Καλαμπαλίκης Βασίλης (1) & Μαυρογιαννίδου Γεωργία
(1) Υπεύθυνος ΘΠ ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, Διεύθυνση επικοινωνίας: Σίνδος Θεσσαλονίκης, Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, ΤΚ 57400
Περίληψη
Τον Ιούλιο του 2017 στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ πραγματοποιήθηκε ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη στα πλαίσια της μελέτης «Βασικοί παράγοντες και αντιλήψεις στη θεραπεία των εξαρτημένων γυναικών από ψυχοτρόπες ουσίες».
Σκοπός της μελέτης είναι από τη μία πλευρά η κατανόηση παραγόντων και αντιλήψεων των γυναικών που θα ενισχύσουν την προσπάθεια τους για θεραπεία από ψυχοτρόπες ουσίες και από την άλλη η γενικότερη εξέλιξη του θεραπευτικού μοντέλου για τις γυναίκες.
Η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη (focus group) διεξήχθη από έναν συντονιστή, παρουσία παρατηρητή και τη συμμετοχή 8 γυναικών οι οποίες 4 βρίσκονταν στη φάση θεραπείας και 4 στη φάση της επανένταξης στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ. Στο πλαίσιο της συνέντευξης συζητήθηκαν θέματα πάνω σε διαμορφωμένους άξονες ερωτήσεων που σχετίζονταν με αντιλήψεις και βιώματα των γυναικών- υποστηριζόμενων μελών, που ενδεχομένως να συμβάλουν, ή όχι, στην εξέλιξη της θεραπείας τους.
Τα θέματα που συζητήθηκαν αφορούσαν κυρίως τις ιδιαιτερότητες του φύλου, την αίσθηση ανισότητας σε σχέση με το άλλο φύλο, τις πεποιθήσεις τους, την ιδιαιτερότητα της ψυχο-συναισθηματικής τους κατάστασης, καθώς και βασικούς κοινωνικούς ρόλους που άλλοτε τις δυσκολεύουν και άλλοτε τις διευκολύνουν στην εξέλιξη της θεραπείας.
Οι ερευνητές, σε σχέση με τα παραπάνω, προχώρησαν στη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων που ενδεχομένως θα ενισχύσουν την προσπάθεια της γυναίκας για θεραπεία και θα αναπτύξουν το θεραπευτικό μοντέλο.
Οι προτάσεις σχετίζονται με την αντιμετώπιση του τραύματος, τη βελτίωση της έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων, την κατανόηση των διαφορών των φύλων, την ανάπτυξη της ισοτιμίας των δύο φύλων, την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, την υιοθέτηση στάσεων που μειώνουν το αίσθημα της ενοχής και επηρεάζουν θετικά την αίσθηση της προσωπικής γαλήνης, την ευθύνη, τη δράση, την κοινωνικοποίηση, την αυτονομία της γυναίκας.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι Γυναίκες στην Απεξάρτηση είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει αρκετούς ερευνητές, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, διατυπώνοντας διάφορες υποθέσεις- ερευνητικά ερωτήματα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο τολμηρά, ξεκινώντας όμως όλοι από την εξής βασική παραδοχή: οι γυναίκες τοξικομανείς διαφέρουν από τους άνδρες τοξικομανείς.
Το 2016 η Ετήσια Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον έλεγχο των Ναρκωτικών αναδεικνύει το θέμα «Γυναίκες και Ναρκωτικά».
Μελετώντας τη βιβλιογραφία, η ιδιαιτερότητα της γυναικείας τοξικοεξάρτησης παρουσιάζεται ως εξής:
Η κοινωνία μας είναι λιγότερο ανεκτική στη γυναικεία χρήση και η εξαρτημένη από ουσίες γυναίκα είναι διπλά στιγματισμένη –ως γυναίκα με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και ως εξαρτημένη γυναίκα- και έτσι διπλά καταπιεσμένη, διπλά αποκλεισμένη (Μάτσα, Τετράδια Ψυχιατρικής Νο61). Η χρήση ουσιών είναι σε ευθεία αντίθεση με τον κοινωνικό τους ρόλο, που στοχεύει στη δημιουργία, διατήρηση και φροντίδα οικογένειας δηλαδή στη γυναίκα – μητέρα.
Η γυναικεία τοξικομανία συνδέεται με τραυματικά γεγονότα ή στρεσογόνους παράγοντες όπως η σεξουαλική / σωματική / συναισθηματική κακοποίηση (Pitzner κ.ά., 2000). Η κατάχρηση ουσιών είναι ο τρόπος διαχείρισης δυσάρεστων καταστάσεων όπως η κακοποίηση και το πένθος και επίπονων συναισθημάτων όπως η χρόνια κατάθλιψη, το άγχος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση (Kipatrick κ.ά., 1997). Ο Kilpatrick κ.ά. (1997) ορίζει τρεις επεξηγήσεις: η κατάχρηση ουσιών οδηγεί στην κακοποίηση, η κακοποίηση οδηγεί την κατάχρηση ουσιών, η κατάχρηση ουσιών και η κακοποίηση έχουν αμοιβαία σχέση.
Η γυναίκεια τοξικομανία παρουσιάζει υψηλότερο ποσοστό συνοσηρότητας με κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, φοβίες, διατροφικές διαταραχές και μετατραυματική διαταραχή στρες.
Οι γυναίκες τοξικομανείς εμπλέκονται σε εξαρτητικές ερωτικές σχέσεις, παρουσιάζοντας έντονη προσκόλληση στον σύντροφο.
Όσον αφορά στις σωματικές συνέπειες από τη χρήση ουσιών συγκριτικά με άνδρες, οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες σε εξάρτηση στην κοκαΐνη και περισσότερο ευάλωτες σε προβλήματα υγείας π.χ. το γυναικείο συκώτι είναι πιο ευαίσθητο στην τοξική επίδραση της χρόνιας χρήσης αλκοόλ. Επίσης, οι εθισμένες γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, λόγω της τάσης τους να μοιράζονται τις σύριγγες τους με τους συντρόφους τους καθώς επίσης να καταφεύγουν στην πορνεία, για να εξασφαλίσουν τη δόση τους
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Ο σκοπός της μελέτης αφορά την κατανόηση παραγόντων και αντιλήψεων των γυναικών που βρίσκονται σε θεραπεία στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ και σχετίζονται με τη θεραπευτική τους πορεία. Απώτερος σκοπός της έρευνας είναι η συμβολή στη βελτίωση του θεραπευτικού μοντέλου απεξάρτησης για τις γυναίκες, λαμβάνοντας υπόψιν ότι τα θεραπευτικά μοντέλα για την κατάχρηση ουσιών εστιάζουν βασικά στις ανάγκες των αντρών (Swan κ.ά., 2000)
Επιλέχθηκε η ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη ως μέθοδος διότι αποτελεί ένα μεθοδολογικό εργαλείο της ποιοτικής έρευνας για την κατανόηση κοινωνικών φαινομένων και συμπεριφοράς. Το βασικό πλεονέκτημα του εργαλείου είναι ο άμεσος τρόπος συλλογής πληροφοριών και η αντιμετώπιση των συμμετεχόντων ως οντότητες και όχι ως αριθμοί. Αξιοποιείται η αλληλεπίδραση και η δυναμική με σκοπό να εκμαιεύσει στάσεις, αντιλήψεις, συναισθήματα της ομάδας (Πουλόπουλος Χ., Τσιμπουκλή Α., 1995).
Η συνέντευξη ήταν ημι-δομημένη, αναλύθηκαν τα δεδομένα με τη μέθοδο ανάλυσης περιεχομένου και οι θεματικές κατηγορίες ερωτήσεων ήταν οι παρακάτω:
- Γυναικείο σώμα, ανάγκες και ιδιαιτερότητες του στη θεραπεία απεξάρτησης.
- Γυναικείες πεποιθήσεις / αξίες / αρχές που διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν τη θεραπεία απεξάρτησης.
- Ψυχολογική κατάσταση και διαχείριση συναισθημάτων στην προσπάθεια μιας γυναίκας για απεξάρτηση.
- Αντιλήψεις και βίωμα βασικών γυναικείων ρόλων στη θεραπεία απεξάρτησης.
Συμμετείχαν 8 ενήλικες γυναίκες με εθελοντική παρουσία από τις οποίες 4 συμμετείχαν στη φάση της θεραπείας και 4 στη φάση της κοινωνικής επανένταξης του προγράμματος διαμονής ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ. Ενημερώθηκαν για το απόρρητο και ανώνυμο της συμμετοχής τους καθώς και για τον σκοπό της έρευνας και ότι η συνέντευξη θα μαγνητοφωνηθεί με τη συγκατάθεσή τους.
Η συνέντευξή διεξήχθη στις 4/7/2017 στον χώρο της Θεραπευτικής κοινότητας στη Σίνδο Θεσσαλονίκης και κράτησε 2 ώρες και 35 λεπτά. Συνολικά συμμετείχαν 8 γυναίκες, 1 συντονιστής και 1 παρατηρητής.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Με βάση τις ερωτήσεις και τις απόψεις των συμμετεχόντων γυναικών στην ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα:
Γυναικείο σώμα, ανάγκες και ιδιαιτερότητες του στη θεραπεία απεξάρτησης
Όσον αφορά στο γυναικείο σώμα, στις ανάγκες του και στις ιδιαιτερότητες του σε θεραπεία απεξάρτησης, διατυπώθηκε η δυσκολία της έκφρασής της θηλυκότητας, γιατί «είναι μια διαδικασία που δεν ξέρεις να την κάνεις όντας καθαρός» και γιατί «καλείσαι να την κάνεις σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία». Λείπει ο σεβασμός στην ιδιαίτερη φύση του γυναικείου σώματος, «ξεχνάς ότι είσαι γυναίκα εδώ μέσα», και θεωρείται δεδομένος ο σεβασμός για το ανδρικό σώμα.
Τονίζουν ιδιαίτερα πως τόσο στη διάρκεια της χρήσης όσο και στη διάρκεια της απεξάρτησης το γυναικείο σώμα κακοποιείται: δεν φροντίζεται, «σακατεμένο», «αγνοείται», «ανύπαρκτο» και πολλές φορές κατηγορείται για λάθος χρήση. Παράδειγμα σε αυτό, είναι ότι η έμμηνος ρύση αντιμετωπίζεται από τους άνδρες μέλη της θεραπείας ως χειριστικό εργαλείο της γυναίκας μέλους για αποφυγή εργασιών στις θεραπευτικές διαδικασίες.
Συμπληρωματικά, αναφέρθηκε και η δυσκολία κάποιων θεραπευτικών διαδικασιών ανάμεσα σε αντίθετα φύλα όπως οι αγκαλιές και το μασάζ / φροντίδα.
Γυναικείες πεποιθήσεις / αξίες / αρχές που διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν τη θεραπεία απεξάρτησης
Σε σχέση με τις πεποιθήσεις / αξίες / αρχές που διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν τη θεραπεία απεξάρτησης διατυπώθηκαν από τις συμμετέχουσες πως στη ζωή τους ως σήμερα έχουν ζήσει καταστάσεις όπου η θέση της γυναίκας είναι υποτιμημένη. «Στη δικιά μου οικογένεια, ο πατέρας μου ήταν αυτός που έκανε το κουμάντο στο σπίτι, υπήρχε η αξία ότι η γυναίκα είναι για το σπίτι, είναι πιο κάτω, ο άντρας είναι από πάνω, κάνει κουμάντο και δεν υπάρχει αυτή η ισότητα».
Συζητήθηκε το θέμα της ανάγκης που έχει μια γυναίκα έναν άνδρα για να στηρίζει ή να στηρίζεται. Συζητούν σχετικά με το αν μια γυναίκα μπορεί να σταθεί μόνη της και καταλήγουν να συμφωνούν όλες πως μία γυναίκα, τόσο στη χρήση όσο και στην προσπάθεια απεξάρτησης, είναι πιο δυνατή, αποτελεσματική, συναισθηματική και ανταγωνιστική από έναν άνδρα. Πιστεύουν πως καταλαβαίνουν / αντιλαμβάνονται περισσότερα πράγματα και έχουν δυνατά σημεία που ξέρουν να τα εντοπίζουν, να τα χειρίζονται και να ορίζουν καταστάσεις.
Ψυχολογική κατάσταση και διαχείριση συναισθημάτων στην προσπάθεια μιας γυναίκας για απεξάρτηση
Στη συζήτηση σχετικά με την ψυχολογική κατάσταση και τη διαχείριση συναισθημάτων στην προσπάθεια μιας γυναίκας για απεξάρτηση, κυριαρχεί έντονα η μη λεκτική επικοινωνία μεταξύ τους. Οι συμμετέχουσες κάνουν μορφασμούς και γκριμάτσες, κουνάνε έντονα τα χέρια τους για να δείξουν πως αισθάνονται. Χρησιμοποιούν τη λέξη μανιοκατάθλιψη και περιγράφουν έντονα την ψυχολογική τους κατάσταση ως πέρασμα από το ένα ψυχολογικό άκρο στο άλλο, από το ένα ακραίο συναίσθημα στο αντίθετο.
Παράλληλα, η συζήτηση τους σε αυτό το θέμα επικεντρώνεται στη λέξη διαχείριση. Κυριαρχεί έντονος προβληματισμός για το τι είναι διαχείριση συναισθημάτων, για το αν πρέπει να γίνεται και πως το βιώνουν αυτό. Κάνουν λόγο για απαγόρευση, καταπίεση και κούραση από την προσπάθεια τους να διαχειριστούν «δεν θα μιλήσω για εκεί, δεν θα μιλήσω, δεν θα κάνω αυτό, όρια, όρια, όρια…Ε! εντάξει και τα όρια έχουν και τα όρια τους». Αναρωτιούνται αν τα συναισθήματα τα ζεις στην προσπάθεια απεξάρτησης ή είναι καλύτερα να τα παγώνεις «άμα δεν νιώσεις, δεν υπάρχει και θεραπεία». Στο διάλογο τους για τα συναισθήματα ξεχωρίζουν δύο: τον έρωτα και τη φιλία.
ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΠΟ ΨΥΧΟΤΡΟΠΕΣ ΟΥΣΙΕΣ
Ο ρόλος της ερωμένης / συντρόφου / συζύγου
Σε σχέση με τις αντιλήψεις και τα βιώματα των συμμετεχόντων του ρόλου της ερωμένης / συντρόφου / συζύγου στην προσπάθεια τους για παραμονή στη θεραπεία απεξάρτησης, οι γυναίκες εκφράζουν τη δυσκολία τους στην ανάληψη αυτού του ρόλου. Υποστηρίζουν πως η δυσκολία ξεκινάει από το γεγονός ότι «δεν ξέρουν πώς να ερωτευθούν όντας καθαρές» και συνεχίζεται με το γεγονός της ένταξης μίας εξαρτητικής συμπεριφοράς, όπως χαρακτηρίζουν τον έρωτα, στα πλαίσια της απεξάρτησης: «έχει πολλά κοινά συναισθήματα με την εξάρτηση, ή τη χρήση ξέρω εγώ, η ένταση συναισθημάτων, το να είσαι ερωτευμένος, το να μοιράζεσαι με έναν άνθρωπο».
Αναγνωρίζουν πως πρόκειται για έναν «ρόλο που έχει έντονες επιρροές και από τη συμπεριφορά του ‘άλλου’». Αναφέρουν τη δυσκολία τους με το ταξίδι της απεξάρτησης όπου «ανακαλύπτουν και έρχονται αντιμέτωπες με τον εαυτό τους», να αναλαμβάνουν παράλληλα και τον ρόλο της συντρόφου / συζύγου «δεν ξέρω κατά πόσο ο έρωτας μπορεί να μπει στο μικροσκόπιο της θεραπείας». Παράλληλα, στο θέμα του έρωτα βάζουν και την παράμετρο της σεξουαλικής πλευράς και κάνουν σύνδεση με κακοποίηση. Αυτό αυξάνει σύμφωνα με τα λεγόμενα τους το βαθμό δυσκολίας του συγκεκριμένου ρόλου.
Ο ρόλος της κόρης / αδερφής
Στην προσπάθεια για παραμονή στη θεραπεία απεξάρτησης ο ρόλος της κόρης χαρακτηρίζεται από τις συμμετέχουσες «όχι ξεκάθαρος». Αισθάνονται και βιώνουν δύο αντιφάσεις: τον θέλουν και τον αναλαμβάνουν, δεν τον θέλουν και τον αποποιούνται. Νιώθουν βάρος και έχουν τύψεις γιατί «τους απογοήτευσα, τους παράτησα και έχασα την εμπιστοσύνη τους». Αισθάνονται ευθύνη «να τους ξαναβρούν και να τους στηρίξουν». Όσον αφορά στην αδερφική τους σχέση, στο εδώ και τώρα νιώθουν την ανάγκη να συμβουλέψουν και να προστατεύσουν τα αδέρφια τους.
Ο ρόλος της μάνας
Όσον αφορά στο ρόλο της μάνας, πως τον αντιλαμβάνονται και πως τον βιώνουν οι συμμετέχουσες ως μέλη θεραπείας απεξάρτησης, οι γυναίκες κάνουν λόγο για πόνο, τύψεις, ενοχές και ευθύνη. Συγκεκριμένα, χαρακτηρίζουν το ρόλο ως δυνατό διπλό κίνητρο για απεξάρτηση: «να μείνω για να καθαρίσω για τα παιδιά μου», «να φύγω γιατί μου λείπουν τα παιδιά μου και χάνω το μεγάλωμά τους».
Εκφράζονται στη συζήτηση και γυναίκες που δεν είχαν ποτέ αυτό το ρόλο, κάνοντας λόγο για αποφάσεις έκτρωσης στη διάρκεια της χρήσης ουσιών και αντιλήψεις όπως «δεν θα έκανα ποτέ παιδιά όντας χρήστης ή στη διάρκεια της θεραπείας απεξάρτησης».
Ο ρόλος της φίλης / κολλητής
Σε σχέση με το ερώτημα για το πώς αντιλαμβάνονται και βιώνουν τον ρόλο της φίλης / κολλητής στην προσπάθεια τους για παραμονή στη θεραπεία απεξάρτησης, οι συμμετέχουσες εκφράζουν την αμφιθυμία τους για την έννοια της φιλίας είτε με άντρα είτε με γυναίκα. Παράλληλα, μιλάνε για αναγκαιότητα ύπαρξης φιλίας στη διαδικασία της απεξάρτησης και κάνουν λόγο για τη χρησιμότητα της. Χαρακτηριστικά αναφέρουν πως «φυσικά και θα νιώσω προδοσία σε μια σχέση φιλίας, αλλά το θέμα είναι αν έχω διάθεση και θέλω να το παλέψω και να το προσπαθήσω». Τέλος, αναγνωρίζουν διαφορετικότητα στην ανδρική και γυναικεία φιλία. Χαρακτηρίζουν δυνατή την ανδρική φιλία και δύσκολη και σκληρή τη γυναικεία φιλία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Γνωρίζουμε ότι το πεδίο που αφορά την απεξάρτηση της γυναίκας τόσο στην Ελλάδα όσο και στον Κόσμο έχει σημαντικά περιθώρια εξέλιξης. Διαφάνηκαν στοιχεία που τόσο η κλινική εμπειρία όσο και η βιβλιογραφία παρατηρεί και σημειώνει.
Πιο συγκεκριμένα από τη σύνθεση των κύριων αποτελεσμάτων και με βάση τα κεντρικά θέματα που είχαν οριστεί για διερεύνηση σχετικά με την προσπάθεια απεξάρτησης διαφάνηκαν τα παρακάτω:
Η δυσκολία κατανόησης της φύσης, της ψυχολογίας και των συναισθηματικών αναγκών της γυναίκας σε περιβάλλον θεραπείας όπου ο κυρίαρχος πληθυσμός είναι οι άνδρες και ο κύριος προσανατολισμός του προγράμματος φαίνεται να λαμβάνει κυρίως υπόψη το ανδρικό φύλο.
Προκαταλήψεις σχετικά με τον ρόλο και τη θέση της γυναίκας με βασικό γνώρισμα την υποτίμηση της γυναίκας τόσο στη φάση της χρήσης όσο και στη φάση της θεραπείας.
Τραυματικές / κακοποιητικές εμπειρίες υπάρχουν ειδικά για τη γυναίκα τόσο στη φάση της χρήσης όσο και στη φάση της θεραπείας.
Πίστη στη γυναικεία δύναμη και ικανότητα να ανταπεξέλθει σε δυσκολίες και προκλήσεις.
Είναι σημαντικό κίνητρο για απεξάρτηση ο γονικός ρόλος είτε παραμένοντας στο θεραπευτικό πρόγραμμα είτε όχι. Αισθήματα ενοχής, απογοήτευσης και λύπης κυριαρχούν στο περιτύλιγμα αυτού του ρόλου.
Ο ρόλος της συντρόφου περιέχει δυσκολίες και κακοποιητικές εμπειρίες στην περίοδο της χρήσης και την περίοδο της θεραπείας. Ως κρίσιμο χαρακτηριστικό περιεγράφηκε η αποφυγή εξαρτητικών σχέσεων, η διατήρηση της προτεραιότητας για προσωπική εξέλιξη και ο απαραίτητος επουλωτικός χρόνος στο σεξ δίχως την αίσθηση κακοποίησης του παρελθόντος.
Ο ρόλος της κόρης διακατέχεται από έντονες ενοχές και διάθεση για αποκατάσταση των σχέσεων, σε συνδυασμό με την έκφραση διλλημάτων για τη μορφή αυτής της σχέσης.
Στο ρόλο της αδελφής, έντονη διαφαίνεται η διάθεση για προστασία των αδελφών.
Υπάρχει αναγνώριση της ανάγκης για φιλία και με τα δύο φύλα παρά τις δυσκολίες. Περιγράφεται πιο δύσκολη η φιλία γυναίκας με γυναίκα.
Σε γενικές γραμμές, η προσπάθεια κατανόησης του φύλου της γυναίκας είναι μείζον θέμα και οι ευκαιρίες για αντιμετώπιση του τραύματος, συναισθηματική έκφραση, φροντίδα, ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, αίσθηση της ισότητας και άρση προκαταλήψεων σχετικά με την υποτίμηση της γυναίκας, αποτελούν σημαντικό πεδίο παρέμβασης και εξέλιξης.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Με βάση τα αποτελέσματα, τα συμπεράσματα και λαμβάνοντας υπόψιν τον σκοπό της μελέτης θα καταθέταμε τις παρακάτω προτάσεις:
Στο θεραπευτικό πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ ως μεικτό θεραπευτικό πρόγραμμα ευρύτερα (γυναίκες-άνδρες μαζί) αλλά και γενικότερα σε κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα θα μπορούσε να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο και με ακόμα καλύτερο αποτέλεσμα η έκβαση της θεραπείας.
Επικέντρωση στην καλλιέργεια σχέσεων ισοτιμίας, κατανόησης και αλληλοσεβασμού γυναικών και ανδρών στο μεικτό περιβάλλον θεραπείας. Έμφαση στην αντιμετώπιση του σεξισμού και της υποτίμησης της γυναίκας.
Συστηματική συζήτηση με τους συμμετέχοντες στο θεραπευτικό περιβάλλον με στόχο την καλύτερη κατανόηση των γυναικείων αναγκών, της ανάγκης αλλά και της δυσκολίας για έκφραση της θηλυκότητας, των διαφορών των φύλων.
Δυνατότητες για συναισθηματική έκφραση και αντιμετώπιση του τραύματος των γυναικών-μελών σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος.
Πλαίσιο υποστήριξης των μητέρων σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Εξατομικευμένη προσέγγιση σχετικά με το ρόλο της μάνας, τις ιδιαιτερότητες, τις δυσκολίες και τις επιμέρους ανάγκες.
Αναγνώριση της διαφορετικότητας της σωματικής διάπλασης και σχετικών αναγκών των φύλων στο περιβάλλον της θεραπείας και διαμόρφωση σχετικού προγράμματος για θέματα υγιεινής και φροντίδας. Συστηματική επαφή με γυναικολόγο για θέματα έμμηνου ρύσης, ορμονών και γυναικολογικό έλεγχο με test ΠΑΠ.
Ενίσχυση της σωματικής έκφρασης και σεξουαλικότητας. Υποστήριξη στην έκφραση της θηλυκότητας σε σωματικό, νοητικό και ψυχολογικό επίπεδο.
Υποστήριξη στην καλύτερη δυνατή διαμόρφωση οικογενειακών-ερωτικών και φιλικών σχέσεων.
Συνέχιση της μελέτης προσθέτοντας στα αντίστοιχα ζητήματα τις αντιλήψεις των μελών/ανδρών, μελών οικογενείας και του προσωπικού σε μια προσπάθεια σύνθεσης των αντιλήψεων, αναγνώρισης των διαφορών και των ομοιοτήτων.
Βιβλιογραφία
Κασσέρη, Ζ. (2011) Η θεραπεία απεξάρτησης γυναικών υπό το πρίσμα της ενδυναμωτικής φεμινιστικής κοινωνικής εργασίας. Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης http://hdl.handle.net/10442/hedi/33173
Μάτσα, Κ. (1998) Έχει πραγματικά ανάγκη η Ελληνική κοινωνία από ένα ειδικό για γυναίκες Πρόγραμμα Απεξάρτησης. Τετράδια Ψυχιατρικής, 61, σ. 85-91
Παπασπύρου, Ε., Στριγγάρη, Π. (2009), Γυναίκες και χρήση παράνομων ουσιών: Μια ποιοτική μελέτη. ΤΕΙ Αθήνας, Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας, Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας http://hdl.handle.net/11400/546
Πουλόπουλος, Χ., Τσιμπουκλή, Α. (1995) Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη: ένα νέο μεθοδολογικό εργαλείο έρευνας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών. Κοινωνική Εργασία, 39, σ. 158-163
Brady, T. M., & Ashley, O. S. (Eds.) (2005) Women in substance abuse treatment: Results from the Alcohol and Drug Services. Rockville, Substance Abuse and Mental Health Services Administration, Office of Applied Studies.
Covington, S. (2008) Women and Addiction: A Trauma-Informed Approach. Journal of Psychoactive Drugs, Nov: Suppl. 5, p.377-385
Covington, S. (2002) Helping Women Recover: Creating Gender-Responsive Treatment. In: Straussner L. and S. Brown S. (eds) Handbook of Women’s Addictions Treatment. San Francisco: Jossey-Bass, p. 4-8.
Tuchman, E. (2010) Women and Addiction: The Importance of Gender Issues in Substance Abuse Research. Journal of Addictive Diseases 29(2) p. 127-132
Kilpatrick, D.G (1997) A two year longitudinal analysis of the relationships between violent assault and substance use in Women. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65(5), p. 834-847.
Nelson-Zlupko, L., Kauffman, Ε. and Morrison, Μ. (1995) Gender Differences in Drug Addiction and Treatment: Implications for Social Work Intervention with Substance-Abusing Women. Social Work, 40(1), p. 45-54
Pitzner, J.K., McGarry-Long, J., and Drummond, PD. (2000) A history of abuse and negative life events in patients with a sexually transmitted disease and in a community sample. Child Abuse and Neglect, 24(5), p. 715-731
Rosenbaum, M., Murphy, S. (1990) Women and addiction: Process, treatment and outcome, NIDA Research Monograph, 98, p.120-127
Rubin, A., Stout, R. L. and Longabaugh, R. (1996) Gender differences in relapse situations. Addiction, 91(12) p. 111-120
Swan, S.C., Farber,S. and Campell, D. (2000) Violence in the lives of women in substance abuse treatment: Service and Policy implications. Report to the New York State office of the Prevention of Domestic Violence. New York.
