμεση σχέση με την χρήση εξαρτητικών ουσιών (άστεγοι, πόρνες, διεμφυλικοί, πρόσφατα αποφυλακισμένοι), εξαρτημένα από ουσίες άτομα που επιθυμούν θεραπεία αλλά δεν ξέρουν που μπορούν να απευθυνθούν καθώς και χρήστες που δεν έχουν εκφράσει συγκεκριμένη επιθυμία ή αίτημα για αλλαγή, αλλά έχουν έντονη ανάγκη ανθρώπινης επαφής και συναισθηματικής υποστήριξης.
[9] Θερμές ευχαριστίες θα θέλαμε να σώσουμε στην καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της ΕΣΔΥ, κα Έλλη Ιωαννίδου η οποία στάθηκε αφορμή να επιλέξουμε τη συγκεκριμένη ερευνητική μέθοδο και είχε τη γενική εποπτεία του όλου εγχειρήματος, καθώς και στην κα Κατερίνα Βασιλικού, εξωτερική συνεργάτη της ΕΣΔΥ για το ενδιαφέρον που έδειξε από την πρώτη στιγμή.
[10] Για ένα πληρέστερο ιστορικό καθώς και μία εκτενή παρουσίαση της βιογραφικής προσέγγισης στην ελληνόφωνη βιβλιογραφία, βλ. Θανοπούλου, Πετρονώτη (1987) και Σαββάκης (2003 σ.65-87). Για τη χρήση της βιογραφίας από τη σχολή του Σικάγο, βλ. την παρουσίαση του Peneff (1990, κεφ. 2 και 3)
[11] Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αξιοποίησης ερευνητικά της βιογραφικής μεθόδου στη χώρα μας, αποτελούν οι εργασίες: α) της Χ. Ιγγλέση (1990) η οποία μελέτησε τις διαδικασίες φεμινιστικής συνειδητοποίησης και πρακτικής, β) του Ν. Χρηστάκη (1994), ο οποίος διερεύνησε τους τρόπους σύστασης της μουσικο-κοινωνικής ταυτότητας νεαρών μελών συγκροτημάτων της ανεξάρτητης ροκ σκηνής και αργότερα (2002) των μοτοσικλετιστών, καθώς και γ) του Μ. Τζανάκη (2012), ο οποίος αξιοποίησε «επώδυνες» αφηγήσεις ζωής για να μελετήσει την εμπειρία της ψυχικής ασθένειας, τη σταδιοδρομία στους ψυχιατρικούς θεσμούς και τους μετασχηματισμούς του εαυτού που την συνοδεύουν.
15 Βλ. Σαββάκης, 2006, σ.48.
[13] Οι συνεντεύξεις και οι απομαγνητοφωνήσεις του υλικού εκτός των δύο συγγραφέων διενεργήθηκαν από τους Δημήτρη Παπαδημητρίου, Θανάση Σόλια, Πωλίνα Πάτση και Ελένη Μαρίνη, προσωπικό της ομάδας Streetwork. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε να δώσουμε στους Παναγιώτη Σαϊβανίδη (Υπεύθυνο της Κινητής Μονάδας Streetwork), Μυρτώ Παπαδοπούλου και Ιορδάνη Περτετσόγλου καθώς και όλο το προσωπικό της ομάδας Streetwork για τις γόνιμες συζητήσεις και τη γενικότερη συμβολή τους στην έρευνα. Τέλος, να ευχαριστήσουμε τη γραμματεία και το προσωπικό από το λογιστήριο του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ (Φρατζέσκα Βολτή, Μαρία Καραπάνου) για τη συμμετοχή τους στις ομάδες εργασίας.
[14] Βλ. Ιωαννίδη Ε., Βασιλικού Κ., Σημειώσεις, ΕΣΔΥ.
[15] Βλ. National Transgender Discrimination Survey, 2011.
[16] Βλ. Currah P. et al., (2000), p. 8.
[17] Βλ. Currah P. et al., (2000) p. 4.
[18] Βλ. Answers to Your Questions about transgender people, gender, identity and gender expression”, American Psychological Association.
[19] Βλ. Nuttbrock L. et al., (2011), p. 91-103.
[20] Βλ. Grant J. et al., (2011)
[21] Βλ. Grant J. et al., ο.π
[22] Βλ. Mitchell M & Howard Ch., (2001), p.56.
[23] Βλ. Bockting et al. 1998, p. 514.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Θανοπούλου Μ. & Πετρονώτη Μ., (1987), «Βιογραφική προσέγγιση: μια άλλη πρόταση για την κοινωνιολογική θεώρηση της ανθρώπινης εμπειρίας», Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, τ. 64, σ. 20-42
Ιγγλέση, Χ., (1990), Πρόσωπα Γυναικών, Προσωπεία της Συνείδησης, Οδυσσέας
Ιωαννίδη-Καπόλου Ε., Βασιλικού Κ., Βιογραφικές μέθοδοι: Η περίπτωση της βιογραφικής-ερμηνευτικής μεθόδου, Σημειώσεις, Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.
Ιωαννίδη-Καπόλου Ε., Κοινωνιολογική Έρευνα – Μέθοδοι και Τεχνικές, Σημειώσεις μαθήματος: Μεθοδολογία Έρευνας, Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας
Σαββάκης Μ., & Τζανάκης Μ., (2003), «Η Βιογραφική έρευνα ως εναλλακτικό ερευνητικό εγχείρημα και ως μεθοδολογικό διάβημα: Πλεονεκτήματα και όρια», Δοκιμές, τ.11-12, σ.65-87
Σαββάκης Μ., & Τζανάκης Μ., (2006), «Βιογραφική Ρήξη και Ιδρυματισμός: Θεσμικές και Αφηγηματικές Διαστάσεις μιας Κοινωνικής Διαδικασίας», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τ. 120 Β’, σ. 37-64
Τζανάκης μ, (2012), Ψυχική ασθένεια και σύγχρονες πρακτικές του εαυτού – Μαρτυρίες ζωής, Πεδίο
Χρηστάκης Ν., (1994), Μουσικές ταυτότητες. Αφηγήσεις ζωής μουσικών συγκροτημάτων της ελληνικής ανεξάρτητης σκηνής ροκ, Αθήνα: Δελφίνι
Χρηστάκης Ν., (2002), «Όρια του εαυτού και “οριακή” οδήγηση μοτοσικλέτας: Η ριψοκινδύνευση ως απάντηση στη διακινδύνευση», Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, τ. 108-109 Β-Γ, σ. 37-64
Ξενόγλωσση
Answers to Your Questions about transgender people, gender, identity and gender expression”, American Psychological Association.
Barlow, P., (2003), Speaking Out! Experiences of Lesbians, Gay Men, Bisexuals andTransgender People in Newham and Issues for Public Sector Service Providers, London, Newham Council
Benjamin, H. (1966). The transsexual phenomenon. New York: Julian Press, p. 85
Beyond Barriers (2002), “First Out… Report of the Findings of the Beyond Barriers – Survey of Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender People in Scotland”, Glasgow
Bockting W., Robinson B., Rosser B., (1998), “Transgender HIV prevention a qualitative needs assessment”, AIDS CARE, vol.10, No 4., p. 505-526
Brown, M.L. & Rounsley, C.A. (1996) True Selves: Understanding Transsexualism – For Families, Friends, Coworkers, and Helping Professionals Jossey-Bass: San Francisco
Currah P., Minter S., Green J., (2000), Transgender Equality: A Handbook for Activists and Policymakers, Washington D.C: Policy Institute of the National Gay and Lesbian Task Force
“Focus – A Guide to AIDS Research and Counseling”, Aids Health Project, v.23, n.2, Spring 2008
Frank P. M. Kruijver, Jiang-Ning Zhou, Chris W. Pool, Michel A. Hofman, Louis J. G. Gooren, and Dick F. Swaab, (2000), “Male-to-Female Transsexuals Have Female Neuron Numbers in a Limbic Nucleus” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, p. 2034-2041
Grant J. et al., (2011), Injustice at every turn: A report of the National Transgender Discrimination Survey, National Center for Transgender Equality and National Gay and Lesbian task Force, Washington
Ioannidi- Kapolou E., Mestheneos E., (2002) “Male Journeys into uncertainty” in: (eds.) Chamberlayne P., Rustin M., Wengraf T., Biography and social exclusion in Europe. Experiences and life journeys, The Policy Press, London
Kozee, H. B., Tylka, T. L., & Bauerband, L. A. (2012). Measuring transgender individuals’ comfort with gender identity and appearance: Development and validation of the Transgender Congruence Scale. Psychology of Women Quarterly, 36, 179-196.
Kulick, Don., (1997), “The Gender of Brazilian Transgendered Prostitutes”, American Anthropologist. 99.3, 574-85. Print
Kulick, Don., (1998), “Travesti, Sex, Gender, and Culture Among Brazilian Transgendered Prostitutes”, University Of Chicago Press
Lawrence, A. A., (2003), Factors associated with satisfaction or regret following male-to-female sex reassignment surgery. Archives of Sexual Behavior, 32, 299-315.
Lawrence, A. A. (2008), Male-to-female transsexual subtypes: Sexual arousal with cross-dressing and physical measurements [Letter to the editor]. Psychiatry Research, 157, 319-320.
Mestheneos E., Ioannidi- Kapolou E., (2002) “Gender and Family in the development of Greek state and society” in: (eds.) Chamberlayne P., Rustin M., Wengraf T., Biography and social exclusion in Europe. Experiences and life journeys, The Policy Press, London
Mitchell M. and Howarth Ch., (2009), Trans research review, Equality and Human Rights Commission, Research report 27
Nuttbrock L. et al., (2011), Gender identity conflict/affirmation and major depression across the life course of transgender women, International Journal of Transgenderism, vol.13, p. 93-101.
Paul M. Elizondo III, D.O.; Willy Wilkinson, M.P.H., & Christopher Daley, M.D. (6).“Working With Transgender Persons”. Phychiatric Times. Retrieved 2013-09-17. “If you are not sure which pronoun to use, you can ask the patient”.
Peneff J., (1990), La méthode biographique de l’Ecole de Chicago à l’histoire orale, Armand Colin, Paris
Peneff J., (1990), Myths in life stories, στο συλλογικό έργο: “The Myths we live by”, Samuel R, & Thompson P., Routledge, σ. 36-48.
Whittle S. et al, (2007), Engendered Penalties:Transgender and TranssexualPeople’s Experiences of Inequality and Discrimination, Manchester Metropolitan University
Ulrike B., (2002), “Twenty Years of Public Health Research: Inclusion of Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Populations”, American Journal of Public Health, Vol 92, No.
Ιστοσελίδες
WPATH – World Professional Association for Transgender Health
TransLiving – Magazine & Support Group for Cross-Dressers (Transvestites) & Transgendered
Theories of the Causes of Transsexualism
A Critique of the Brain-Sex Theory of Transsexualism
