DOI: https://doi.org/10.57160/FVTR6420
Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος: ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, καθηγητής Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής, κοινωνικός θεραπευτής, γείτονάς μας και, πάντα, δραστήριο μέλος της κοινωνίας μας. Μια πορεία δράσης μεγαλύτερη των 50 χρόνων, παράλληλη με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος όλα αυτά τα χρόνια βρέθηκε στην εμπροσθοφυλακή της πρωτοπορίας.
Μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση είναι αναγκαία για να γίνει κατανοητή η συνεισφορά του Π. Σακελλαρόπουλου στην ψυχική υγεία και την κοινωνία. Είναι γνωστό ότι με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αναπτύσσεται στην Ευρώπη ένα κίνημα αμφισβήτησης της κατεστημένης ψυχιατρικής, η οποία ήταν συνδεδεμένη με τα ψυχιατρεία, την καθήλωση των ασθενών, τα ηλεκτροσόκ. Γίνεται προσπάθεια εξανθρωπισμού των ψυχιατρικών υπηρεσιών, στο πλαίσιο της γενικότερης αμφισβήτησης των ιδρυματικών δομών που λειτουργούσαν με αυταρχικό τρόπο. Οι προτάσεις για νέους τρόπους οργάνωσης των δομών της ψυχικής υγείας βρίσκουν αρκετούς υποστηρικτές, κυρίως μεταξύ των νέων επαγγελματιών. Μεταξύ αυτών και ο Σακελλαρόπουλος ως νεαρός γιατρός που βρίσκεται από το ’54 ως το ’60 στο Παρίσι για μετεκπαίδευση. Από την άλλη πλευρά, οι εκπρόσωποι της παραδοσιακής νευρολογίας της ψυχιατρικής κρατούν επικριτική στάση απέναντι στις νέες προσεγγίσεις και μεθόδους.
Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, τη δεκαετία του ’60, υπήρξε έντονη αμφισβήτηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και εκφράστηκε δυναμικά με την εξέγερση των φοιτητών το Μάη του ’68 στο Παρίσι, με αντιπολεμικές διαδηλώσεις των Αμερικανών για τον πόλεμο του Βιετνάμ και με την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής που διεύρυνε τις προσωπικές ελευθερίες. Η προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η προσπάθεια ανατροπής των συνθηκών που επικρατούσαν στις φυλακές, στα ψυχιατρεία, στην εκπαίδευση, στο σύστημα παροχής κοινωνικής φροντίδας αποτέλεσαν σημαντικούς στόχους για ορισμένους επαγγελματίες υγείας με προοδευτικό προσανατολισμό. Η προσπάθεια αυτή συνδέεται με τα κινήματα της εποχής, το αντιπολεμικό, το φυλετικό, το φεμινιστικό, το οικολογικό. Την περίοδο αυτή σημειώνονται ραγδαίες εξελίξεις στους τομείς της κοινωνικής ψυχιατρικής, οι οποίες συνοδεύονται από μια προσπάθεια για εκδημοκρατισμό των ψυχιατρικών νοσοκομείων και για αποασυλοποίηση. Στη Γαλλία και την Ιταλία τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα «συναντούνται» με τα κινήματα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη των θέσεων της κοινωνικής ψυχιατρικής και της αποϊδρυματοποίησης.
Στην Ελλάδα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση καθυστερεί σημαντικά σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και ουσιαστικά ξεκίνα μετά την μεταπολίτευση. Η καθυστέρηση έχει τις ρίζες της σε κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά αίτια που εμποδίζουν γενικότερα την ανάπτυξη της κοινωνικής πολιτικής και της ψυχιατρικής φροντίδας, στις αντιλήψεις της κοινωνίας και στη στάση των ειδικών για την ψυχική ασθένεια.
Η τετραετής εμφύλια σύγκρουση και αργότερα η επταετής στρατιωτική δικτατορία δημιουργούν κλίμα επιφυλακτικότητας και καχυποψίας της επίσημης πολιτείας απέναντι στις προτάσεις που έρχονται να ανατρέψουν την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Για δεκαετίες τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα ήταν περιορισμένα και συνεπώς ήταν δύσκολο να εκφραστούν τα αντίστοιχα κοινωνικά κινήματα και οι νεωτεριστικές ιδέες που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη, πολύ δε περισσότερο να εφαρμοστούν στην πράξη. Ο Σακελλαρόπουλος, επιστρέφοντας από το Παρίσι προσπαθεί να εφαρμόσει το πάντρεμα της κοινωνικής ψυχιατρικής με την ψυχανάλυση, συναντά όμως πολλά εμπόδια. Λίγο αργότερα, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας παραιτείται από τη θέση διευθυντή στο δημόσιο και βρίσκεται κοντά στις οικογένειες των συλληφθέντων και των αντιστασιακών.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα η ψυχική ασθένεια αποτελούσε στη χώρα μας ηθικά φορτισμένη έννοια και γινόταν αντιληπτή ως μολυσματική ασθένεια που μεταδιδόταν κληρονομικά και επομένως στιγμάτιζε έντονα το άτομο που ήταν φορέας της, καθώς και την οικογένεια με την οποία είχε «δεσμούς αίματος». Η τρέλα ιδιαίτερα θεωρείτο αποκλειστικά αποτέλεσμα της «ψυχοπαθολογίας» της οικογένειας, και, άρα, απόδειξη της «αποτυχίας» της. Έτσι, από τη μια πλευρά η ταυτότητα του ατόμου συνδεόταν άμεσα με την οικογένεια καταγωγής και καθοριζόταν πρωταρχικά από αυτήν, ενώ από την άλλη τα χαρακτηριστικά του ατόμου διαμόρφωναν την αντίληψη της κοινωνίας για την οικογένειά του. Η οικογένεια, που είχε το ρόλο της πρωταρχικής μονάδας κοινωνικοποίησης, στην προσπάθειά της να προστατευθεί και να επιβιώσει κοινωνικά, έφτανε να οδηγηθεί στην εγκατάλειψη του μέλους της που απειλούσε την κοινωνική της ύπαρξη. Οι ψυχιατρικές κλινικές και τελικά το ψυχιατρείο, όπου συνήθως κατέληγαν οι άρρωστοι, ήταν χώροι απομόνωσης που απάλλασσαν την οικογένεια από το κοινωνικό όνειδος. Η «επικινδυνότητα» εμφανιζόταν ως κύριος λόγος του εγκλεισμού και δυστυχώς συνεχίζει να εμφανίζεται μέχρι σήμερα.
Στο πλαίσιο επίσης των παραγόντων που συντέλεσαν στη διατήρηση της ιδρυματικής περίθαλψης θα πρέπει να σημειωθεί ο ιδιαίτερος ρόλος που έπαιξε η στάση των ειδικών της ψυχικής υγείας. Η ελληνική ψυχιατρική, έχοντας ιδρυματικό και βιολογικό προσανατολισμό, ήταν ταυτισμένη με τη νευρολογία. Η επικρατούσα αντίληψη και πρακτική δεν ήταν φιλική προς την εφαρμογή ψυχοθεραπευτικών μεθόδων, εναλλακτικού τύπου θεραπειών και παρεμβάσεων στην κοινότητα και παρέβλεπε την αναγκαιότητα για ψυχοκοινωνική αποκατάσταση. Σε αυτό το πλαίσιο, το ψυχιατρείο αποτελούσε τη βασική δομή για την αντιμετώπιση των ψυχιατρικών προβλημάτων. Ο εγκλεισμός και η ασυλοποίηση απετέλεσαν ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα στο χώρο της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα ο ακούσιος εγκλεισμός έχει οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους στο περιθώριο και στον κοινωνικό αποκλεισμό.
Ο Σακελλαρόπουλος, μεταξύ άλλων, το 1973 θα βρεθεί μέσα στο Πολυτεχνείο φροντίζοντας τραυματισμένους φοιτητές και εκφράζοντας την αντίθεσή του στη δικτατορία. Λίγο αργότερα μετά την πτώση της συμμετέχει σε ομάδες και επιτροπές για την καλύτερη περίθαλψη ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, για τη βελτίωση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, για την ανάπτυξη της ψυχανάλυσης και της κοινωνικής ψυχιατρικής.
Η κοινοτική παρέμβαση του Παναγιώτη Σακελλαρόπουλου τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης είχε το χαρακτήρα μιας ριζοσπαστικής δράσης που αμφισβήτησε το ψυχιατρικό κατεστημένο, τις θεσμικές και κοινωνικές διακρίσεις για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας. Ενθάρρυνε τις οικογένειες των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας να κρατήσουν το άτομο κοντά τους και να προσπαθήσουν να το υποστηρίξουν μέσα στην κοινωνία, χωρίς ο φόβος να τους οδηγήσει σε απόγνωση. Δραστηριοποιήθηκε κυρίως στις περιοχές της Αττικής, της Φωκίδας και της Θράκης, παρέχοντας υπηρεσίες θεραπείας και κοινωνικής αποκατάστασης και προσφέροντας εκπαίδευση και εποπτεία. Το 1985 εξελέγη καθηγητής Ψυχιατρικής – Παιδοψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Θράκης και το 1991 ξεκίνησε με την Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας την εφαρμογή μεταπτυχιακού προγράμματος στην Κοινωνική Ψυχιατρική στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Η παρέμβαση του Παναγιώτη Σακελλαρόπουλου στηρίζεται σε μια σύνθετη διεπιστημονική μέθοδο και μια ανθρωπιστική ιδεολογία που βλέπει το άτομο μέσα στην κοινότητα. Περιλαμβάνει στοιχεία από τη σύγχρονη επιστημονική θεωρία και πρακτική της ψυχανάλυσης και της κοινωνικής ψυχιατρικής και διέπεται από τις αρχές της συλλογικότητας, της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Συμβάλλει σημαντικά στην μείωση των προκαταλήψεων και της απομόνωσης των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας, που πολύ συχνά στιγματίζονται, στοχοποιούνται και χρησιμοποιούνται ως αποδιοπομπαίοι τράγοι.
Βασίζεται στη σκέψη ότι η απάντηση στα κοινωνικά προβλήματα βρίσκεται στη διερεύνηση και την κριτική συνειδητοποίηση της αιτιολογίας τους και στη διαμόρφωση δυναμικών πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης και θεραπείας σε επίπεδο τοπικής κοινότητας και ευρύτερης κοινωνίας, ώστε μέσα από την πολιτισμική και κοινωνική ανάπτυξη να καλύπτονται οι ανάγκες των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Σε θεραπευτικό επίπεδο η σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου αποτελεί για τον Σακελλαρόπουλο τον ακρογωνιαίο λίθο για την ουσιαστική φροντίδα και την αυτονόμηση των ασθενών.
Αυτή η προσέγγιση υπερβαίνει τις ιδρυματικές πρακτικές και τα γραφειοκρατικά μοντέλα των δομών ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας. Συνδέεται περισσότερο με τα κοινωνικά κινήματα που διεκδικούν την ελευθερία, την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη. Βγάζει την ψυχανάλυση από τα στενά όρια ενός γραφείου, την αξιοποιεί ως εργαλείο για την κατανόηση των προβλημάτων και των δυναμικών και της δίνει νέο νόημα και προοπτικές.
Η παρέμβαση αυτή απαιτεί την ενεργή συμμετοχή της γειτονιάς, της κοινότητας, της κοινωνίας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και όχι την ανάθεσή τους μόνο σε ομάδες ειδικών επαγγελματιών ή υπηρεσιών που είναι αποκομμένες από την κοινότητα και που, στο πλαίσιο ενός επαγγελματικού ναρκισσισμού, θεωρούν ότι αυτές είναι οι μόνες αρμόδιες για εξειδικευμένα προβλήματα όπως η ψυχική υγεία, οι εξαρτήσεις, η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά.
Ο Σακελλαρόπουλος γνωρίζει ότι όταν σπάει η κοινωνική συνοχή που μπορεί να υποστηρίζει τα άτομα στις δυσκολίες τους, καλλιεργείται το έδαφος για την ανάπτυξη των ψυχικών διαταραχών ή και παρεκκλίσεων. Γι’ αυτό εντάσσει την κοινότητα στην πρόληψη, τη θεραπεία και την αποκατάσταση. Οι συναντήσεις στη γειτονιά, στην πλατεία του χωριού, ξαναζωντανεύουν την κοινότητα, απομυθοποιούν την επικινδυνότητα, ενισχύουν την συλλογικότητα και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών.
Αυτή η ένταξη της κοινότητας και της κοινωνίας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων ήταν που ενόχλησε ορισμένους ειδικούς οι οποίοι θεώρησαν ότι περιορίζεται η επαγγελματική, επιστημονική ή συντεχνιακή τους εξουσία. Ή και κάποιους πολιτικούς οι οποίοι θεώρησαν ότι η παρέμβαση του Παναγιώτη Σακελλαρόπουλου ξεπερνάει τα συγκεκριμένα όρια αντιμετώπισης του προβλήματος και εγείρει θέματα ευρύτερης κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής.
Γι’ αυτό το λόγο ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος έχει πιστούς φίλους και φανατικούς εχθρούς. Πολλοί από τους τελευταίους επεχείρησαν στο παρελθόν να τον συκοφαντήσουν, να μειώσουν την αξία της παρέμβασής του, να αμφισβητήσουν την ορθότητα της επιστημονικής του πρακτικής.
Γιατί, ενώ είναι συστημικός στην προσέγγιση, με την έννοια ότι βλέπει το άτομο, την οικογένεια, τη γειτονιά και το περιβάλλον, όταν θεραπεύει είναι αντισυστημικός στην ιδεολογία, με την έννοια ότι αμφισβητεί στο σύστημα, το κατεστημένο, τις ξεπερασμένες πρακτικές, μεθόδους και αντιλήψεις.
Η παρέμβασή του στοχεύει όχι μόνο στην κάλυψη των αναγκών ή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, αλλά και στην αποκάλυψη της φύσης των υφισταμένων εξουσιαστικών σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους, είτε αυτοί είναι μέλη μιας οικογένειας, μιας κοινότητας ή μιας επαγγελματικής ομάδας. Με αυτή την έννοια δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση των προσωπικών προβλημάτων, αλλά φέρνει στην επιφάνεια την αιτιολογία και τις πρακτικές των κοινωνικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Αυτή η προσέγγιση είναι που συνδέεται με τα κοινωνικά κινήματα των δεκαετιών ΄60-΄70 στην Ευρώπη τα οποία γνωρίζει ο καθηγητής Σακελλαρόπουλος, αλλά μπόρεσε να την εφαρμόσει ουσιαστικά στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας. Σήμερα αυτή η προσέγγιση παραμένει σύγχρονη και επίκαιρη. Σχετίζεται με τις εναλλακτικές κοινωνικές συλλογικότητες και τα εναλλακτικά κοινωνικά κινήματα που αναζητούν νέους δρόμους στην περίοδο της κρίσης, χαρακτηρίζονται από δημοκρατικότητα στη λήψη των αποφάσεων και έχουν ως προτεραιότητα τις ανάγκες των ανθρώπων και ως κύριο μέλημα το κοινωνικό όφελος. Προωθούν τις αρχές της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας, της συλλογικής δράσης και της ενεργητικής συμμετοχής.
Ενδεχομένως αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίο ο καθηγητής Σακελλαρόπουλος βρέθηκε κοντά στο Σύλλογό μας, διαβλέποντας ότι μια νέα συλλογικότητα αναδύεται στη γειτονιά του.
Σήμερα που η οικονομική κρίση διαρρηγνύει την κοινωνική συνοχή και αναζητούνται τρόποι για την αντιμετώπισή της ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος μάς δείχνει νέους δρόμους μέσα από τα παλιά μονοπάτια που έχει ο ίδιος περπατήσει. Μονοπάτια συχνά πιο δύσβατα αλλά που οδηγούν σε μια καλύτερη κοινωνία.
Στην συνέντευξη με τον Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο, που πραγματοποιήθηκε στην έδρα της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, αντικείμενο της συζήτησης είναι η έννοια της αλλαγής, την οποία ο Καθηγητής θεωρεί «κύριο σκοπό της ψυχικής υγείας, της δραστηριότητας για την ψυχική υγεία» και η οποία εμπεριέχει την ανάγκη για κοινωνική αλλαγή καθώς σύμφωνα με τα λεγόμενα του, στόχος «της δραστηριότητας για την ψυχική υγεία είναι να μπορέσει να φέρει κοινωνικές αλλαγές και να συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας κοινωνικής ψυχιατρικής».
Ο Καθηγητής αναγνωρίζει πως τα κοινά ανάμεσα στις δομές απεξάρτησης και στις δομές ψυχικής υγείας είναι πολλά. Χαρακτηριστικά μας αναφέρει « …υπάρχουν πολλά κοινά… η άσκηση της δραστηριότητας του τύπου του δικού μας, δηλαδή η θεραπεία, η δουλειά με την οικογένεια, τα αδέλφια, τους συγγενείς είναι πολύ σημαντική για να ξεπεράσουμε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας την εξάρτηση του αρκετά διαταραγμένου (ψυχωσική συνδρομή) συγγενικού προσώπου και κυρίως για να μπορέσουν τα άτομα μέσα από την συμμετοχή τους σε ομάδες και μέσα από τη θεραπεία στην κοινότητα να συσχετιστούν με πρόσωπα κύρους…»
Μέσα από αυτόν τον συσχετισμό ο Καθηγητής αναδεικνύει και τον τρόπο με τον οποίο το έργο των δομών θεραπείας και απεξάρτησης μπορεί να γίνει γνωστό και να αποκτήσει σχέσεις με την τοπική κοινωνία που θα λειτουργήσουν προς όφελος της κοινωνικής και εργασιακής ένταξης των θεραπευόμενων. Χαρακτηριστικά μας λέει:
«Στα πρόσωπα κύρους δε θα πρέπει να πάμε εμείς, θα πρέπει εκείνοι να έρθουν προς εμάς. Πως μπορεί να συμβεί αυτό; Θα πρέπει να έχει προχωρήσει τόσο πολύ η εργασία μας ώστε τα πρόσωπα κύρους να θέλουν να μας γνωρίσουν, να θέλουν να συμμετάσχουν σε επιτροπές, να θέλουν να δουλέψουν μαζί μας»
Στην πράξη, η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας όπως άλλωστε και το ΚΕΘΕΑ έχουν επιτύχει την αποδοχή της κοινωνίας και δια μέσου της δημιουργίας σχέσεων που καλλιεργούν οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι με τα πρόσωπα κύρους. Με τον τρόπο αυτό οι πρώην θεραπευόμενοι παύουν να είναι απλοί αποδέκτες υπηρεσιών και γίνονται ουσιαστικά μέτοχοι στη διαδικασία απεξάρτησης, στην ανάκτηση της ψυχικής τους υγείας και στην κοινωνική και εργασιακή τους ένταξη. Παράλληλα, όπως αναφέρει ο Καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος γίνονται πρεσβευτές και του δικού τους έργου και των φορέων:
«οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι μπορούν να κάνουν ικανοποιητικές σχέσεις με τους επισήμους, να εκφράζονται και να καλλιεργούν την σχέση για να μπορέσουν με την πρόοδο τους να βοηθήσουν την κοινωνική ομάδα να συνευρεθεί με τους επίσημους, δηλαδή με τη βελτίωση που είχαν και την επιθυμία τους να παίξουν ρόλο στην κοινότητα, όχι πλέον αυτόν του περιθωριακού, αλλά ρόλο κοινωνικά δραστήριο, ενεργητικό, μαζί με μας, τους πρώην θεραπευτές τους, να παίζουν το ρόλο του πρεσβευτή στην σχέση τη δική τους με την κοινότητα μαζί με μας. Είναι εκπληκτικό πως αυτοί οι συνεργάτες πλέον και πρώην θεραπευόμενοι μας έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν σχέσεις με τους επισήμους και πολλές φορές λόγου χάρη στον τομέα της εργασίας, να έχουν την ουσιαστική βοήθεια των επισήμων στην κάλυψη των κοινωνικών τους αναγκών». Ο Καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος καταλήγει στον στόχο των προγραμμάτων απεξάρτησης και ψυχικής υγείας, δηλαδή στην κοινωνική ένταξη μέσα από την καλλιέργεια σχέσης : «τα προγράμματα χρειάζεται όσο μπορούν να αυξήσουν την κοινωνικοποίηση τριών στοιχείων: α) θεραπευόμενου και πρώην θεραπευόμενου β) κοινωνική ομάδα και ανάδειξη θεραπευόμενων ή πρώην θεραπευόμενων στα πλαίσια των δομών μας και γ) την συνολική δραστηριότητα των τριών παραγόντων και την συναισθηματική σύνδεση μεταξύ τους (α,β)».
Στα σημεία αυτά φαίνεται να βρίσκεται και το κλειδί για προγράμματα με έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, δηλαδή για προγράμματα με επίκεντρο τον άνθρωπο, τα οποία στοχεύουν στην ισότιμη ένταξη και συμμετοχή και στη διεκδίκηση του κοινωνικού ρόλου καθενός από εμάς.
[1] Ομιλία του Χαράλαμπου Πουλόπουλου, Αν/τη Καθηγητή ΔΠΘ στην Τιμητική εκδήλωση του Συλλόγου ΑΡΔΗΤΤΟΣ για τον Καθηγητή Ψυχιατρικής Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο, Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2013.
Το video της εκδήλωσης έχει αναρτηθεί στη διεύθυνση http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=757
[2] Ο Καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος παραχώρησε συνέντευξη στην Αν/ρια Διευθύντρια Έκδοσης του περιοδικού Εξαρτήσεις, Άννα Τσιμπουκλή, το Φεβρουάριο του 2014.
