Σλοβενία: το αλκοόλ σήμερα – μπορεί μια χώρα να είναι εξαρτημένη από το αλκοόλ;

Σλοβενία: το αλκοόλ σήμερα – μπορεί μια χώρα να είναι εξαρτημένη από το αλκοόλ; [1]

ZDENKA BEBATEK-TRAVNIK

Μετάφραση στα ελληνικά Τζίνη Χριστοφίλη

Σύντομο ιστορικό υπόβαθρο

Η Σλοβενία είναι μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα (20.273 km², 2 εκατομμύρια κάτοικοι) με δική της γλώσσα και πολιτισμό. Από το Βορρά συνορεύει με την Αυστρία, βορειοανατολικά με την Ουγγαρία, νοτιοανατολικά με την Κροατία και από τη δύση με την Ιταλία. Το 1918 η Σλοβενία περιλήφθηκε στο βασίλειο των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων (που μετά το 1929 αποκαλούνταν Γιουγκοσλαβία) και έγινε μέλος της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας το 1945. Η Σλοβενία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991 και έγινε μέλος της ΕΕ το Μάιο του 2004. Η γεωγραφική θέση της χώρας προσφέρει καλές συνθήκες για την παραγωγή όλων των τύπων οινοπνευματωδών ποτών, αν και οι ποσότητες δεν είναι υψηλές, ώστε να το καθιστούν προϊόν εξαγωγής. Επίσης, το αλκοόλ αποτελεί σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού, καθώς είναι συνυφασμένο με πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ. Είναι ενταγμένο στις τέχνες και την ποίηση, εμφανίζεται σε περισσότερα από 100 παραδοσιακά τραγούδια [1] που επαινούν τις χάρες του αλκοόλ. Ακόμη και ο εθνικός ύμνος της χώρας συνδέεται με το κρασί.

ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ

Παρότι αρκετές ευρωπαϊκές χώρες με μεγάλη παραγωγή κρασιού (π.χ. Γαλλία, Ισπανία), έχουν παρατηρήσει σημαντική μείωση στην κατανάλωση αλκοόλ τα τελευταία 10–15 χρόνια, αυτή η τάση δεν παρατηρήθηκε στη Σλοβενία. Αντίθετα, η μέση κατανάλωση σημείωσε αύξηση από 9,4 λίτρα κατά κεφαλήν κατανάλωση καθαρού αλκοόλ ετησίως το 1991, σε 11,7 λίτρα το 2004 [2], μια αύξηση της τάξης του 24% τα τελευταία χρόνια. Επίσης, υπάρχει ένα υψηλό επίπεδο μη καταγεγραμμένης κατανάλωσης αλκοόλ, που εκτιμάται στα 5 –7 λίτρα κατά κεφαλήν, σύμφωνα με εκτίμηση που έγινε από τα καταχωρημένα στοιχεία όσον αφορά τις συνέπειες της χρήσης αλκοόλ (SDR [Δείκτης Θνησιμότητας] για χρόνιες ασθένειες του ήπατος και κίρρωση), τις κύριες αιτίες θνησιμότητας και την έκταση της εσωτερικής (εγχώριας) παραγωγής αλκοόλ. Δεν υπάρχει κάποιος ειδικός φόρος κατανάλωσης στο κρασί προκειμένου να προωθηθεί η παραγωγή και η κατανάλωσή του. Οι τιμές των οινοπνευματωδών ποτών είναι πολύ χαμηλές σε σύγκριση με το μέσο εισόδημα, κάτι που τα καθιστά ευπρόσιτα για όλους. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που χρησιμοποιείται επίσης πολύ και από τη βιομηχανία αλκοόλ, η οποία έχει διαφημίσεις σε όλα τα σημεία πώλησης, συχνά προσφέροντας δύο ποτά στην τιμή του ενός. Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει μεγαλύτερη κατανάλωση, ειδικά γλυκών οινοπνευματωδών ποτών, από νεαρές γυναίκες. Οι νέοι κάνουν χρήση αλκοόλ λόγω των ψυχοδραστικών του ιδιοτήτων, κατά συνέπεια η χαμηλή τιμή κάποιων αλκοολούχων ποτών δεν επηρεάζει σημαντικά το επίπεδο κατανάλωσης αλκοόλ.

Η ευαισθητοποίηση για την υγεία όσον αφορά το θέμα της χρήσης αλκοόλ είναι χαμηλή και συνδέεται με πεποιθήσεις που αφορούν (μόνο) τα θετικά αποτελέσματα του αλκοόλ. Αυτές οι θετικές, πολιτιστικά, συνδεδεμένες προσδοκίες για τη κατανάλωση αλκοόλ δεν αλλάζουν εύκολα [3], ειδικά στη Σλοβενία, η οποία είναι ένας πολιτισμός κατ’εξοχήν χρήσης αλκοόλ (wet culture) στον οποίο το αλκοόλ είναι φτηνό, υπάρχει εύκολη πρόσβαση και χρησιμοποιείται συχνά από όλους [4]. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, που να εξηγεί, γιατί η κατανάλωση αλκοόλ εξακολουθεί να αυξάνει. Μια υπόθεση θα μπορούσε να αφορά τις πολύ αποτελεσματικές διαφημίσεις για το αλκοόλ, που απευθύνονται σε καινούργιες ομάδες του πληθυσμού (νέους, γυναίκες), ενώ κάτι άλλο μπορεί να είναι οι αλλαγές των παραδοσιακών ρόλων στην οικογένεια.

ΤΡΕΧΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ, Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ

Το αλκοόλ αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής για την πλειοψηφία του πληθυσμού. Με ποσοστό μόλις 15% των ενηλίκων και λιγότερο από 10% των νέων ανθρώπων να δηλώνουν αποχή για τους τελευταίους 12 μήνες [5, 6]. Ακόμα και δεκάχρονοι μαθητές πίνουν αλκοόλ, από αυτούς μόνο το 40% απέχει πλήρως, ενώ το 14% δηλώνει πως έχει μεθύσει [7]. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε ένα Πρόγραμμα Συνεργασίας για τον Εντοπισμό και την Αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με το αλκοόλ στην πρωταρχική υγειονομική περίθαλψη, Φάση IV διαπιστώθηκε ότι, συνολικά, το 20,7% των ανδρών και το 15,4% των γυναικών από ένα δείγμα Σλοβένων πολιτών είχαν θετική αξιολόγηση όσον αφορά την επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ ή την εξάρτηση, όπως εκτιμήθηκε με το εργαλείο αξιολόγησης AUDIT-10. Συνολικά, ποσοστό 52,5% των ανδρών και 16,5% των γυναικών είχαν θετικά αποτελέσματα τουλάχιστον για την επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ σύμφωνα με το AUDIT-C, τα στοιχεία αυτά προσεγγίζουν περισσότερο τους δείκτες από τα διαθέσιμα στοιχεία σε εθνικό επίπεδο [8]. Αυτά τα ευρήματα μοιάζουν αρκετά με εκείνα μιας επιδημιολογικής μελέτης που πραγματοποιήθηκε το 1999, στην οποία χορηγήθηκε το εργαλείο αξιολόγησης CAGE* [5].

Έως το 1999 η Σλοβενία αντιμετώπιζε προβλήματα στη συγκέντρωση εξακριβωμένων πληροφοριών για την κατανάλωση αλκοόλ. Αυτό οφείλεται εν μέρει στα διάφορα πολιτικά καθεστώτα, τα οποία έκαναν πολλές αλλαγές όσον αφορά την καταγραφή και τη φορολογία των αλκοολούχων ποτών, και εν μέρει στις διαφορετικές περιόδους παρατήρησης. Ορισμένες δημοσιεύσεις αναφέρονται σε μείωση στην κατανάλωση αλκοόλ [9,10] αλλά τα πιο πρόσφατα και πιο αξιόπιστα στοιχεία παρουσιάζουν ουσιαστική αύξηση [2]. Μεταξύ των χωρών αναφοράς η καταγεγραμμένη κατανάλωση αλκοόλ στη Σλοβενία είναι από τις υψηλότερες, υπερβαίνοντας σταθερά τη μέση κατανάλωση στην ΕΕ από το 1980, ενώ το SDR για τις ασθένειες του ήπατος και την κίρρωση για όλες τις ηλικίες είναι 31,1 και ένα από τα υψηλότερα μεταξύ των χωρών αναφοράς, διπλάσιο από το ποσοστό της ΕΕ.

ΠΑΡΟΧΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Ο διάσημος Σλοβένος παθολόγος, F. W. Lippich, είχε προτείνει θεραπεία για τους αλκοολικούς, η οποία έμοιαζε με τη θεραπεία για άλλες ψυχικές ασθένειες εδώ και 170 χρόνια [11]. Η θεραπεία για τον αλκοολισμό στη Σλοβενία σήμερα στηρίζεται σε μακροχρόνια παράδοση, που ξεκινά περισσότερο από 30 χρόνια πριν στα ψυχιατρικά νοσοκομεία και στις αποκαλούμενες λέσχες για αλκοολικούς σε απεξάρτηση [12]. Αυτές οι λέσχες οργανώθηκαν σε διάφορους χώρους (υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική πρόνοια, εργοδότες, τοπικές κοινότητες) και παρείχαν επαγγελματική θεραπεία για τους αλκοολικούς και τους συντρόφους τους. Οι δύο τύποι θεραπείας πάντα συνδέονταν και ήταν  διαθέσιμοι σε όλους. Την τελευταία δεκαετία η θεραπεία έχει γίνει ακόμα πιο προσιτή για εκείνους που δεν θέλουν να  «φαίνονται» στο σύστημα υγείας ή στην κοινωνική πρόνοια. Σε ολόκληρη τη χώρα υπάρχουν διαθέσιμες ομάδες Ανώνυμων Αλκοολικών. Για τα άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρότερα σωματικά ή ψυχιατρικά προβλήματα, προτείνεται θεραπεία με νοσηλεία. Οι ασθενείς με διαταραχές που σχετίζονται με την κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών αποτελούν το ένα τρίτο των ετήσιων εισαγωγών ανδρών (n = 323) στο Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Λιουμπλιάνα, το οποίο παρέχει υπηρεσίες σε πληθυσμό περίπου 700.000 ατόμων [12]. Δεδομένου ότι η χώρα είναι μικρή, οι επαγγελματίες γνωρίζουν ο ένας τον άλλον προσωπικά και αποδέχονται τις οδηγίες για τη θεραπεία της εξάρτησης από το αλκοόλ που συντάχθηκαν από έξι από αυτούς τους επαγγελματίες [13]. Η θεραπεία βασίζεται στην αποχή, αν και πολλοί παθολόγοι εξακολουθούν να το απορρίπτουν ως προϋπόθεση [14]. Έχουν δημοσιευτεί κάποιες μελέτες αξιολόγησης της θεραπείας [15,16].

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Η ευαισθητοποίηση του κοινού για τις βλάβες που προκαλούνται από το αλκοόλ είναι εξαιρετικά μικρή [17]. Ο νόμος για τον περιορισμό της κατανάλωσης αλκοόλ, που ψηφίστηκε το 2003, έθεσε κάποια όρια στη διαθεσιμότητα του αλκοόλ (ελάχιστη ηλικία κατανάλωσης σε 18 έτη) παρέχοντας έτσι επίσημη βάση για μια εθνική πολιτική για το αλκοόλ. Η Σλοβενία, ως κοινωνία, έχει υιοθετήσει μια προσέγγιση «μείωσης της βλάβης» σε ένα θεωρητικό, θα λέγαμε, επίπεδο, με περιορισμό των πωλήσεων, οργάνωση των ευκαιριών για κατανάλωση και απαγόρευση της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ. Εντούτοις, η πραγματικότητα δεν αντανακλά τη νομοθεσία, καθώς η επιβολή του νόμου είναι αναποτελεσματική για διάφορους λόγους, όπως είναι η έλλειψη  επιθεωρητών και οι ανεπαρκείς και χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες. Με εξαίρεση την πολιτική για την οδήγηση σε κατάσταση μέθης [επίπεδο συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα (BAC) στα 0,5 mg για όσους έχουν ερασιτεχνικό δίπλωμα και 0,0 για όσους έχουν επαγγελματικό δίπλωμα και για όσους έχουν δίπλωμα οδήγησης για λιγότερο από 2 χρόνια], η  κοινωνία της Σλοβενίας, στην πραγματικότητα, δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη για τον έλεγχο της κατανάλωσης και τις βλάβες που προκύπτουν από τη χρήση αλκοόλ. Η επιρροή του «λόμπι για το αλκοόλ» είναι πολύ ισχυρή σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής. Πολλοί γνωστοί πολιτικοί είναι «ιππότες των κοινωνιών του κρασιού» μέλη συλλόγων κρασιού- ‘knights of wine societies’, ενώ άλλοι συνδέονται με τα διοικητικά συμβούλια των βιομηχανιών μπύρας. Το αποτέλεσμα των θέσεων αυτών είναι η εξαγγελία ατελέσφορων μέτρων ελέγχου [18] και η εστίαση στα επεισόδια υπερβολικής χρήσης αλκοόλ ως πρόβλημα. Οι πολιτικοί ενδιαφέρονται περισσότερο για τη νομοθεσία που θα εξασφαλίσει την παραγωγή και διανομή κρασιού υψηλής ποιότητας. Η πρώτη νομοθεσία για το κρασί τέθηκε σε ισχύ το 1905 και έχει αλλάξει πολύ με τα διαφορετικά καθεστώτα. Ο νέος νόμος για το κρασί μόλις μπήκε στη διαδικασία νομοθετικού ψηφίσματος, αλλά το εθνικό πρόγραμμα δράσης για το αλκοόλ βρίσκεται ακόμη σε «φάση ετοιμασίας».

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ 

Η έρευνα για θέματα αλκοόλ έχει λάβει πολύ περιορισμένη κυβερνητική χρηματοδότηση και οι κλινικές πτυχές της πραγματοποιούνται με σχεδόν μηδενική επιχορήγηση [16, 19]. Οι ερευνητές προσπαθούν να ακολουθήσουν τον F. W. Lippich, «που ήταν ο πρώτος, ο οποίος έφερε τα όπλα της επιστήμης ενάντια στην κατάχρηση του αλκοόλ, αυτό το τόσο σημαντικό θέμα για την ανθρώπινη υγεία» [20]. Ο Lippich έγραψε την πρώτη επιστημονικά τεκμηριωμένη προπαγάνδα κατά του αλκοόλ στην παγκόσμια λογοτεχνία. Οι περισσότερες από τις πρόσφατες ερευνητικές αναφορές έχουν δημοσιευθεί στη σλοβενική γλώσσα [21, 22], ενώ στα αγγλικά υπάρχουν διαθέσιμες, κυρίως, αυτές που αφορούν τα επιδημιολογικά ευρήματα [23, 24], την οδηγική ασφάλεια [25, 26] ή εγκληματολογικά ζητήματα [27]. Υπάρχουν επίσης κάποιες έρευνες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της θεραπείας, που δείχνει ότι το σλοβενικό σύστημα θεραπείας μπορεί να συγκριθεί με αυτό οποιασδήποτε δυτικής χώρας [28–30].

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ, ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Η έννοια της σύνδεσης μεταξύ του αλκοόλ και της κυβέρνησης δεν είναι καινούργια [31], θα μπορούσαμε ωστόσο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «σύνδρομο εξάρτησης από το αλκοόλ» για μια ολόκληρη χώρα; Είναι εξαρτημένη η χώρα της Σλοβενίας από το αλκοόλ; Εάν θεωρήσουμε ή χαρακτηρίσουμε τη χώρα ως «ασθενή-μέλος» και εξετάσουμε τον ορισμό της εξάρτησης από το αλκοόλ, μπορούμε να κάνουμε αυτή την υπόθεση. Στη Σλοβενία εμφανίζεται έντονη επιθυμία για αλκοόλ, ενώ γίνεται εκμετάλλευση κάθε ευκαιρίας που έχει (πολιτική, αθλητική, πολιτισμική, των ΜΜΜ) για να πιει, σε καθημερινή βάση. Παρά τους αρνητικούς δείκτες σχετικά με τις βλάβες που σχετίζονται με το αλκοόλ, εξακολουθεί να γίνεται χρήση της ουσίας οπουδήποτε, και σε κάθε ευκαιρία, σχεδόν χωρίς περιορισμούς. Δεδομένου ότι τα στοιχεία για τα τελευταία 15 χρόνια παρουσιάζουν αύξηση στο ποσοστό κατανάλωσης, φαίνεται ότι η ανοχή στο αλκοόλ αυξάνεται. Πολύς χρόνος και χώρος δαπανώνται σε δραστηριότητες για την ενίσχυση της συμπεριφοράς χρήσης αλκοόλ. Η απειλή του νόμου αναφορικά με τον περιορισμό της χρήσης αλκοόλ έχει προκαλέσει τα έντονα σημάδια «στέρησης» υπό τη μορφή υπερδραστηριοποίησης, αναταραχής και αυξημένης δραστηριότητας από την πλευρά της βιομηχανίας αλκοόλ. Η κυβέρνηση βρήκε τo «γιατρικό» και βρήκε τη λύση (μείωση της επιβολής νόμου). Η Σλοβενία δείχνει, σαφώς, ποιο δρόμο δεν θα πρέπει να ακολουθήσει η Ευρώπη. Πρόσφατες αλλαγές στη νομοθεσία σε κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες (όπως το άνοιγμα των παμπ στη Μεγάλη Βρετανία επί εικοσιτετραώρου βάσης) θέτουν το ερώτημα ως προς το εάν η Ευρώπη στο σύνολό της, θα κυριευθεί από το αλκοόλ ή θα εξαρτηθεί από αυτό.

Εάν ακολουθήσουμε την παρομοίωση του εξαρτημένου ατόμου, η ίαση θα ήταν μια διαγνωστική διαδικασία για τη Σλοβενία (έρευνα για τα ζητήματα αλκοόλ) και θεραπεία υπό τη μορφή μιας αποτελεσματικής εθνικής πολιτικής για το αλκοόλ.

[1] Τίτλος πρωτοτύπου: “Slovenia: alcohol today—could a country be addicted to alcohol?”, Addiction, Volume 102, Issue 1, Date: January 2007

* Cut-down, Annoyed, Guilt, Eye-opener test -> ([C] Έχεις νιώσει ποτέ την ανάγκη να ΚΟΨΕΙΣ ΤΟ ΠΟΤΟ;, [A] Σε έχει ποτέ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙ η κριτική που ασκούν οι άλλοι στο ότι πίνεις; [G] Έχεις νιώσει ποτέ ΕΝΟΧΕΣ γιατί πίνεις; [E] Έχεις νιώσει ποτέ ότι χρειάζεσαι κάτι να σου κρατήσει τα ΜΑΤΙΑ ΑΝΟΙΧΤΑ το πρωί που ξυπνάς;)

ZDENKA BEBATEK-TRAVNIK

University Psychiatric Hospital, Zalotka 29, 1000

Ljubljana, Slovenia.

E-mail: zdenka.cebasek@psih-klinika.si

Παραπομπές

1. Gobec R. Stokrat na zdravje. Slovenske ljudske napitnice in zdravice [A hundred times ’cheers’: Slovenian drinking songs and toasts]. Ljubljana: Mladinska knjiga; 1979, p. 1–133.
2. Tetok J. Poraba alkohola in kazalci tkodljive rabe alkohola v Sloveniji v letu 2004 [Alcohol consumption and indicators of harmful use of alcohol in Slovenia in 2004]. Ljubljana: Inttitut Za Varovanje Zdravja [Public Health Institute]; 2006.
3. Room R. Alcohol, the individual and society: what history teaches us. Addiction 1997; 92: S7–11.
4. Edwards G., Anderson P., Babor T. F., Casswell S., Ferrence R., Giesbrecht N. et al. Alcohol policy and the public good. Oxford: Oxford University Press; 1994, p. 93.
5. Hovnik Kertmanc M., Bebatek-Travnik Z., Trdid J. Pivsko vedenje odraslih prebivalcev Slovenije leta 1999. Rezultati raziskave [Drinking behaviour of the Slovenian adult population in 1999: Survey Report]. Ljubljana: Inttitut Za Varovanje Zdravja [Public Health Institute]; 2001.
6. Hibell B., Andersson B., Bjarnason T., Ahlstrom S., Balakireva O., Kokkevi A. et al. Alcohol and other drug use among students in 35 European countries. The ESPAD report 2003. Stockholm: The Swedish Council for Information on Alcohol and Other Drugs (CAN), The Pompidou group and the Council of Europe; 2004.
7. Koltek M. Pogostnost pitja alkohola in pivske navade osnovnotolcev v Sloveniji. Doktorska disertacija [Alcohol consumption and drinking habits among primary schoolchildren and junior high school students in Slovenia]. Doctoral thesis. Ljubljana: Medicinska fakulteta [Faculty of Medicine]; 2000.
8. Koltek M. World Health Organization Collaborative Project on Identification and Management of Alcohol-Related Problems in Primary Health Care Phase IV. Final report Phase IV for Slovenia. Available at: http://www.who-alcohol-phaseiv.net/ report2006slo.pdf (accessed 14 April 2006).
9. Tetok J. Alcohol consumption and indicators of alcohol-related harm in Slovenia, 1985–2001. Croatian Med J 2004; 45: 466–72.
10. Health Information Unit of the WHO Regional Office for Europe. Highlights of health in Slovenia, December 2001. (2001) E74340. Copenhagen, Denmark: WHO Regional Office for Europe. Available at: http://europa.eu. International/comm/health/ph_projects/1999/ monitoring/slovenia_en.pdf (accessed 30 November 2005).
11. Lippich F. W. Grundzuge zur Dipsobiostatik, oder politischarithmetische, auf arztliche Beobachtung gegrundete Darstellung der Nachteile, welche durch den Missbrauch der geistigen Getranke in Hinsicht auf Bevolkerung und Lebensdauer sich ergeben [Basic characteristics of ‘Dipsobiostatic’ or political-arithmetical presentation of a physician’s observations of the consequences of alcohol misuse and its influence the population and lifespan]. Laibach: Korn; 1834, pp. 1–149.
12. IOGT International. Family clubs. Available at: http:// www.iogt.org/index.asp?id=361&thread=360&box=361 (accessed 8 April 2006).
13. Tvab V. Preparing mental health reform in Slovenia. Int J Psychosoc Rehab 2003; 8: 5–9.
14. Bebatek-Travnik Z., Rus Makovec M., eds. Osnove Zdravljenja Odvisnosti Od Alkohola. Udbenik in Smernice Za Delo [The basis of treatment of alcohol dependence. Manual and guidelines for professionals]. Ljubljana: Psihiatridna Klinika [Psychiatric University Hospital]; 2004, p. 1–112.
15. Bebatek-Travnik Z. Zdravljenje odvisnosti od alkohola—vpratanje vzdr z.evanja abstinence [Treatment of alcohol dependence—a question of maintaining abstinence]. JAMA-SI 2005; 13: 155–6.
16. Rus Makovec M., Bebatek-Travnik Z., Radovanovid M., Ivandid R., Tomtid V. Diagnostika komorbidnosti pri bolnikih, odvisnih od alkohola: razlike in dileme [Diagnostics of comorbidity in alcohol- dependent patients: differences and dilemmas]. Zdravstveni Vestnik 2002; 71: 679–84.
17. Bebatek-Travnik Z. Slovenia’s story—an eight-year struggle for alcohol legislation. Globe 2003; 2: 18–19.
18. Edwards G., West R., Babor T. F., Hall W., Marsden J. An invitation to an alcohol industry lobby to help decide public funding of alcohol research and professional training: a decision that should be reversed. Addiction 2004; 99: 1235.
19. Zorko M., Marutid A., Bebatek-Travnik Z., Bucik V. The frontal lobe hypothesis: impairment of executive cognitive functions in chronic alcohol in-patients. Psychiatr Danubina 2004; 16: 21–8.
20. Haberling W, Virodot H., eds. Biographisches Lexikon der hervorragenden Arzte aller Zeiten und Volker. Franz Wilhelm Lippich [Biographical lexicon of the outstanding physicians of all times and nations. Franz Wilhelm Lippich], Heft [vol.] 3. Berlin-Wien: Urban & Schwarzenberg; 1931, p. 800.
21. Bebatek-Travnik Z., U mah A., Svetina P., Simonid A., Ttevanec M., Borko B. Evalvacija hospitalnega zdravljenja odvisnosti od alkohola; primerjalna ttudija vseh testih centrov v Republiki Sloveniji [Evaluation of in-patient treatment of alcoholism: comparison of all six treatment centres in Republic of Slovenia]. In: Bebatek-Travnik Z. Radovanovid M., eds. Medicina Odvisnosti. [Addiction medicine]. Ljubljana: Republitki Strokovni Kolegij Za Psihiatrijo; 1997, p. 131–45.
22. Zaletel-Kragelj L., Bebatek-Travnik Z., Hovnik Kertmanc M. Bezmerno pitje alkoholnih pijad [Excessive drinking of alcoholic beverages]. In: Zaletel-Kragelj L. Fras Z. Maudec-Zakotnik J., eds. Tvegana Vedenja, Povezana Z Zdravjem in Nekatera Zdravstvena Stanja Pri Odraslih Prebivalcih Slovenije. II. Tvegana Vedenja [Risk behaviours connected with health and some health conditions in the adult population in Slovenia. II. Risk behaviours]. Ljubljana: CINDI Slovenija; 2004, p. 341– 84.
23. Tomori M., Zalar B. Characteristics of suicide attempters in a Slovenian high school population. Suicide Life Threatening Behav 2000; 30: 222–38.
24. Radovanovid M., Bebatek-Travnik Z. ‘Win or lose—you can choose’: nationwide alcohol abuse prevention campaign. Psychiatr Danubina 2004; 16: 188–9.
25. Bilban M., Jakopin C. B. Alcoholic drinkers and road safety in the Republic of Slovenia. Collegium Antropologicum 2000; 24: 357–66.
26. Z.lender B., Anerid N., Ferligoj N., Markl M., Polid M., Repovt G. et al. Legislation and Traffic Safety in European Drivers and Road Safety. Part 2. Report on an in-depth analysis. Paris: INRETS; 2005, p. 143–67.
27. Bilban M., Skibin L. Presence of alcohol in suicide victims. Forensic Sci Int 2005; 147: S9–12.
28. Z.idanik M. Analiza dispanzerske obravnave tkodljivega uz.ivanja alkoholnih pijad in odvisnosti od alkohola [The analysis of out-patient treatment of harmful use and dependence on alcohol]. Odvisnosti [Addictions] 2004; 3–4: 43–6.
29. Rus Makovec M. Analiza Terapevtskih Udinkov Pri Zdravljenju Bolnikov S Sindromom Odvisnosti Od Alkohola: Disertacija [The analysis of therapeutic effects in treatment of alcoholics]. Ljubljana: University of Ljubljana School of Medicine; 1994, p. 1–380.
30. Rus Makovec M., Rahne-Otorepec I., Radovanovid M., Bebatek-Travnik Z. Comorbid diagnoses in alcoholism inpatient and after-care treatment: implications of follow-up research for clinical work. Eur Psychiatry 2006; 21: S142.
31. Blaszczynski A. Are governments addicted to gambling? [Letter to the Editor]. Addiction 2000;95: 1583–4.