Στο δέκατο τέταρτο αυτό τεύχος των Εξαρτήσεων θα επανέλθουμε στο θέμα των παρεμβάσεων του ΚΕΘΕΑ στο πλαίσιο του θεραπευτικού συστήματος.
Την ευκαιρία μας δίνει μια πρωτοποριακή και πρωτόγνωρη, για τα δεδομένα των ελληνικών φυλακών, πρωτοβουλία που ανέλαβε το πρόγραμμα «Εν Δράσει» στο πλαίσιο της λειτουργίας της Θεραπευτικής Κοινότητας που δημιούργησε το ΚΕΘΕΑ και ξεκίνησε τη λειτουργία του, εδώ και λίγους μήνες, στο ανδρικό τμήμα των δικαστικών φυλακών Κορυδαλλού.
Πρόκειται για την πραγματοποίηση ενός διαδραστικού εκπαιδευτικού σεμιναρίου που διεξήχθη στις 27 Ιανουαρίου τρέχοντος έτους και στο οποίο συμμετείχαν επιστημονικό, διοικητικό και φυλακτικό προσωπικό της φυλακής, κρατούμενοι της φυλακής που παρακολουθούν το θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, καθώς και θεραπευτικό προσωπικό του ΚΕΘΕΑ που εργάζεται σε διάφορες φυλακές της Ελλάδας, όπου παρεμβαίνει με προγράμματά του το ΚΕΘΕΑ.
Το διαδραστικό αυτό εκπαιδευτικό σεμινάριο που διάρκεσε 8 ώρες, διεύθυνε ο καθηγητής Ψυχιατρικής και Διευθυντής του Κέντρου Εκπαίδευσης για τις Εξαρτήσεις στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας (Σαν Ντιέγκο) Igor Koutsenok.
Ας διευκρινίσουμε ότι η έννοια του διαδραστικού, στη συγκεκριμένη περίπτωση, σημαίνει ότι δεν επρόκειτο για διάλεξη ή μάθημα, αλλά για μια δυναμική ζύμωση των ερευνητικών διαπιστώσεων, των προσωπικών εμπειριών – θεραπευτών, υπό θεραπεία κρατουμένων και προσωπικού της φυλακής, καθώς και της αμφίδρομης μεταφοράς γνώσεως για τα τεκταινόμενα από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, σε ό,τι αφορά τις μεθόδους θεραπευτικών παρεμβάσεων και την αποτελεσματικότητά τους, στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος.
Αναδείχτηκαν και εξετάστηκαν σε βάθος θέματα όπως:
α. Οι στόχοι της θεραπείας σε ό,τι αφορά τους χρήστες παραβάτες. Μείωση της εγκληματικότητας στην κοινωνία. Μείωση της κατάχρησης ουσιών. Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των χρηστών. Μείωση της κατασπατάλησης κοινωνικών πόρων. Η αμερικανική εμπειρία δείχνει ότι στα δύο περίπου εκατομμύρια κρατουμένων δύο στους τρεις έχουν πρόβλημα χρήσης. Μόνο όμως το 15% από αυτούς δέχεται κάποια συστηματική θεραπεία. Το ποσό που δαπανάται για το «σωφρονισμό» είναι 30 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, από τα οποία τα 24,1 δισεκατομμύρια δαπανώνται για χρήστες κρατουμένους. Ενώ τα ποσοστά υποτροπής στην εγκληματικότητα είναι 75% στον πρώτο χρόνο μετά την αποφυλάκιση. Αυτό σημαίνει ότι 3 στους 4 χρήστες επιστρέφουν στη φυλακή. Είναι λοιπόν σαφές ότι μόνο ο εγκλεισμός δεν αρκεί. Πρέπει να συνοδεύεται από θεραπεία.
β. Το προφίλ των χρηστών που βρίσκονται στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος είναι παραπλήσιο, αν όχι όμοιο, με αυτό των μελών των θεραπευτικών κοινοτήτων. 18–25 ετών στην πλειονότητά τους. Πολλαπλή χρήση ουσιών. Παραβατική δραστηριότητα. Ελάχιστες επαγγελματικές δεξιότητες. Όχι μόνιμη απασχόληση. Χαοτικός τρόπος ζωής. Με τη λογική ότι η Θεραπευτική Κοινότητα είναι το αποτελεσματικότερο μοντέλο για άτομα αυτού του προφίλ, επιλέχτηκε για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος.
Πράγματι ερευνητικά στοιχεία (Knight-Simpson-Hiller, 2003) έχουν δείξει ότι στις φυλακές του Τέξας τα ποσοστά υποτροπών στην εγκληματικότητα και επιστροφής στη φυλακή, τρία χρόνια μετά την αποφυλάκιση, έχουν μειωθεί κατά 50% (από το 52% στο 26%) για τα άτομα που έλαβαν θεραπεία μέσα στη φυλακή και υπηρεσίες μεταθεραπευτικής παρακολούθησης όταν απελευθερώθηκαν. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τις φυλακές της Καλιφόρνιας δείχνουν ότι μόλις ένας στους τρεις, από όσους έλαβαν θεραπεία και μεταθεραπευτική υποστήριξη, επέστρεψαν στη φυλακή τρία χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους.
Η θεραπευτική παρέμβαση, στο πλαίσιο του κοινοτικού μοντέλου, πρέπει να αντιμετωπίσει την πολυπαραγοντικότητα των αιτιών της χρήσης:
• Αν η έναρξη της χρήσης αποτελεί επιλογή, η συνακόλουθη εξάρτηση δημιουργεί ακούσια αποτελέσματα συμπεριφοράς. Η δε παρατεταμένη χρήση ουσιών επιδρά με τρόπο που καθιστά τη διακοπή της χρήσης πολύ δύσκολη.
• Στο ψυχολογικό επίπεδο, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η αντικοινωνική προσωπικότητα, η απομόνωση, η ανάγκη για φυγή από την πραγματικότητα.
• Στο κοινωνικό επίπεδο, η εκπαιδευτική αποτυχία, η πίεση των ομοτίμων, οι δυσκολίες κοινωνικοποίησης.
Τις αιτίες αυτές πρέπει να αντιμετωπίσει η θεραπεία. Οι πιο πετυχημένες θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι αυτές που καλύπτουν παράλληλα όλους τους παραπάνω τομείς.
Ας ελπίσουμε ότι η λογική τέτοιων προσεγγίσεων και η πρακτική τέτοιων διαδραστικών μεθόδων, για τη συνεχή βελτίωση των θεραπευτικών πρακτικών, θα ενσωματωθούν στο σωφρονιστικό σύστημα, ώστε να καταστούν ωφέλιμες τόσο για τους χρήστες παραβάτες όσο και για την κοινωνία μας γενικότερα.
Για την Εκδοτική Ομάδα
Γεράσιμος Νοταράς
