Στη φιλοσοφία και πρακτική του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων η εκπαίδευση αποτελεί κεντρικό άξονα της θεραπευτικής του προσέγγισης και της λειτουργίας του.
Το προσερχόμενο στη θεραπεία εξαρτημένο άτομο εκπαιδεύεται από την πρώτη στιγμή σε διαδικασίες που θα του επιτρέψουν να ξαναπροσεγγίσει την καθημερινότητά του και τη συμβίωση με τον κοινωνικό του περίγυρο με δημιουργικότητα και υγιείς σχέσεις.
Θα ακολουθήσουν οι διαδικασίες που θα του επιτρέψουν να μάθει ή να ανακαλύψει ξανά τη σημασία της ανάληψης ευθυνών και ανάδειξης των δεξιοτήτων που διαθέτει και που πολλές φορές δεν υποπτεύεται καν ότι τις έχει.
Σε επόμενο στάδιο θα πρέπει να ξεκινήσει τη συμπλήρωση των κενών που έχουν δημιουργηθεί στις γνώσεις που παρέχει η στοιχειώδης και μέση εκπαίδευση. Είναι γνωστό ότι οι χρήστες, συνήθως, εγκαταλείπουν το σχολείο από νωρίς μετά την έναρξη της χρήσης ή, και αν δεν το εγκαταλείψουν τελείως, το παρακολουθούν πλημμελώς.
Σε πιο προχωρημένη φάση της θεραπείας τους θα αρχίσουν να χτίζουν τις πρακτικές και θεωρητικές τους γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να διεκδικήσουν ισάξια μια θέση στην παραγωγή μόλις περάσουν στη φάση της κοινωνικής επανένταξης.
Μεγάλο μέρος της παραπάνω εκπαίδευσης παρέχεται μέσα από τις δομές του ΚΕΘΕΑ ή, όταν είναι απαραίτητο, τα θεραπευμένα μέλη παραπέμπονται σε εξωτερικές δομές εκπαίδευσης ή μαθητείας.
Το ΚΕΘΕΑ διαθέτει τέσσερα μεταβατικά σχολεία, στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα και το Ηράκλειο Κρήτης. Τα σχολεία αυτά παρακολουθούν θεραπευόμενα μέλη τα οποία έχουν διακόψει το σχολείο σε κάποια βαθμίδα της εκπαίδευσης ή έχουν απολυτήριο λυκείου και θέλουν να προετοιμαστούν για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι μαθητές που παρακολουθούν τα μεταβατικά σχολεία του ΚΕΘΕΑ εγγράφονται σε δημόσια σχολεία ως κατ’ οίκον διδαχθέντες, για να συμμετάσχουν στις προαγωγικές ή απολυτήριες εξετάσεις.
Ακόμη, όλες σχεδόν οι θεραπευτικές μονάδες διαθέτουν εκπαιδευτικό προσωπικό μερικής απασχόλησης για την πραγματοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης ή για την καλλιέργεια της γενικής παιδείας και των προσωπικών ενδιαφερόντων των θεραπευομένων.
Η εκπαίδευση στο ΚΕΘΕΑ δεν είναι προνόμιο των θεραπευόμενων, αποτελεί επίσης δικαίωμα και υποχρέωση του συνόλου του προσωπικού, θεραπευτικού και διοικητικού.
Το σύστημα εκπαιδευτικών αδειών, των υποτροφίων και της μερικής οικονομικής κάλυψης των δαπανών για εκπαιδευτικές επιλογές του προσωπικού είναι ενσωματωμένο στη λειτουργία του οργανισμού. Τα παραπάνω παρέχονται ύστερα από την ολοκλήρωση ορισμένου χρόνου απασχόλησης στον Οργανισμό στους εργαζομένους.
Ο στόχος της πρακτικής αυτής είναι πολλαπλός: η συνεχής εκπαίδευση για τους εργαζομένους στο χώρο των εξαρτήσεων είναι αναγκαία γιατί οι μέθοδοι αντιμετώπισής τους είναι εξελισσόμενες αλλά και τα είδη της εξάρτησης είναι μεταβαλλόμενα και πολλαπλασιαζόμενα. Ακόμα, το ΚΕΘΕΑ στην εικοσιπενταετή πορεία του πολλαπλασιάζει και εξειδικεύει συνεχώς τους χώρους και τους τομείς παρέμβασής του. Είναι αναγκαία λοιπόν για τους εργαζομένους η απόκτηση νέων γνώσεων και η συνεχής παρακολούθηση της εξέλιξης που υπάρχει σε άλλες χώρες ή των νέων προσεγγίσεων που εφαρμόζονται από άλλους οργανισμούς.
Είναι επίσης γνωστό ότι οι εργαζόμενοι στο χώρο των εξαρτήσεων απειλούνται, σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλες κατηγορίες εργαζομένων, από εργασιακή εξουθένωση. Εκπαιδευτικά «διαλείμματα» είναι ένας από τους πρόσφορους τρόπους αποφυγής της.
Τέλος, στη χώρα μας υπάρχει μόνο ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στον τομέα των εξαρτήσεων ενώ δεν διαθέτει πανεπιστημιακού επιπέδου σχολές οι οποίες να διδάσκουν και να εποπτεύουν την απόκτηση των αναγκαίων θεραπευτικών δεξιοτήτων στον τομέα αυτό.
Έτσι η μεγάλη συμβολή του ΚΕΘΕΑ στον τομέα της εκπαίδευσης είναι η συγκρότηση και λειτουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων, σε συνεργασία με αναγνωρισμένου κύρους πανεπιστημιακά ιδρύματα, που απευθύνονται σε εργαζομένους στο χώρο των εξαρτήσεων.
Στα προγράμματα αυτά μαθητεύουν και εκπαιδεύονται τόσο εργαζόμενοι στο ΚΕΘΕΑ όσο και εργαζόμενοι σε άλλους ημεδαπούς οργανισμούς αλλά και εργαζόμενοι σε οργανισμούς άλλων χωρών.
Το 1998 ξεκίνησε το πρόγραμμα που φέρει τον τίτλο Συμβουλευτική στον Τομέα της Τοξικοεξάρτησης: Γνώσεις, Δεξιότητες, Στάση στην επαγγελματική πρακτική. Το πρόγραμμα αυτό πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (UCSD) ύστερα από προγραμματική συμφωνία που υπογράφηκε το 1998 μεταξύ UCSD και του ΚΕΘΕΑ.
Σκοπός του προγράμματος είναι η εκπαίδευση επαγγελματιών στις θεραπευτικές προσεγγίσεις, την κατανόηση της τοξικοεξάρτησης, το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραμμάτων αντιμετώπισης της εξάρτησης. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται σε δύο έτη, σε έξι εβδομαδιαίες περιόδους συνολικής διάρκειας 180 ωρών. Περιλαμβάνει θεωρία, γραπτές εργασίες εξετάσεις ανά θεματική ενότητα και τελικές εξετάσεις. Οι επιτυχόντες πιστοποιούνται με Level I από το UCSD. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πέντε εκπαιδευτικοί κύκλοι τους οποίους έχουν παρακολουθήσει 199 μέλη του προσωπικού του ΚΕΘΕΑ και 111 άλλων οργανισμών του εσωτερικού ή του εξωτερικού, δηλαδή σε σύνολο 310 επαγγελματίες.
Το 1996 ξεκίνησε το πρόγραμμα Θεωρία και Βιωματική εκπαίδευση στη Δυναμική της Ομάδας. Σκοπός του προγράμματος είναι η εκπαίδευση στελεχών σε θέματα επικοινωνίας, δυναμικής των ομάδων και διαπροσωπικών σχέσεων. Το πλήρες πρόγραμμα είναι 200 ωρών, που πραγματοποιούνται σε ένα έτος. Αργότερα ξεκίνησαν προγράμματα 100 ωρών, χωρίς το βιωματικό μέρος, που απευθύνονται σε προσωπικό εκτός ΚΕΘΕΑ. Πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Τμήμα Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 2002 ξεκίνησε το πρόγραμμα Διοίκηση και Κοινωνικός Σχεδιασμός στον Τομέα Αντιμετώπισης της Τοξικοεξάρτησης. Στόχος του προγράμματος είναι η εκπαίδευση επαγγελματιών στο σχεδιασμό κοινωνικής πολιτικής, τη λειτουργία κοινωνικών οργανισμών, την οργάνωση και διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού, το σχεδιασμό συστημάτων και την αξιολόγηση των υπηρεσιών του. Η διάρκεια του προγράμματος είναι 200 ώρες και διεξάγονται σε ένα έτος. Πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ), το Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (UCSD) και το Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Boston College. Μετά την παρακολούθηση των θεματικών ενοτήτων και την υποβολή μεταπτυχιακής εργασίας, χορηγείται Πιστοποιητικό Μεταπτυχιακής Επιμόρφωσης από την ΕΣΔΥ. Όσοι από αυτούς θέλουν να αποκτήσουν πιστοποιητικό Level II από το UCSD συμμετέχουν σε ειδικές εξετάσεις.
Το 2003 ξεκίνησε το πρόγραμμα Εκπαίδευση στη θεραπεία της Οικογένειας στον Τομέα της Τοξικοεξάρτησης, το οποίο οργανώνει το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων που είναι πιστοποιημένο ως Ινστιτούτο Εκπαίδευσης Οικογενειακής Θεραπείας από την European Family Therapy Association (EFTA).
Σκοπός του προγράμματος είναι να συνδέσει το ρόλο της οικογένειας με την εξέλιξη της θεραπείας των εξαρτημένων. Περιλαμβάνει 150 ώρες θεωρίας, 500 ώρες κλινικής πρακτικής, 150 ώρες εποπτείας και 150 ώρες προσωπικής θεραπείας, καθώς και την υποβολή ερευνητικής εργασίας. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται σε διάστημα 2 ετών. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος χορηγείται πιστοποιητικό παρακολούθησης από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων.
Στο παρόν τεύχος των Εξαρτήσεων παρουσιάζονται δύο σημαντικά άρθρα για τις παραπάνω εκπαιδευτικές λειτουργίες του ΚΕΘΕΑ.
Το πρώτο αποτελεί μια μελέτη αξιολόγησης 102 στελεχών ψυχικής υγείας που συμμετείχαν τα έτη 2002-2005 σε πρόγραμμα εκπαίδευσης για την αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης. Το δεύτερο αφορά τη μελέτη ομάδας 30 πρώην χρηστών που παρακολούθησαν το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ και ΠΛΕΥΣΗ. Μέσω της διερεύνησης αυτής αποτυπώνεται η λειτουργία του σχολείου Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε σχέση με την αντιμετώπιση των προβλημάτων χρήσης, της παραβατικής συμπεριφοράς και της σχολικής αποτυχίας.
Από τη διεθνή εμπειρία αντλούνται δύο ακόμη άρθρα που αφορούν στη σχέση μεταξύ εκπαιδευτικών και επαγγελματικών επιδόσεων και την κατανάλωση αλκοόλ το πρώτο και στη χρήση ουσιών κατά την εφηβεία και την επίδραση που έχει στις εκπαιδευτικές επιδόσεις το δεύτερο.
Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, το τεύχος αυτό των Εξαρτήσεων «ανοίγει» με μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη με τον Martien Kooyman, που υπήρξε ο πρώτος εκπαιδευτής στελεχών του ΚΕΘΕΑ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, και αφορά στην προσωπική του διαδρομή, την εξέλιξη της πολιτικής απέναντι στα ναρκωτικά στην πατρίδα του την Ολλανδία αλλά και παρατηρήσεις από την «ελληνική εμπειρία» του.
Για την Εκδοτική Ομάδα
Γεράσιμος Νοταράς
