Αντώνης Πάριος, Κοινωνικός Λειτουργός, Ψυχοθεραπευτής, Υπεύθυνος Προγράμματος  ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ

DOI: https://doi.org/10.57160/UFQM1413

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το φαινόμενο του αλκοολισμού είναι πολυδιάστατο. Πρόθεση αυτής της μελέτης είναι να διερευνήσει τους παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης του φαινομένου.

Κύριος στόχος της μελέτης είναι να εξεταστούν τα χαρακτηριστικά ενός δείγματος αλκοολικών, καθώς και οι επιπτώσεις του αλκοόλ στις οικογένειες.

Τα εργαλεία της μελέτης είναι η ποιοτική ανάλυση βιογραφιών. Στη βιογραφία γίνεται καταγραφή σημαντικών στοιχείων της ζωής κάθε ατόμου, με αναδρομή στο παρελθόν. Η αναδρομή αυτή βοηθά την εικόνα του παρόντος, ώστε μέσα από την ψυχοθεραπεία να δοθεί η ευκαιρία για επανεκτίμηση και επανατοποθέτηση των εμπειριών που αποκτήθηκαν με στόχο πλέον την αλλαγή.

Η μελέτη έδειξε ότι η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού εξάρτησης από το αλκοόλ, συχνά συνδέεται με τα παρακάτω:

-μειωμένη γονική φροντίδα που εκφράζεται μέσα από χαμηλή σύνδεση απέναντι στο σχολείο,

-συναισθηματική κακοποίηση και μεγάλωμα μέσα στη μοναξιά χωρίς φίλους,

-προβλήματα στην ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων,

-ασαφείς ρόλους που δημιουργούν σύγχυση και ανασφάλεια.

Ζώντας σε ένα τέτοιο χαοτικό περιβάλλον, το αλκοόλ έρχεται στη μετέπειτα ζωή τους σαν ανακούφιση και χαλάρωση, για να γίνει τελικά ρυθμιστής της ψυχικής ζωής τους.

Τέλος, φαίνεται ότι πολλά άτομα που μεγαλώνουν σε ένα τέτοιο δυσλειτουργικό περιβάλλον, έχουν αυξημένες πιθανότητες να επαναλάβουν τα βιώματά τους στη δική τους οικογένεια.

Εισαγωγή

Όταν το 2000 π.Χ οι Αχαιοί, που θεωρούνται η ανατολική πρωτοπορία των Αρίων, κατέκλυσαν την ελληνική χερσόνησο, έφεραν μαζί τους τις μυθικές παραδόσεις και τους θρησκευτικούς μυστικισμούς τους. Οι Άριοι λάτρευαν το θεό Σόμα. Σόμα επίσης ήταν και ο χυμός ενός φυτού των Ινδιών, που με αυτόν έκαναν τις σπονδές στους θεούς. Επειδή όμως οι σπονδές σκοπό είχαν να προδιαθέσουν ευνοϊκά τους θεούς για τα ανθρώπινα ζητήματα, ο θεός Σόμα που αγαπούσε τους ανθρώπους λεγόταν και Βίνος, δηλαδή αγαπητός. Το επίθετο αυτό οι Άριοι το έδωσαν και στο χυμό του σταφυλιού, όταν τον συνάντησαν για πρώτη φορά στον Καύκασο. Έτσι ήρθε στην Ελλάδα εδώ και 4000 χρόνια η λέξη «οίνος» που σημαίνει αγαπητός.

Η έννοια του Οίνου στον Όμηρο εξέφραζε πάντα συντροφική εγκαρδιότητα, ευτυχία και φιλική διάθεση απέναντι στο ναυαγό ή τον ταξιδιώτη, ενώ ως σπονδή αποτελούσε μόνιμη και σιωπηλή επίκληση του θείου. Ειδικά στο ομηρικό διαιτολόγιο, που ήταν υποταγμένο στο μέτρο, οι ήρωες δεν παρουσιάζονταν ποτέ ως απλοί υδροπότες.

Μόνιμη εξάλλου ήταν η προσπάθειά του ποιητή να διαχωρίσει τον οινοπότη από τον οινοβαρή, με τελική συνέπεια τη σχεδόν θριαμβευτική απόσταση του οίνου από τη μέθη.

Οι άνθρωποι στα χρόνια της Βίβλου έπιναν κρασί, όχι μόνο για προσωπική τους ευχαρίστηση, αλλά και για λόγους διαιτητικούς και φαρμακευτικούς. Ο Απόστολος Παύλος στις επιστολές του καταδικάζει μεθυσμένους και τη μέθη την οποία αποκαλεί απιστία.

Στο Μεσαίωνα το αλκοόλ ήταν απαραίτητο συστατικό των εκδηλώσεων (γενέθλια, γάμοι, στέψεις βασιλιάδων, διπλωματικές ανταλλαγές, υπογραφές συνθηκών και συμβούλια).  Το ποτό ήταν πλέον αναγνωρισμένο ως ουσία που άλλαζε τη διάθεση και ηρεμούσε.  Η φύση όμως από μόνη της δεν μπορεί να παράγει προϊόν το οποίο θα είναι δυνατότερο, περιέχοντας πάνω από 14% αλκοόλη.  Η κατανάλωση των ποτών που προέρχεται από απόσταξη όπως το ουίσκι, το κονιάκ, το τζιν είναι πολύ μεταγενέστερη ανακάλυψη.  Φαίνεται να εισάγεται στην Ευρώπη, από την Ισπανία που ήταν υπό την κατοχή των Αράβων, 1000 χρόνια πριν. Συγκεκριμένα τον 10^ο αιώνα, ένας Πέρσης γιατρός, ο Ραμσής, ανακαλύπτει την απόσταξη και ως εκ τούτου την παραγωγή ποτών με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αλκοόλη. Το καινούριο προϊόν πήρε την ονομασία, η πηγή της νιότης δηλ. «eau de vie» και «aqua vitae».

Από εκεί και πέρα το πέρασμα από το σταφύλι στη βύνη και στη συνέχεια σε άλλους τρόπους απόσταξης, δημιουργεί πολλά προβλήματα και αναπτύσσει τη φιλοσοφία «όσο δυνατότερο το ποτό, τόσο καλύτερο».

Ωστόσο, 4000 χρόνια αργότερα διαπιστώνουμε ότι η Ευρώπη κατέχει την πρώτη θέση στην κατανάλωση οινοπνευματωδών στον κόσμο (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν., 2003). Στην Ελλάδα τα στοιχεία για την κατανάλωση οινοπνευματωδών και την υπερβολική κατανάλωση (>5 ποτά ανά περίσταση), παρουσιάζουν σημαντική αύξηση στην εφηβεία με ποσοστό 28,3% των εφήβων το 2003 να δηλώνει ότι έχει κάνει χρήση αλκοόλ έναντι του 18,3% το 1999.

Στους νέους ενήλικες ή μεσήλικες, 1 στους 5 Έλληνες, καταναλώνει περισσότερα από 3 ποτήρια αλκοόλ την ημέρα, ενώ πάνω από το 70% των ανδρών ηλικίας 20-59 ετών πίνουν μέχρι 3 ποτήρια ημερησίως.(Τμ. Υγιεινής Παν.Αθηνών).

Σύμφωνα με την ίδια μελέτη το 4,3% των Ελληνίδων, ηλικίας 20-40 ετών, πίνουν πάνω από 2 ποτά. Βάσει της έρευνας του Ε.Π.Ι.Ψ.Υ. 2002, 1 στους 4 εφήβους ηλικίας 14-16 ετών πίνει 3 ποτά όταν θα βγει.

Τα στοιχεία δείχνουν πως στην Ευρώπη το 25% των θανάτων στις ηλικίες 15-29 ετών, αποδίδονται στο αλκοόλ.

Στην ίδια αιτία οφείλεται περίπου το 40% των τροχαίων ατυχημάτων στη χώρα μας, περίπου 1100 θάνατοι.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ – ΑΛΚΟΟΛΙΚΟΥ

Από το 1849 ο Magnus Huss που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο αλκοολισμός, μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να οριστεί ο αλκοολισμός.  Ο ορισμός παραμένει ακόμη σε εξέλιξη. Το 1952 ο Π.Ο.Υ όρισε τον αλκοολισμό ως κάθε μορφή κατανάλωσης αλκοόλ που ξεπερνά το παραδοσιακό και συνηθισμένο μέτρο διατροφής και ξεφεύγει από τα όρια των εθίμων ολόκληρης της κοινωνίας.

Το 1953, ο Jellinek όρισε τον αλκοολισμό ως μια χρόνια νόσο που διαπιστώνεται με την επαναλαμβανόμενη κατανάλωση αλκοόλ για υποθετικούς λόγους και προσβάλλει την υγεία του πότη, την κοινωνική και οικονομική του λειτουργία. Το 1955, ο Π.Ο.Υ όρισε ως αλκοολικό τον άνθρωπο που κάνει κατάχρηση αλκοόλ που η εξάρτησή του έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να προκαλεί μια αισθητή ψυχική διαταραχή ή να έχει επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική του υγεία, στις διαπροσωπικές του σχέσεις, στις φυσιολογικές κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες του, όπου οι εκδηλώσεις αυτές να είναι πρόδρομα στοιχεία.

Αντιστοίχως, το 1971 ο Keller αναφέρθηκε στον αλκοολισμό, ως μια ψυχογενή εξάρτηση ή μια σωματική εξάρτηση προς το αλκοόλ, που εκδηλώνεται με τη συνεχή ανικανότητα του αλκοολικού, είτε στην αρχή είτε προς το τέλος, να ελέγξει την κατανάλωση εφ΄ όσον έχει αρχίσει.

Οι προσπάθειες για τον ορισμό του φαινομένου συνεχίστηκαν και το 1979 ο Π.Ο.Υ προτίμησε να μιλήσει για σύνδρομο εξάρτησης από το αλκοόλ, σαν ένα πρόβλημα από τις πολλές δυσλειτουργίες που δημιούργησε το αλκοόλ.

Το 1990, η American Society of Addiction Medicine, όρισε τον αλκοολισμό σαν μια πρωταρχική χρόνια ασθένεια με γενετικούς, ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν τη δημιουργία και την εκδήλωση της ασθένειας. Είναι συχνά προοδευτική και «θανατηφόρα». Χαρακτηρίζεται από συνεχή, ή περιοδική, εξασθένιση ελέγχου κατανάλωσης, έντονη ενασχόληση με το αλκοόλ, χρήση αλκοόλ παρά τις βλαβερές συνέπειες, διαστρέβλωση στη σκέψη και κυρίως άρνηση.

ΑΙΤΙΑ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ

Ο καθένας από τους παρακάτω παράγοντες δεν οδηγεί απαραίτητα στον αλκοολισμό, αλλά αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης του φαινομένου.  Οι παράγοντες του αλκοολισμού δε λειτουργούν ατομικά αλλά συλλογικά, δηλαδή αλληλοεξαρτώνται και βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση για να παράγουν τον αλκοολισμό.  Οι κυριότερες αιτίες του αλκοολισμού είναι η γενετική προδιάθεση, οι ψυχολογικοί και οι ψυχιατρικοί παράγοντες, τα περιβαλλοντικά και τα κοινωνικά αίτια, ο αλκοολισμός στην οικογένεια προέλευσης και η βία στην οικογένεια

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ

Αν και η αιτιολογία του αλκοολισμού δεν έχει ακόμα οριστεί, εν τούτοις όπως αναφέρω στο κεφάλαιο για τον αλκοολισμό, ενοχοποιούνται διάφοροι βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες.  Από αυτούς, οι θεωρίες για τη γενετική αιτιολογία του αλκοολισμού προτείνουν ότι υπάρχει μια κληρονομούμενη ευαισθησία στο αλκοόλ, που μπορεί να διαμεσολαβείται με αυξημένη δραστηριότητα  της ντοπαμίνης που σαν νευροδιαβιβαστής παίζει κεντρικό ρόλο στη μετάδοση μηνυμάτων ευχαρίστησης από τον εγκέφαλο στο σώμα.  Υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης βοηθούν στην παραγωγή ευχάριστης αίσθησης που έχουν οι άνθρωποι όταν πίνουν.  Πρόσφατη μελέτη που δόθηκε από την Collaborative Study on Genetics of Alcoholism, εντόπισε κάποια ίχνη γονιδίων στα χρωμοσώματα 1 και 7 και πιθανά στο χρωμόσωμα 2, που μπορεί να επηρεάζουν την τάση στον αλκοολισμό.  Όμως οι γενετικοί παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν ένα μικρό μέρος του κινδύνου ανάπτυξης του αλκοολισμού, καθώς στην εξάρτηση από το αλκοόλ λειτουργούν ως επί το πλείστον ψυχοκοινωνικοί παράγοντες.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη προσωπικότητα που να έχει κάποιος αλκοολικός. Τις περισσότερες φορές παρουσιάζονται διαταραχές προσωπικότητας, όπως: έντονα συναισθήματα, ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις, αντικοινωνική συμπεριφορά, δραματική διαταραχή, εξαρτημένη, αγχώδης ή φοβισμένη- παθητική, επιθετική συμπεριφορά.  Επίσης, διαταραχές της διάθεσης, ή του συναισθήματος, κυρίως κατάθλιψη, ή μανιοκατάθλιψη.

Οι γυναίκες σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζονται με μείζονα κατάθλιψη (ποσοστά 10-26% για τις γυναίκες και 5-11% για τους άνδρες σε Ευρώπη και ΗΠΑ).  Κίνδυνος εμφάνισης σε όλη τη ζωή του ατόμου (Μάνος,1990).

Οι συνδεόμενες με το αλκοόλ διαταραχές παρατηρούνται σε άτομα όλων των κοινωνικο-οικονομικών επιπέδων καθώς και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Οι διαταραχές που οφείλονται στο αλκοόλ συνυπάρχουν σε μεγάλο βαθμό με κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη), άγχος ή σχιζοφρένεια.

Το 1996 στην Εθνική Έρευνα Συνοσηρότητας (ΗΠΑ) το 40-60% ανδρών και γυναικών με αλκοολισμό, βρέθηκαν να πληρούν κριτήρια και για κάποια άλλη ψυχική ασθένεια.

Οι διαταραχές του συναισθήματος (κατάθλιψη και διπολική διαταραχή) και οι αγχώδεις διαταραχές (διαταραχές πανικού και κοινωνική φοβία) είναι δυνατόν να συνυπάρχουν με τα προβλήματα του αλκοόλ, καθώς και η αντικοινωνική διαταραχή.

Πολλοί αλκοολικοί που πάσχουν από κατάθλιψη, είναι δυνατόν να αποπειραθούν αυτοκτονία και τα επεισόδια κατάθλιψης μπορεί να διαρκέσουν μεγαλύτερο διάστημα από αυτά των ανθρώπων που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα με το ποτό. Αν δε σταματήσουν το ποτό, οι πιθανότητες να υποτροπιάσει η κατάθλιψή τους σε συντομότερο διάστημα, είναι μεγαλύτερες.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ

Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως όχι μόνον διαφορετικοί άνθρωποι υιοθετούν διαφορετικά πρότυπα κατανάλωσης αλκοόλ, αλλά και πως αυτά τα πρότυπα αλλάζουν από γενιά σε γενιά, αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου.  Αρχίζουμε να μαθαίνουμε για το αλκοόλ από την παιδική μας ηλικία.  Οι συνήθειες της οικογένειάς μας γύρω από το ποτό, οι κοινωνικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, βοηθούν στη διαμόρφωση της πρώτης μας άποψης για το ποτό.  Τα πολιτιστικά και κοινωνικά μηνύματα που αφορούν το αλκοόλ είναι διεισδυτικά.

Υπάρχουν κάποιες καταστάσεις πολιτιστικά συνδεδεμένες με το αλκοόλ και κάποιες άλλες συνήθειες είναι γενικότερα διαδεδομένες.  Για παράδειγμα, η μπύρα συσχετίζεται με τον ανδρισμό, την ευθύτητα και τα σπορ.  Η σαμπάνια συνήθως χρησιμοποιείται για τον εορτασμό σημαντικών περιστάσεων.  Ένα ποτήρι καλό κρασί δείχνει γευσιγνωσία  και επιτήδευση.  Αν προστεθούν αυτά τα υποσυνείδητα μηνύματα στην προσωπική εμπειρία του καθενός με το ποτό -και στις εμπειρίες από την παρατήρηση συγγενών και φίλων- βλέπουμε τις προσδοκίες που μπορεί να έχει καθένας από το ποτό και τι θα συμβεί αν πιει.  Τελικά, αυτές οι προσδοκίες βοηθούν στον προσδιορισμό των σχέσεων καθενός με τον άλλον.

Στην εφηβεία, πιέσεις γύρω από την κατανάλωση αλκοόλ, επηρεάζουν περαιτέρω την προσωπική μας στάση.  Βλέπουμε ότι οι νεότερες γενιές θεωρούν «μικρότερα» τα προβλήματα που συνδέονται με το αλκοόλ, με αποτέλεσμα οι πιο νεαροί σε ηλικία χρήστες να προβληματίζονται λιγότερο για τη σχέση τους με το ποτό.  Άτομα που είχαν τις πρώτες τους εμπειρίες με το ποτό από 11-14 ετών, έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν προβλήματα με το αλκοόλ, από ότι όσοι αρχίζουν να πίνουν σε μεγαλύτερες ηλικίες.  Πάνω από το 40% των προεφήβων που ξεκινούν το ποτό πριν από την ηλικία των 15 ετών, καταλήγουν αργότερα σε προβλήματα εξάρτησης.

Μια μελέτη σε εφήβους (16 ετών), που είπαν στους ερευνητές ότι πιστεύουν πως το αλκοόλ βοηθά την κοινωνικοποίηση, όταν πέρασαν από δεύτερη συνέντευξη στην ηλικία των 20 ετών απέδειξε ότι: αυτοί οι ενήλικες έπιναν περισσότερο από τους συνομηλίκους τους, που δεν πίστευαν ότι το αλκοόλ βοηθά τις κοινωνικές τους συναναστροφές (Harvard Medical School,1999).

Η ομάδα των συνομηλίκων και η θέση καθενός στη ζωή, μπορεί να επηρεάσει τις συνήθειες ενός ατόμου ως προς το αλκοόλ. Οι συνήθειες των συνομηλίκων είναι μια επίσης σημαντική επιρροή στις σχέσεις ενός ατόμου με το αλκοόλ. Στις ομάδες όπου το αλκοόλ και η μέθη είναι αποδεκτά, τα άτομα βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήματα με το αλκοόλ.

Η έννοια της ταυτότητας στη διαδικασία της αλλαγής

Γνωρίζουμε ότι η έννοια της ταυτότητας είναι ασαφής αλλά η χρήση της είναι συχνή.  Ο άνθρωπος είναι «κοινωνικό ον» ή με άλλα λόγια, ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο (Αριστοτέλης).  Εγγράφεται πριν καν ακόμα γεννηθεί στο υφάδι της γλώσσας, ως ομιλών και ομιλούμενος.  Παίρνει το όνομά του από τους άλλους με βάση τη γενιά του, τους γονείς του, το περιβάλλον που μιλάει την ίδια γλώσσα με αυτόν, την αναγνώριση των προτύπων, αναγνωριζόμενος μέσα σε αυτό.

Σύμφωνα με τον Erikson (1968), η ταυτότητα είναι ένα αίσθημα ενότητας και συνέχειας που μπορεί να αναχθεί στο συνεχές αίσθημα του να είναι κανείς ο εαυτός του. Μιλώντας για αίσθημα, δε θεωρούμε ότι αυτό είναι απαραίτητα παρόν συνειδητά, είναι περισσότερο μια υπαρξιακή ενοποίηση του ατόμου που το κάνει να συγχέεται, ή να μη συγχέεται, πια με τους άλλους.

Αυτή η ενοποίηση γίνεται αντιληπτή ως διεργασία της οποίας τη λειτουργία περιέγραφε ο Lacan (1966), αναφερόμενος στο στάδιο του καθρέφτη: είναι αυτή η ευχάριστη αναγνώριση της δικής μας ενότητας, που συμπίπτει με την εικόνα του καθρέφτη και την οποία αναγγέλλει το βλέμμα της μητέρας και ο προτρεπτικός λόγος της.

Αναφερόμαστε σε εικόνες που θα κατασκευάσει το άτομο, σε άλλες που θα επιλέξει, σε εικόνες που οι άλλοι θα του προσφέρουν, σε εικόνες δημιουργικές, εικόνες με αναφορές οι οποίες δε γίνονται συνειδητές, παρά μόνο μέσα από την αμφισβήτηση, τη σύγκρουση και την αβεβαιότητα.

Ο Marc Lipiansky (1992) θεωρεί ότι η ταυτότητα είναι μια γνωστική διαδικασία που περιλαμβάνει συνιστώσες συναισθηματικές και εδρεύει στην ταύτιση και την ενδοβολή, διαδικασία που μπορεί να αλλάξει και να ρυθμίζει όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Οι Enriquez-Bossavit (1995) προτείνουν τρία επίπεδα ταυτοτικών συγκροτήσεων:

• αυτό της ατομικής ταυτότητας, που παραπέμπει στις σχέσεις που ο καθένας έχει με τον εαυτό του,
• αυτό της κοινωνικής ταυτότητας, που βασίζεται στη θέση που καταλαμβάνει στην ιεραρχία των κοινωνικών θέσεων,
• αυτό της συλλογικής ταυτότητας, που απηχεί τις αξίες και τις συνήθειες των ομάδων που ανήκει το άτομο και στη δυναμική των σχέσεών του στους κόλπους αυτών των ομάδων.

ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΟΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού εξάρτησης από το αλκοόλ, αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης τέτοιου προβλήματος. Έχει βρεθεί ότι ένα άτομο με ένα γονέα εξαρτημένο από το αλκοόλ, έχει 3-4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξει παρόμοια εξάρτηση από κάποιο άτομο που δεν έχει παρόμοιο οικογενειακό ιστορικό (Greenfield, S. F. 1998).

Τα παιδιά οικογενειών με προβλήματα αλκοόλ αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Συχνά εκτίθενται σε μεγάλο στρες σε καθημερινή βάση, ιδίως αν τα μέλη της οικογένειας παρουσιάζουν ψυχολογικά προβλήματα (κατάθλιψη, άγχος). Είναι επίσης λιγότερο πιθανό σε σχέση με άλλα παιδιά να έχουν τη γονεϊκή φροντίδα που χρειάζονται, και είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα στο σχολείο.

Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες όπου το αλκοόλ αποτελεί πρόβλημα, είναι πιο πιθανό να πίνουν σαν έφηβοι, ή να αρχίσουν άλλου τύπου εφηβική προβληματική συμπεριφορά, όπως το κάπνισμα, ή η πρώιμη σεξουαλική ενεργοποίηση.

Τα παραπάνω προβλήματα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εκδήλωσης, αν τα προβλήματα της οικογένειας με το αλκοόλ, συνδυάζονται με χαμηλό επίπεδο γονεϊκής υποστήριξης και έλλειψη επίβλεψης (Ann Marie Dadoly,1999).

ΒΙΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Αν και οι μηχανισμοί δεν είναι εντελώς ξεκάθαροι, οι ερευνητές πιστεύουν ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην κατανάλωση αλκοόλ και την επιθετικότητα. Φαίνεται ότι το αλκοόλ εντείνει την επιθετική συμπεριφορά αλλά και τα θύματα αυτής της συμπεριφοράς μπορεί επίσης να είναι πιο επιρρεπή στο αλκοόλ.  Οι οικογένειες με προβλήματα αλκοολισμού διακρίνονται συνήθως σε τρεις τύπους:

α) Ο αλκοολισμός είναι κυρίαρχο πρόβλημα και δεν υπάρχουν άλλα ψυχικά προβλήματα.

β) Η κατάχρηση αλκοόλ συνυπάρχει με κατάθλιψη, άγχος ή κάποια άλλη διαταραχή του συναισθήματος.

γ) Τα προβλήματα από το αλκοόλ συνδυάζονται με αντικοινωνική ή βίαιη συμπεριφορά.

Στον τρίτο τύπο οι ερευνητές ελέγχουν την υπόθεση για σύνδεση ανάμεσα στο αλκοόλ και τα βίαια εγκλήματα. Έχει βρεθεί ότι το 60% των σεξουαλικά επιτιθέμενων, το 37% των βιαστών, το 57%των ανδρών και το 27% των γυναικών που διαπράττουν οικογενειακή βία, είχαν πιει κατά την ώρα της βίαιης συμπεριφοράς (Ann Marie Dadoly, 1999).

Όχι μόνο το αλκοόλ είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου για συζυγική βία, αλλά επίσης μπορεί να αναμιγνύεται έως και 30% των περιπτώσεων παιδικής κακοποίησης.

Επιπρόσθετα σε μελέτη (ΗΠΑ) βρέθηκε ότι περίπου το 36% αυτών που αυτοκτόνησαν, είχαν αυξημένες συγκεντρώσεις αλκοόλ στο αίμα τους.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

Οι διαταραχές προκαλούμενες από το αλκοόλ επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου στο χώρο εργασίας με τις εξής συνέπειες: συνεχείς απουσίες, ατυχήματα, χαμηλή παραγωγικότητα και αδιαφορία.

Επίσης παράγοντες που συντελούν στη χρήση αλκοόλ είναι η ύπαρξη αλκοόλ στο χώρο εργασίας, η έλλειψη εποπτείας, η πίεση από συναδέλφους για κατανάλωση, η διαθεσιμότητα φθηνού ή δωρεάν αλκοόλ.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

Συμμετέχοντες

Οι ιστορίες που μελετήθηκαν οκτώ (8), είναι αφηγήσεις ζωής που ανήκουν σε άτομα που παρακολουθούν το πρόγραμμα πάνω από 4 μήνες και γράφτηκαν το χρονικό διάστημα του 2003 και του 2004.  Τα άτομα αυτά προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών τάξεων, με διαφορετικές αξίες, αντιλήψεις και ιδέες για τον εαυτό τους και τον κόσμο.

Ο Μ.Ο. των ηλικιών των χρηστών αλκοόλ είναι 41 ετών.  Ο νεότερος από τους συμμετέχοντες στην έρευνα είναι 30 ετών.  Η πλειονότητα των συμμετεχόντων είναι άνδρες, ποσοστό 75% (6 άτομα) ενώ το 25% είναι γυναίκες (2 άτομα).

Ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο παρατηρείται: πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχει το 12,5%, ενώ το ίδιο ποσοστό 37,5% έχουν οι απόφοιτοι λυκείου  και οι απόφοιτοι γυμνασίου, τέλος ένα ποσοστό 12,5% έχουν παρακολουθήσει το δημοτικό.

Ψυχολογικά προβλήματα αναφέρει το 86,4%. Πέντε άτομα περιγράφουν κατάθλιψη και ένα άτομο δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά με απαλλαγή από το στρατό.

Στα στοιχεία για τη χρήση του αλκοόλ στη γονική οικογένεια παρατηρούμε σε ποσοστό 50% των ατόμων να αναφέρουν τον πατέρα σαν συστηματικό χρήστη αλκοόλ, ή αλκοολικό, ενώ στον παράγοντα βία το 72,5% περιγράφει ότι υπήρχαν συνεχείς συγκρούσεις (πατέρα-μητέρας) και πολλές φορές σωματική βία από τον πατέρα στη μητέρα και από τη μητέρα στα παιδιά.

Εξετάζοντας τη βία στην οικογένεια του χρήστη φαίνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό 72,5% έχει έντονες συνεχείς λεκτικές και σωματικές συγκρούσεις, παράλληλα με υλικές ζημιές στο σπίτι ενώ ένα άτομο αναφέρει ως αιτία διαζυγίου το αλκοόλ.

Όσο αφορά την ηλικία έναρξης, ο Μ.Ο. είναι τα 23 χρόνια, με 15 χρόνια τη μικρότερη ηλικία και 37 χρόνια τη μεγαλύτερη. Επίσης, το 25% των συμμετεχόντων (2 άτομα) κάνουν παράλληλη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών από την ηλικία 15-16 ετών.

Από τις βιογραφίες θα εξεταστούν:

–           ηλικία-φύλο

–           αλκοόλ στη γονική οικογένεια

–           βία στη γονική οικογένεια

–           ψυχολογικό ιστορικό εξαρτημένου

–           ηλικία έναρξης ουσιών

–           οικογενειακή ζωή-σχέσεις με σύζυγο ή παιδιά

ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Η βιογραφία ως κλινικό εργαλείο

Η σύνταξη της αυτοβιογραφίας θεωρούμε ότι μπορεί να αποτελέσει μια θεραπευτική τεχνική, όπου τα άτομα αποκτούν αυτογνωσία, συνείδηση των αλλαγών που συμβαίνουν στον εαυτό τους, δηλαδή μια συνάρτηση κατά πόσο το παρελθόν της κατάχρησης αλκοόλ αξιοποιείται στο παρόν, με τρόπο που υποστηρίζει τη συνεχή ιστορία του ατόμου.  Λειτουργεί σαν ένα είδος «καθρέφτη» που διευκολύνει την αυτοπαρατήρηση.

Με δεδομένο ότι οι βιογραφίες δεν δομούνται μόνο μέσω των εμπειριών των ατόμων αλλά και μέσω των παραγόντων της αντικειμενικής πραγματικότητας, είμαστε σε θέση να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε την εμπειρία και τις απόψεις των υπό έρευνα κοινωνικών ομάδων, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους οι μακροπαράγοντες, επηρεάζουν τις βιογραφίες.  Μέσω της βιογραφικής μεθόδου μπορεί να αναλυθεί πώς τα άτομα, υποκείμενα έδρασαν μέσα στην πολυπλοκότητα των δομικών-αντικειμενικών παραγόντων.

Χρειάζεται όμως προσοχή και υποστήριξη, ώστε το παρελθόν να μην υπονομεύσει τη διαδικασία αλλαγής (να μη βιώνεται δραματικά και χρησιμοποιηθεί σαν «απειλή» στην ατομική ιστορία), όπου θα υπονομεύσει τη συνεκτικότητα της αφήγησης και θα απειληθεί η ταυτότητα του ατόμου.

Στο πλαίσιο λειτουργίας του προγράμματος άλφα, ζητείται να γραφεί η βιογραφία κάθε ατόμου.

Οι βιογραφίες περιέχουν στοιχεία από τη ζωή του κάθε ατόμου που θεωρεί σημαντικά να συμπεριλάβει, π.χ. την εκπαίδευσή του, τη σχέση του αλκοόλ στη γονική οικογένεια, τα ψυχολογικά προβλήματα που διαχειρίστηκε ή διαχειρίζεται, τη χρονική περίοδο έναρξης της χρήσης και κατάχρησης αλκοόλ, το γάμο και τις σχέσεις με τα άλλα μέλη στην οικογένειά του κτλ.

Από τα υπάρχοντα βιογραφικά επελέγησαν οκτώ, όπου θα πραγματοποιηθεί η μέθοδος της ποιοτικής ανάλυσής τους. Η μέθοδος επιλογής ήταν τυχαία δειγματοληψία.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Σε όλα τα άτομα που εντάσσονται στο Πρόγραμμα άλφα ζητείται μετά από 4 μήνες να συγγράψουν ελεύθερα τη βιογραφία τους.

Είναι το χρονικό διάστημα που το άτομο έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα της ψυχολογικής εξάρτησης βρίσκεται σε αποχή από το αλκοόλ, μοιράζεται με την οικογένειά του τις δυσκολίες στα προβλήματα του αλκοόλ και προσπαθεί να χαράξει τη συνέχεια της ζωής του. Αυτή η αναδρομή του ατόμου στο παρελθόν βοηθά το παρόν, ώστε να επανατοποθετηθούν οι παράγοντες και η εμπειρίες του για τη διαδικασία της αλλαγής.

Ρωτήθηκαν όλα τα άτομα που έχουν συντάξει βιογραφίες, αν είναι διατεθειμένα να χρησιμοποιηθούν οι βιογραφίες τους σε έρευνα του προγράμματος. Παράλληλα εξηγήθηκε ο σκοπός και η διαδικασία της έρευνας, καθώς και η αξιοποίηση των στοιχείων για το πρόγραμμα. Όλοι όσοι συμφώνησαν να συμμετέχουν στην έρευνα υπέγραψαν έντυπο αποδοχής για τη χρήση της βιογραφίας τους.

Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΡΕΥΝΑ

Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε ως ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού προγράμματος στην οικογενειακή θεραπεία στην τοξικοεξάρτηση του ΚΕ.Θ.Ε.Α.. Στόχος της είναι να διερευνηθούν μέσα από τις βιογραφίες τα κύρια χαρακτηριστικά ενός δείγματος αλκοολικών που έχουν γίνει μέλη του Προγράμματος καθώς και οι επιπτώσεις του αλκοόλ στη οικογένεια.

ΗΛΙΚΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΟΥΣΙΩΝ

• Αποδοχή από την ομάδα των συνομηλίκων με χρήση αλκοόλ. Το αλκοόλ οδεύει να γίνει ρυθμιστής της ψυχικής ζωής. Οι ενοχές που νιώθει ξεπερνιούνται με το ποτό.

« Στο Γυμνάσιο άρχισα να βαδίζω σε δύο αντίθετους δρόμους, στο δρόμο του καλού και στο δρόμο του κακού ταυτόχρονα. Μέσα από τις καλές παρέες ήμουν φιλότιμος και καλός μαθητής και στις κακές ήμουν δυνατός και ήθελα να ξεχωρίζω από τα άλλα παιδιά.  Εκείνο το διάστημα, 15 ετών, ξεκίνησα το αλκοόλ και μετά το χασίς»

 Πίνει ανακουφιστικά για να χαλαρώνει και να διώχνει το βάρος. Μαθαίνει να ξεπερνά το άγχος με αυτό τον τρόπο (προ-αλκοολική φάση τύπου Γ).

«Μόλις χώρισα, 29 ετών, αρχίζω το αλκοόλ. Πίνω 2-3 whisky την ημέρα και το βράδυ κρασί.  Τα Σάββατα στις εξόδους πολύ περισσότερο… Συνεχίζω να πίνω από το πρωί γιατί ανακαλύπτω ότι με βοηθάει στο να γράφω κείμενα.»

•  Πίνει από συνήθεια για να απαλύνει τα συναισθήματά του. Θέλει να ξεφύγει από την πραγματικότητα.  Πίνει κρυφά και μόνος.  Έχει ενοχές και είναι ευαίσθητος στους υπαινιγμούς που αναφέρονται στο αλκοόλ.  Είναι σύνηθες, σε εργάτες που κάνουν χειρωνακτική εργασία να πίνουν κρυφά και για τις θερμίδες του αλκοόλ (τύπος Γ, πρόδρομος φάση).

«Το πρόβλημα με το αλκοόλ άρχισε να μεγαλώνει όταν γύρισα από φαντάρος. Ότι δυσκολία υπήρχε στη ζωή μου προσπαθούσα να τη λύσω με το αλκοόλ. Αυτό με έκανε να ξεχνώ και να μη σκέφτομαι τίποτα…Στην αρχή έπινα κρυφά στη δουλειά μου (αποθήκη εταιρείας αλκοολούχων ποτών) νομίζοντας ότι δε θα με καταλάβουν».

•  Η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών είναι σύνηθες φαινόμενο. Τα άτομα με προβλήματα αλκοόλ έχουν 7 φορές περισσότερες πιθανότητες να εξαρτηθούν από ναρκωτικές ουσίες. Έρευνα στις (ΗΠΑ 1999) βρήκε ότι το 47% των γυναικών και 40% των ανδρών με προβλήματα αλκοόλ κάνουν κατάχρηση σε κάποια ναρκωτική ουσία.

«Στη Δευτέρα λυκείου ξεκίνησα το αλκοόλ και τη χρήση χασίς σε νυχτερινά μαγαζιά που πηγαίναμε με την παρέα μου.  Άλλοτε κόλλαγα στο αλκοόλ, άλλοτε στο χασίς.»

• Αρχίζει σαν κατά συνήθεια πότης. Επιζητά να βρει καταστάσεις για να πιει, να γλεντήσει με στόχο την ταύτιση με την παρέα (τύπος Β).

 «Το πρωί δουλεύω μαθητευόμενος ηλεκτρολόγος και το βράδυ πάω σε τεχνική σχολή.  Όταν σχολάμε πίνουμε μπύρες με την παρέα και τα σαββατοκύριακα vodka για τα καλά…»

•  Γυναικείος αλκοολισμός, όπου χρησιμοποιεί το αλκοόλ σαν αναπληρωματικό μέσον «ψυχοφάρμακο». Πίνει μόνη της και συχνότερα. Περνάει πιο εύκολα από τους άντρες στη χρόνια φάση.

«Άρχισα να πίνω στα 36 για να ξεχνώ όλα αυτά που είχα ζήσει στα παιδικά μου χρόνια.  Τους τσακωμούς, εντάσεις και τώρα τσακωμούς και βία του γάμου μου.  Έκανα πέρα όλους, και τα παιδιά μου και το αλκοόλ έγινε ο σύντροφός μου.  Είχα να ζω με κάτι για να με γεμίζει»

• Αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και τα προβλήματα μέσω του ποτού. Γρήγορα η ψυχική ανοχή μειώνεται και χρειάζεται όλο και περισσότερη χρήση για να διατηρηθεί σε ισορροπία.  Αντιμετωπίζει την καθημερινότητά της με αυξημένη δυσπιστία και τιμωριτική διάθεση για την ίδια.

«Τα χρέη του πατέρα μου, οι τοκογλύφοι, οι τσακωμοί… άρχισα να πίνω 30 ετών και περισσότερο όταν ανακάλυψα μια μέρα στο ημερολόγιο της κόρης μου ότι κάνει παρέα με χρήστες και μπορεί να έχει και αυτή δοκιμάσει»

«Πρωτοήπια αλκοόλ στο στρατό (20 ετών) και από τότε συνέχισα να πίνω για να νιώθω πιο δυνατός»

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΥ

• Εξετάζοντας τους παράγοντες που οι ίδιοι οι χρήστες αναφέρουν ως ψυχολογικούς, παρατηρούμε ότι ένα ποσοστό 86,4%, αναφέρει ότι έχει διαγνωστεί με στοιχεία κατάθλιψης. Επίσης, έκδηλη είναι η μοναξιά και η αδιαφορία από την καθημερινότητα.

Βλέπουμε ότι ο Γ…, δεν έχει τρόπους να κρατηθεί από τη ζωή. Αισθάνεται ανύπαρκτος. Υπάρχει η απουσία των γονιών και ιδίως του πατέρα.  Η μητέρα αναφέρει ότι εκείνη την εποχή είχε μεγάλη προσκόλληση με την εκκλησία.

«Σε ηλικία 10 ετών άρχισα να προσηλυτίζομαι με τη θρησκεία γιατί έτσι ήξερα ότι δεν θα πέθαινα ποτέ.  Απομονωνόμουν στο δωμάτιό μου και προσευχόμουν.

Σε ηλικία 12 ετών μέχρι και τα 16 άρχισα να απομακρύνομαι και από τους φίλους μου.  Η εμμονή του θανάτου είχε γίνει πλέον πολύ δυνατή».

•  Οι συγκρούσεις των δύο γονιών δημιουργούν μια ατμόσφαιρα στην οικογένεια συνεχούς έντασης, δυσπιστίας και ανασφάλειας. Η αρνητική αντίληψη για το φύλο της που επικρατεί, κάνει την  Γ…,  να νιώθει μειονεκτικά.  Στην εφηβεία όπου η έννοια της ταυτότητας είναι καθοριστική, η δική της ταυτότητα αμφισβητείται.  Η συνεχιζόμενη  καταπίεση και ασυμφωνία των γονιών την οδηγεί σε «ψυχολογικό πυρετό», όπου η μητέρα της την βοηθά (για τις δικές της ενοχές) να βρει απαντήσεις, στα νοσοκομεία.

«…ήμουν πολύ πληγωμένη, δεν ήθελα αυτούς τους γονείς, ήθελα να φύγω ή να πεθάνω… έτσι στην εφηβική μου ηλικία αρρώστησα από «ψυχολογικό πυρετό» και η μητέρα μου με έτρεχε στα νοσοκομεία…»

• Η Λ…., εκδηλώνει κατάθλιψη. Προσπαθεί με τη βοήθεια φαρμ.  αγωγής να ξεπεράσει το πρόβλημά της, ενώ όμως βρίσκεται παντρεμένη.  Η σχέση με το σύζυγό της δεν ενισχύει την ισορροπία που επιζητεί.  Ενοχοποιείται για όλη την κατάσταση που βιώνει και χρησιμοποιεί το αλκοόλ σαν ανακουφιστικό για να χαλαρώσει και να μειώσει το βάρος που νιώθει.  Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς «για να ξεφύγει από την πραγματικότητα και τις ενοχές της…»

«Έπαιρνα χάπια ηρεμιστικά από 19 ετών.  Είχα πολλά προβλήματα και το παιδί μου τότε με έβλεπε να κλαίω συνέχεια.  Παρακαλούσα το θεό να πεθάνω, να αρρωστήσω, δεν άντεχα άλλο…»

• Ο Α…, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη φάση της ανάληψης των ευθυνών που δημιουργείται μετά το στρατό. Το αλκοόλ χρησιμοποιείται σαν αγχολυτικό.  Παίρνει σιγά -σιγά το ρόλο του ρυθμιστή της ψυχικής ζωής.

«Μετά το στρατό τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ, να βρω ηρεμία.  Με τη μάνα μου πήγα σε ψυχίατρο και μου έδωσε αντικαταθλιπτικά».

ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗ ΓΟΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

• Η χρήση του αλκοόλ στη γονική οικογένεια από τον πατέρα, παρατηρούμε ότι βιώνεται σαν πρόβλημα σε τρεις σημαντικούς άξονες, που φαίνεται να σηματοδοτούν την μετέπειτα πορεία των χρηστών.

Ανάληψη ρόλων που δεν αναλογούν στη χρονική και συναισθηματική τους ηλικία.  Ο Π…, μεγάλωσε πιστεύοντας ότι ο ρόλος του ήταν να φροντίζει τους άλλους και να μην περιμένει τίποτα από τον εαυτό του.  Όταν το παιδί πιέζεται να υιοθετήσει το ρόλο του γονέα, τότε χάνει τα πρότυπα των ρόλων με αποτέλεσμα να απειλείται η ανάπτυξη της δικής του ταυτότητας

 «…ο πατέρας μου εμφάνιζε τάσεις αλκοολισμού όταν εγώ τελείωνα το γυμνάσιο και ήμουν στην ουσία ‘αρχηγός’ της οικογένειας, έχοντας να μεγαλώσω τον αδερφό μου, που ήταν 10 χρόνια μικρότερος».

 «… ο πατέρας μου ήταν πότης στο χωριό και συνέχισε να πίνει στη Αθήνα, όταν πήρε μετάθεση και ήρθαμε όλοι. Με έβαλε να δουλεύω από 13 ετών και να μεγαλώνω το μικρότερο κατά  3 χρόνια αδερφό μου».

• Έλλειψη γονικής φροντίδας από το γονιό του ίδιου φύλου.

«…ήταν αυστηρός μαζί μου και έπαιρνε τα μεροκάματά μου από το αφεντικό.  Με έστελνε με λίγα χρήματα να ψωνίσω μαζί με τον αδερφό μου να ψωνίσω ρούχα και παπούτσια.  Ντρεπόμουν που δεν έφταναν ποτέ τα λεφτά και για τους δυο μας… ήταν όμως πολύ αυστηρός μαζί μου και δεν έλεγα κουβέντα…».

«Ο πατέρας μου άρχισε το ποτό όταν εγώ ήμουν 11 ετών και μετά τον τζόγο.  Επόμενο ήταν να μην υπάρχει στην ουσία της οικογένειας.  Δεν εργαζόταν και γύριζε στο σπίτι όταν τελείωνε τα παραπάνω.  Εγώ μεγάλωνα με τη μάνα μου και την αδερφή της.  Πέθανε μετά από πολύ ταλαιπωρία από καρδιολογικό και εγκεφαλικό πρόβλημα που το προκάλεσαν οι χρόνιες καταχρήσεις του αλκοόλ».

• Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες που το αλκοόλ είναι πρόβλημα, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσουν άλλου τύπου προβληματική συμπεριφορά, όπως: κάπνισμα, πρώιμη σεξουαλική ενεργοποίηση, χαμηλή σύνδεση με το σχολείο, αντικοινωνική συμπεριφορά.

« Από τα 13 άρχισα να καπνίζω συστηματικά.  Δεν με ενδιέφερε το σχολείο αλλά η παρέα με μεγαλύτερα παιδιά και αυτό που με απασχολούσε ήταν να περνάω καλά».

 «Το κλίμα στην οικογένεια άρχισε να χαλάει και να φεύγει από τον έλεγχο την εποχή που ήμουν στην τελευταία τάξη του δημοτικού.  Οι λόγοι ήταν η σχέση του πατέρα μου με το αλκοόλ και οι εξωσυζυγικές του σχέσεις… που επηρέασαν αρνητικά εμένα. Μέχρι τότε ήμουν καλός μαθητής και ευγενικό παιδί».

 «Χώρισαν 6 μήνες. Εγώ εκμεταλλεύτηκα το γεγονός ότι ζούσα με τον πατέρα μου που ερχόταν τα βράδια πιωμένος στο σπίτι από την ταβέρνα και έκοψα το σχολείο».

 ΒΙΑ ΣΤΗ ΓΟΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

• Είναι εμφανές ότι το αλκοόλ έχει διαταράξει την ισορροπία των σχέσεων στην οικογένεια. Τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια ατμόσφαιρα κακομεταχείρισης και βίας.  Οι συγκρούσεις των δύο γονιών δεν μπορούν να ελεγχθούν στο επίπεδο της σχέσης τους και ξεσπούν ιδιαίτερα βίαια στα παιδιά τους.  Η έλλειψη ελέγχου των πράξεων τους και η επιθετικότητα, κυρίως εκφράζεται όταν έχουν έντονα αρνητικά συναισθήματα που θέλουν να εκφορτίσουν.  Οι γονείς αυτοί έχουν μικρή αν όχι μηδενική συναίσθηση της πράξης τους.  Τα παιδιά ενηλικιώνονται έχοντας μεγάλες συναισθηματικές ελλείψεις και ανεκπλήρωτες επιθυμίες.  Συχνά καταφεύγουν στα παιδιά τους, για να εκπληρώσουν συναισθηματικές ανάγκες που οι πραγματικοί τους γονείς δεν εκπλήρωσαν.  Έτσι εξοργίζονται όταν το παιδί τους δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες τους και ξεσπούν σε βία.  Αν σαν πρότυπο παραμείνει ο γονέας που τους κακομεταχειρίζονταν, η βία θα είναι το μόνο ‘εργαλείο’ που έμαθαν να χρησιμοποιούν για την αντιμετώπιση προβλημάτων και συναισθημάτων – ιδιαίτερα των συναισθημάτων οργής.

«Γίνονταν ομηρικοί καβγάδες στην οικογένεια τόσο όσο ζούσαμε έξω αλλά και όταν ήρθαμε στην Ελλάδα.  Η κατάσταση αυτή ξεκίνησε από ότι θυμάμαι, όταν ο πατέρας μου ερχόταν μεθυσμένος και έβριζε όλους μας και έδερνε τον αδερφό μου και μένα».

 «Γίνονταν φοβεροί καβγάδες με βρισιές μεταξύ τους.  Μετά ό,τι προβλήματα είχε μαζί του η μάνα μου τα ξέσπαγε σε μένα.  Θυμάμαι… το σώμα μου είχε πάνω του τόσα σημάδια από τη λουρίδα που δεν ήθελα να βγω έξω να παίξω με τα άλλα παιδιά γιατί ντρεπόμουνα».

« Εγώ που ήμουν μεγαλύτερη έτρωγα ξύλο με τη λουρίδα μέχρι την εφηβική μου ηλικία και ήμουν αδικημένη… που ξεσπούσαν πάνω μου».

•  Είναι πολύ δύσκολο να ανακτήσεις τα συναισθήματα της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας, όταν αυτά έχουν ποδοπατηθεί από τους γονείς. Όλοι αναπτύσσουμε τις προσδοκίες μας για τον τρόπο συμπεριφοράς των άλλων ανθρώπων, με βάση τις σχέσεις μας με τους γονείς μας.  Αν οι σχέσεις αυτές είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους σχέσεις ανάπτυξης και σεβασμού για τα δικαιώματα και τα συναισθήματά μας, θα μεγαλώσουμε, περιμένοντας από τους άλλους να μας συμπεριφερθούν, περίπου κατά τον ίδιον τρόπο.  Αν όμως η παιδική μας ηλικία ήταν ένα διάστημα συνεχούς έντασης, άγχους, πόνου, λύπης, βίας, τότε αναπτύσσουμε αρνητικές προσδοκίες και άκαμπτες άμυνες.

«Δεν υπήρχε δέσιμο στην οικογένεια ούτε ζεστασιά και αγάπη. Δε θέλω να θυμάμαι πόσες φορές έκλαιγα και προσευχόμουν να χωρίσουν. Ιδίως μετά από τον καθημερινό καβγά μπροστά μας που ρωτούσαν ποιος έχει δίκιο».

 «Είχα βαρεθεί να πληγώνει ο ένας τον άλλον και έτρεμα μην αρχίσει καβγάς μεταξύ τους και φοβόμουν πολύ, κρυβόμουν και έκλαιγα. Είχα κουραστεί να κάνω το διαιτητή. Τους λυπόμουν, ήταν δυστυχισμένοι και έκαναν δυστυχισμένα και εμάς…».

 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ/ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΣΥΝΤΡΟΦΟ

• Στους γάμους, όπου τα επίπεδα ικανοποίησης είναι χαμηλά και τα προβλήματα επικοινωνίας έντονα, η διείσδυση και εδραίωση του αλκοόλ σε έναν από τους δύο συζύγους, δρα ανακουφιστικά για να χαλαρώσει, να απαλύνει τον πόνο του και να ξεφύγει από την πραγματικότητα που βιώνει. Όταν το αλκοόλ γίνει συνήθεια, τότε αρχίζει να πίνει για τις ενοχές του, γιατί δεν μπορεί να συνεχίσει.  Σε αρκετές περιπτώσεις, στρέφεται εναντίον του εαυτού του, και η στροφή αυτή μπορεί να τον οδηγήσει σε επιβραδυνόμενη, αυτοκτονιακή τάση.

«Οι σχέσεις μας με τον πρώην σύζυγο δεν ήταν καθόλου καλές από την αρχή… και έτσι άρχισαν οι καβγάδες μπροστά στα παιδιά, ταπείνωση, ξυλοδαρμοί, απέχθεια.  Έτσι άρχισα να πίνω για να ξεχνώ.  Δε με ενδιέφερε τίποτε ούτε και τα παιδιά μου.  Ήταν ο φίλος μου ο καλός.  Κατά βάθος ήθελα να τους τιμωρήσω.  Τους έβλεπα που στενοχωριόντουσαν και χαιρόμουν»

Η Λ. περιγράφει ότι

«Με βασάνιζε, με χτυπούσε, με έβριζε μπροστά στο παιδί.  Έκανα υπομονή να μη χωρίσω… αλλά δεν άντεχα άλλο.  Ένιωθα να βαλτώνω συνέχεια και άρχισα να πίνω για να πνίγω την οργή και τον πόνο μου».

• Αλκοολισμός χωρίς ζήλια στη συναισθηματική σχέση, δύσκολα υπάρχει. Στη ζήλια υπάρχει το ερωτικό αντικείμενο, ο ζηλότυπος και ο αντίζηλος.  Ο αντίζηλος, για να έχει το ρόλο αυτό πρέπει να έχει την ικανότητα του ανταγωνισμού (να είναι ισότιμος με τον ζηλότυπο).  Γιατί αυτό είναι που προκαλεί τη ζηλοτυπία.  Αν υπερισχύσουν τα ομόφυλα στοιχεία, ο αντίζηλος γίνεται μισητός και ο ζηλότυπος σύζυγος ενδέχεται ανάλογα με την εσωτερική του δομή να στραφεί τραγικά και να φτάσει μέχρι τον θάνατο (Οθέλλος, Σαίξπηρ).

Ο Δ. περιγράφει ότι

«Όταν γύριζε η γυναίκα μου σπίτι από τη δουλειά, έβρισκα κάποιες αφορμές και άρχιζα τη φασαρία.  Είχα μια ζήλια και δεν άφηνα τη γυναίκα μου να πάει κάπου μόνη της και αυτό με δυσαρεστούσε… Και κάποτε έφυγα από το σπίτι και έμεινα 4 μήνες σε ξενοδοχείο.  Όταν ξαναγύρισα άρχισαν πάλι οι καβγάδες (τότε έπινα πιο πολύ) και αδιαφορούσα για όλα».

 Ο Π. έντονα τονίζει για τη σύζυγο του ότι

«Την προειδοποιούσα ότι αν δεν αλλάξει συμπεριφορά θα χωρίσουμε.  Κάθε μέρα τσακωμοί μπροστά στα παιδιά και εγώ έπινα πολύ».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα ερευνητικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την πολυπλοκότητα του προβλήματος της εξάρτησης από το αλκοόλ. Φαίνεται, ότι η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού εξάρτησης από τον γονέα του ιδίου φίλου (πατέρας), δημιούργησε προβλήματα στην ανάπτυξη ταυτότητας των εφήβων.

Στο οικογενειακό περιβάλλον, όπου επικρατούσε η βία και η συναισθηματική κακοποίηση με απόντα τον πατέρα ή εκφραστή της βίας και τη μητέρα αδύναμη να αντιδράσει, το παιδί συχνά μεγάλωνε μέσα στη μοναξιά και εκδήλωνε ψυχολογικά προβλήματα για να τραβήξει την προσοχή.

Η οικογένεια ανέθετε ρόλους που δεν αναλογούσαν στην χρονική και συναισθηματική ηλικία και τα παιδιά πίστευαν ότι ο πραγματικός τους ρόλος ήταν να φροντίζουν τους άλλους και να μην περιμένουν τίποτα από τον εαυτό τους. Οι ρόλοι του υποστηρικτή ή συμμάχου του μπαμπά ή της μαμάς και πολλές φορές ισότιμου μέλους που φέρνει και χρήματα, δημιουργούσε σύγχυση, ανασφάλεια και δυσπιστία. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η μειωμένη γονική φροντίδα για το σχολείο, έκανε τα παιδιά να παλεύουν μόνα τους για να διατηρήσουν αυτή τη σύνδεση. Ποτέ δεν μπόρεσαν να κάνουν πραγματικούς φίλους. Η μοναξιά, οι ανεκπλήρωτες ανάγκες και οι συναισθηματικές ελλείψεις, μεταφέρονται στην μετέπειτα ζωή τους. Η ψευδαίσθηση της ανακούφισης και της χαλάρωσης από το αλκοόλ και μετέπειτα τις ουσίες, είχε σαν συνέπεια το αλκοόλ να γίνει ρυθμιστής της ψυχικής ζωής.

Όσον αφορά την επιλογή του μέλλοντα συζύγου, στα πλαίσια της ανάγκης της πραγματοποίησης των παιδικών φαντασιώσεων για ασφάλεια καταλήγουν στην επιλογή λάθος προσώπου και στην επανάληψη των γονικών προτύπων. ‘Η διαίσθηση δεν υπερίσχυσε της σωστής κρίσης’.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σακαλάκη Μ., (1998): Ετερότητες. Αναπαραστάσεις του κοινωνικού δεσμού, Αθήνα, Εξάντας
• Ναυρίδης Κ., Χρηστάκης Ν., (1998): Ταυτότητες. Ψυχοκοινωνική συγκρότηση. Καστανιώτης
• Θανοπούλου Μ., Πετρονώτη Μ., (1989), 64,20-42: Βιογραφική προσέγγιση. Μια άλλη πρόταση για την κοινωνιολογική θεώρηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Επιθεώρηση Κοινωνικών Επιστημών
• Καστοριάδης Κ., (1992): Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου, Αθήνα, Ύψιλον
• Μάνος Ν., (1998): Στοιχεία Ψυχιατρικής, Θεσ/νίκη, University Studio Press
• Λυκούδης Η., (2001): Ιστορία της «εξάρτησης» και της «απεξάρτησης» σε πρώτο πρότυπο. Μια βιογραφική προσέγγιση της χρήσης ουσιών, Middlesex University
• EKTEΠN: Ετήσια Έκθεση των Ναρκωτικών στην Ελλάδα 2002-2003. Ερευν. Πανεπ. Ινστιτούτο Υγιεινής
• Περιοδικό «Αλκοόλ, Κατάχρηση και εξάρτηση», 2004, Harvard Medical School, Πασχαλίδης
• ΚΕΘΕΑ, (2004): Εκπαιδευτικό στη θεραπεία της οικογένειας στην τοξικοεξάρτηση, Σημειώσεις για την έρευνα
• Greenfield S.F., (1998): M.D, MPH, Assistant Professor of Psychiatry, Mc Leen Hospital
• Dadoly, Α. M. (1998): Harvard Medical School
• Forward, S. (1992): Τοξικοί Γονείς, Λύχνος