Αλκοόλ στην Ισπανία: διαφέρει;

Αλκοόλ στην Ισπανία: διαφέρει^[1];

ANTONI GUAL^[2]

 

Απόδοση στα ελληνικά: Τζίνη Χριστοφίλη

Translation into Greek: Genie Christofili

 

Εισαγωγή

«Η Ισπανία διαφέρει» ήταν ένα ιδιαίτερα δημοφιλές σύνθημα τη δεκαετία του 1960 με το οποίο κατάφερε η χώρα να βρεθεί ανάμεσα στους πιο αγαπητούς τουριστικούς προορισμούς στην Ευρώπη. Καθώς αυτή η σειρά Εθνικών Εμπειριών^ΣτΜ έχει στόχο να δείξει ότι «στον κόσμο του αλκοόλ οι εμπειρίες ποικίλλουν» [1], φαίνεται λογικό να διερευνήσουμε εάν οι τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ στην Ισπανία παρουσιάζουν διαφορετικές τάσεις.

 

Τάσεις στην κατά κεφαλή κατανάλωση και τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ

Η Ισπανία αναμφισβήτητα έχει μεγάλη παράδοση στην κατανάλωση αλκοόλ. Είναι σαφώς μια χώρα που έχει ενταγμένη μέσα στην καθημερινότητα και την κουλτούρα της την κατανάλωση αλκοόλ, αυτές που ονομάζονται ‘wet drinking cultures’^{ΣτΜ 2} [2], το οποίο δεν σημαίνει μόνο υψηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ αλλά και ότι η ανοχή της κοινωνίας στις βλάβες που προκαλούνται από το αλκοόλ είναι μεγάλη. Παρόλα αυτά η Ισπανία παρουσίασε μια σταθερή μείωση στην κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ κατά την περίοδο από το 1975 (14,2 λίτρα) έως το 1995 (9,3 λίτρα) σε καθαρό αλκοόλ ανά κάτοικο ηλικίας από 15–65 έτη, ετησίως. Οι αιτίες αυτής της «υγιεινής αλλαγής» δεν οφείλονται σε αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης, αλλά μάλλον στο γεγονός ότι η βιομηχανία παραγωγής μπύρας κατάφεραν να στρέψουν τις συνήθειες κατανάλωσης αλκοόλ από το κρασί στην μπύρα [3]. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η κατανάλωση αλκοόλ μειώθηκε κατά 60% (από 76 σε 30,3 λίτρα/κάτοικο/έτος), ενώ η κατανάλωση μπύρας αυξήθηκε κατά 40% (από 47 σε 66 λίτρα/κάτοικο/έτος), ενώ η κατανάλωση οινοπνευματωδών παρέμεινε σχεδόν σταθερή [4]. Η αλλαγή στην κατανάλωση κρασιού απεικονίζει μείωση στην κατανάλωση καθαρού αλκοόλ της τάξης των 5,8 λίτρων ανά κάτοικο ετησίως, ενώ η αύξηση σε μπύρα κυμαίνεται στο 1 λίτρο. Καθώς η μείωση για το διάστημα 1975-95 ήταν 4,9 λίτρα είναι σαφές ότι η μετακίνηση στην προτίμηση από το κρασί στην μπύρα μπορεί να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο.

Η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ φαίνεται να έχει παραμείνει σταθερή, ή ακόμη και να είναι βαθύτερη, καθώς η κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ παρέμεινε στα 9–10 λίτρα καθαρού αλκοόλ ανά κάτοικο, ετησίως, τα τελευταία χρόνια. Το 2002, για πρώτη φορά, η μπύρα ήταν η βασικότερη ουσία που εμφανίστηκε στην κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλ, με 38% της συνολικής κατανάλωσης αλκοόλ σε ποσοστά 100% αλκοόλ, ενώ το κρασί ακολουθούσε με 37% και τα υπόλοιπα οινοπνευματώδη με 25%. Αυτά τα στοιχεία δεν απέχουν πολύ από αυτά που είχε προβλέψει ο Simpura ως μελλοντικά ευρωπαϊκά επίπεδα [5]. Καθώς αρκετές από τις χώρες με «παράδοση στην κατανάλωση μπύρας» παρουσιάζουν μια σταθερή αύξηση στην κατανάλωση κρασιού, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε σε ποιο βαθμό οι αλλαγές στην Ισπανία οφείλονται στη βιομηχανία παραγωγής μπύρας ή σε κάποια διαδικασία ομογενοποίησης. Μια διαφοροποίηση στην τάση εντοπίζεται στη συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ, όπου η Ισπανία φαίνεται να είναι επικεφαλής της ευρωπαϊκής κατάταξης μαζί με την Πορτογαλία και την Ιταλία [6], με 19 ή περισσότερες ημέρες κατανάλωσης αλκοόλ ανά μήνα.

Όσον αφορά το αλκοόλ η ισπανική κοινωνία βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση, όπου οι παραδοσιακοί τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ επικρατούν στους μεγαλύτερους σε ηλικία και τους αγροτικούς πληθυσμούς ενώ οι νεότεροι, αστικοί πληθυσμοί σαφώς ακολουθούν τους νέους τρόπους κατανάλωσης αλκοόλ, οι οποίοι εμφανίζουν τάση ομογενοποίησης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Οι παραδοσιακοί τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ χαρακτηρίζονται από καθημερινή κατανάλωση, κατανάλωση κατά τη διάρκεια των γευμάτων και αποφυγή μέθης, οι νέοι τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ χαρακτηρίζονται από διακεκομμένη κατανάλωση αλκοόλ, κυρίως κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου, στον ελεύθερο χρόνο και συχνά οδηγεί στη μέθη. Αυτοί οι νέοι τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ εμφανίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην Ισπανία για δύο κυρίως λόγους: καταρχήν η «επιτρεπτική προς το αλκοόλ» κουλτούρα καθιστά εύκολη την πρόσβαση σε αλκοόλ σε όλους τους νέους ανθρώπους, κατά δεύτερον το κλίμα στην Ισπανία επιτρέπει στους ανθρώπους να καταναλώνουν αλκοόλ σε εξωτερικούς χώρους όλο το χρόνο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το φαινόμενο που είναι γνωστό με την ονομασία ‘Botellón’^ΣτΜ (μεταφρ. μπουκάλα, ή μεγάλο μπουκάλι). Κάθε σαββατοκύριακο εκατοντάδες νέοι άνθρωποι συγκεντρώνονται σε δημοφιλείς χώρους στις περισσότερες μεγάλες πόλεις στην Ισπανία και καταναλώνουν ανεξέλεγκτα αλκοόλ μέχρι μέθης. Αυτό το φαινόμενο έχει προκαλέσει ανησυχία στις αρχές, αλλά θεωρείται κοινωνικό πρόβλημα και όχι θέμα που αφορά την υγεία. Στην πραγματικότητα, η Ισπανία αρχίζει να γίνεται γνωστή για τις ατελείωτες νύχτες τα σαββατοκύριακα, όπου οι άνθρωποι μπορούν εύκολα να προμηθεύονται αλκοόλ ολόκληρη τη νύχτα, και μπορούν να καταναλώνουν αλκοόλ τόσο μέσα στα μπαρ όσο και σε ανοιχτούς χώρους. Καθώς το αλκοόλ είναι φτηνό, ο καιρός επιτρέπει την κατανάλωση αλκοόλ στο δρόμο και η κουλτούρα είναι επιτρεπτική ως προς το αλκοόλ όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν συμβάλει στην ταχεία εξάπλωση αυτών των συνηθειών σε ολόκληρη τη χώρα. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να επιτρέπουν την έκταση του φαινομένου Botellón, όμως το απόσπασμα από ένα άρθρο σε περιοδικό υποδηλώνει το ύφος των κυρίαρχων οικογενειακών και κοινωνικών αντιδράσεων σε αυτό [7]:

Οι μητέρες κοιτούν τα παιδιά τους που ετοιμάζονται να πάνε στο Botellón σαν να ετοιμάζονταν να πάνε στον πόλεμο. Σε πραγματικό πόλεμο. Τον πόλεμο του Botellón, με θύματα κάθε Παρασκευή και Σάββατο βράδυ. Θύματα στους δρόμους, θύματα στα στενά…

Οι άνθρωποι συνήθιζαν να πίνουν στις ταβέρνες, όπου τους αναζητούσαν τα παιδιά τους, με δάκρυα στα μάτια, για να βοηθήσουν τους μεθυσμένους γονείς τους να βρουν το δρόμο για το σπίτι. Τώρα οι γονείς καλούνται να σώσουν τα απιδιά τους από αυτή την υπαίθρια ταβέρνα.

Αυτό το φαινόμενο αντανακλάται εν μέρει στις επίσημες στατιστικές: για τους νέους ηλικίας 14-18 ετών τα στοιχεία από σχολική έρευνα έδειξαν αύξηση στα επίπεδα μέθης τον προηγούμενο μήνα από 19% το 2002 σε 35% το 2004 [8]. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Ισπανία έχει επίσης τη μεγαλύτερη συχνότητα στην Ευρώπη για κατανάλωση αλκοόλ σε «μπαρ, παμπ και ντίσκο» (85 φορές το χρόνο για τους άνδρες και 38 για τις γυναίκες) [9]. Η ισπανική «φιέστα» αντανακλάται πολύ καλά από τις στατιστικές.

Από το 1995 [10] η Ισπανία έχει αξιόπιστες πληροφορίες για την κατανάλωση αλκοόλ μέσω μιας μελέτης που πραγματοποιείται στα νοικοκυριά κάθε δύο χρόνια από το Εθνικό Σχέδιο για τα Ναρκωτικά και από το 1994 πραγματοποιείται μια διετής μελέτη για τη χρήση ναρκωτικών στον πληθυσμό εφήβων ηλικίας 14 έως 18 ετών [11]. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία το φαινόμενο Botellón έχει επηρεάσει τους νέους αλλά δεν έχει επηρεάσει ιδιαίτερα του τρόπους κατανάλωσης του γενικού πληθυσμού, οι οποίοι έχουν παραμείνει σχετικά σταθεροί κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών.

 

Πίνακας 1

Η εξέλιξη των τρόπων κατανάλωσης αλκοόλ των Ισπανών ηλικίας 15–65 (1997–2003).

Έτη	1997	1999	2001	2003
Μέγεθος δείγματος	12.304	12.234	14.113	12.033
Κατανάλωση αλκοόλ στη διάρκεια της ζωής	91%	87%	89%	89%
Κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες	79%	75%	78%	77%
Επεισόδιο μέθης τους τελευταίους 12 μήνες	19%	19%	19%	21%
Κατανάλωση αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες	64%	62%	64%	64%
Εβδομαδιαία κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες	48%	46%	48%	48%
Ημερήσια κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες	13%	14%	16%	14%
Επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ	16%	13%	17%	16%
Μέση ηλικία έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ	16.8	16.9	16.9	16.7

Πηγή: Εθνικό Σχέδιο για τα Ναρκωτικά, Μελέτη στα νοικοκυριά 1997–2003

 

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, περίπου 90% των Ισπανών έχουν πιει αλκοολούχα ροφήματα κατά τη διάρκεια της ζωής τους, τα τρία τέταρτα ήπιαν τον προηγούμενο χρόνο, τα δύο τρίτα τον προηγούμενο μήνα και οι μισοί παραδέχονται ότι πίνουν κάθε εβδομάδα. Το ποσοστό ατόμων που κάνουν καθημερινή κατανάλωση αλκοόλ (14,1%) και όσων κάνουν επικίνδυνη χρήση αλκοόλ (16,7%) είναι παρόμοιο. Σχετικό επίσης είναι ότι ένας στους πέντε Ισπανούς παραδέχεται ότι μέθυσε τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών. Οι διαφορές μεταξύ των φίλων εξακολουθούν να είναι σημαντικές στο γενικό πληθυσμό και οι γυναίκες έχουν την τάση να πίνουν λιγότερο, και λιγότερο συχνά από ότι οι άνδρες. Επίσης ξεκινούν να πίνουν αλκοόλ σε μεγαλύτερη ηλικία (17,6 έναντι 15,9 ετών) και μεθούν λιγότερο συχνά (12,7% έναντι 29,6% μέθυσαν τους τελευταίους 12 μήνες). Αυτές οι διαφορές των φύλων δεν υπάρχουν πλέον, όταν εξετάζουμε τον πληθυσμό των εφήβων 14 έως 18 ετών. Το 2004 τα αγόρια και τα κορίτσια ξεκίνησαν να πίνουν αλκοόλ σε παρόμοια ηλικία (13,6 έναντι 13,9 ετών), και αυτό είναι ενθαρρυντικό: τα ευρήματα το 1994 ήταν 13,0 και 13,8 ετών αντίστοιχα.

Τα στοιχεία του Πίνακα 1 παρουσιάζουν μια επισκόπηση των τάσεων κατανάλωσης αλκοόλ του ισπανικού πληθυσμού, οι οποίες φαίνεται να παραμένουν σταθερές για την εξεταζόμενη περίοδο. Ωστόσο με μια πιο λεπτομερή εξέταση, (βλ. Πίνακα 2) τα στοιχεία δείχνουν σχετικές διαφορές σε σχέση με τους τρόπους κατανάλωσης αλκοόλ και την ηλικία. Για παράδειγμα, στον πληθυσμό 25 έως 29 ετών η εβδομαδιαία κατανάλωση αλκοόλ έχει σημειώσει σταθερή αύξηση τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, ενώ η καθημερινή κατανάλωση αλκοόλ εμφανίζει σαφή τάση μείωσης και για τα δύο φύλα. Ενδιαφέρον είναι ότι αυτό το φαινόμενο εντοπίζεται σε άτομα ηλικίας 25 έως 40 ετών, όμως όχι σε μεγαλύτερης ηλικίας άτομα, τα οποία εξακολουθούν να υιοθετούν τον παραδοσιακό τρόπο κατανάλωσης αλκοόλ, αλλά ούτε και σε νεότερης ηλικίας άτομα, όπου οι αλλαγές φαίνεται να πραγματοποιήθηκαν πριν από το 1997, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2.

 

Πίνακας 2

Η εξέλιξη των τρόπων κατανάλωσης αλκοόλ στις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες* σύμφωνα με την Εθνική Μελέτη σε Νοικοκυριά στην Ισπανία

		1995		1997		1999		2001
Τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ	Εύρος Ηλικία	Άνδρας	Γυναίκα	Άνδρας	Γυναίκα	Άνδρας	Γυναίκα	Άνδρας	Γυναίκα
Εβδομαδιαία κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες	15–19	36	23	40	31	38	26	39	26
	20–24	56	30	66	44	62	41	59	36
	25–29	58	27	66	35	63	38	68	39
	30–34	57	24	68	34	67	33	61	35
	40–64	57	20	67	31	64	27	67	30
Ημερήσια κατανάλωση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες	15–19	2	1	1	0	2	0	3	0
	20–24	6	1	3	1	4	1	7	2
	25–29	13	3	11	2	11	4	4	3
	30–34	23	7	18	4	18	5	17	5
	35–39	32	8	23	6	29	7	28	9
	40–65	38	9	34	9	33	10	37	11
	15–65	24	6	21	5	21	6	24	7

 

*Τα αποτελέσματα εμφανίζονται σε ποσοστά ατόμων που κάνουν κατανάλωση αλκοόλ [20].

 

ΣΧΗΜΑ 1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πίνακας 3 Ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 15-64 ετών που θεωρούν ότι αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε πολλά προβλήματα

Συμπεριφορά	1997	1999	2001
Κατανάλωση 5-6 μπυρών ημερησίως	54	56	51
Κατανάλωση 5-6 μπυρών τα σαββατοκύριακα	20	21	21
Κάπνισμα 1 πακέτου τσιγάρων ημερησίως	37	39	45

 

Αυτές οι αλλαγές αντανακλούν ένα σενάριο όπου οι σχετικές τιμές των αλκοολούχων ροφημάτων μειώνονται. Οι χώρες με μεγάλη κατανάλωση κρασιού δείχνουν να επηρεάζονται λιγότερο από τις διακυμάνσεις των τιμών από ό,τι οι βοριο-κεντρικές ευρωπαϊκές χώρες [12]. Στην περίπτωση της Ισπανίας το σχετικό κόστος αλκοολούχων ποτών παρέμεινε σταθερό από το 1992, όπως φαίνεται από το Σχήμα 1. Την ίδια χρονική περίοδο ωστόσο η αγοραστική δύναμη του πληθυσμού αυξήθηκε ουσιαστικά κατά 35,9% [13] (στοιχεία από http://www.ine.es/daco/ipc.htm. Το εθνικό διαθέσιμο εισόδημα εμφανίζει σταθερή αύξηση σε εκατομμύρια Ευρώ από 376.364 το 1992 σε 576.241 το 2005. Ο πληθυσμός αυξήθηκε από 39 137 979 το 1992 σε 44 108 530 το 2005). Ουσιαστικά, οι τιμές στα αλκοολούχα ροφήματα στην Ισπανία μειώθηκαν χωρίς ωστόσο αυτό να οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ.

Ένα ακόμη σχετικό θέμα είναι ότι μειώνεται σιγά σιγά η αντίληψη ότι το αλκοόλ αποτελεί κίνδυνο για την υγεία. Στον Πίνακα 3 φαίνεται πως οι αντιλήψεις σχετικά με τον κίνδυνο από το αλκοόλ και τον καπνό εμφανίζουν διαφορετικές τάσεις. Είναι πολύ εντυπωσιακό και σαφώς αποτελεί δείγμα ‘wet culture’ ότι η κοινωνική αντίληψη σχετικά με τους κινδύνους που συνδέονται με την κατανάλωση αλκοόλ χαλαρώνει/περιορίζεται/μειώνεται ενώ οι στατιστικές για τα προβλήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ, όπως είναι τα τροχαία ή η οικογενειακή βία, είναι από τις υψηλότερες στη δυτική Ευρώπη.

Το αλκοόλ είναι απόλυτα ενταγμένο στην ισπανική κουλτούρα με τέτοιο τρόπο που χρησιμοποιείται και σε συνδυασμό με άλλες διαθέσιμες ουσίες. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τα τρία τέταρτα των Ισπανών (76,6%) παραδέχονται πως έχουν κάνει χρήση αλκοόλ τους τελευταίους 12 μήνες, ποσοστό που αυξάνει στο 95,9% για τους χρήστες κάνναβης, 98,3% για τους χρήστες κοκαΐνης, 99,1% για τους χρήστες αμφεταμινών και 86,4% για τους χρήστες ηρωίνης [14]. Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι περίπου το 100% των χρηστών ουσιών στην Ισπανία συνδυάζουν την ουσία επιλογής τους με αλκοόλ. Και πάλι υπάρχει ένα παράδοξο εδώ, υπάρχει μεγάλη κοινωνική ανησυχία σχετικά με το πρόβλημα της εξάρτησης, αλλά δεν δίνεται η αντίστοιχη σημασία στο γεγονός ότι σχεδόν όλες οι εξαρτήσεις γίνονται πιο πολύπλοκες με την κατανάλωση αλκοόλ.

 

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το Ισπανικό Δίκτυο Θεραπείας για τις  Εξαρτήσεις δημιουργήθηκε στη δεκαετία του ‘80 για να αντιμετωπίσει την επιδημία ηρωίνης αλλά έχει αλλάξει σημαντικά, καθώς οι περισσότεροι από τους πελάτες τους τώρα είναι εξαρτημένοι από το αλκοόλ – ή την κοκαΐνη. Όπου υπάρχουν διαθέσιμες στατιστικές φαίνεται ότι το αλκοόλ είναι τώρα η πρώτη ουσιά κατάχρησης και, κάτι απροσδόκητο, είναι ότι η προηγούμενη επιδημία ηρωίνης οδήγησε στην ανάπτυξη ενός ευρύτερου δικτύου θεραπείας που προσφέρει θεραπεία για τον αλκοολισμό σε ολόκληρη τη χώρα ενταγμένο στο κρατικό σύστημα υγείας.

Αυτό το δίκτυο θεραπείας δεν είναι καθόλου ομοιογενές, καθώς κάθε περιοχή έχει αναπτύξει τη δική της προσέγγιση. Σε κάποιες περιοχές η θεραπεία της εξάρτησης αντιμετωπίζεται από τις κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ σε άλλες από το Υπουργείο Υγείας. Σε μερικές μόνο περιπτώσεις κάποια από αυτά τα κέντρα θεραπείας είναι πλήρως ενσωματωμένα στο κύριο δίκτυο υγειονομικής περίθαλψης.

Επίσης, οι επαγγελματίες των κέντρων αυτών έχουν βιώσει μια βαθιά αλλαγή στην επαγγελματική πρακτική τους, καθώς η θεραπεία της εξάρτησης από την ηρωίνη είναι πολύ διαφορετική από τη θεραπεία της εξάρτησης από την κοκαΐνη και το αλκοόλ, που αποτελούν τις επικρατέστερες περιπτώσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Πάντοτε οι ομάδες θεραπείας περιλαμβάνουν πολλές διαφορετικές ειδικότητες και οι εξαρτήσεις αντιμετωπίζονται από μια βιο-ψυχοκοινωνική προσέγγιση. Η βασική ομάδα αποτελείται συνήθως από ένα γιατρό (ψυχίατρο ή γενικό γιατρό), ένα νοσηλευτή, έναν ψυχολόγο και έναν κοινωνικό λειτουργό. Οι ομάδες αυτοβοήθειας δεν αποτελούν μέρος του θεραπευτικού δικτύου, ωστόσο ορισμένες φορές μπορεί να υπάρξει συνεργασία με τις ομάδες των επαγγελματιών. Στα περισσότερα θεραπευτικά πλαίσια η ομαδική θεραπεία πραγματοποιείται από επαγγελματίες ως μέρος του προγράμματος θεραπείας.

 

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η τρομοκρατία και η επιδημία ηρωίνης ήταν οι κυριότερες ανησυχίες του ισπανικού πληθυσμού. Τα ναρκωτικά αποτέλεσαν υψηλή προτεραιότητα για τους πολιτικούς και διατέθηκαν κεφάλαια για την αντιμετώπιση και την πρόληψη των εξαρτήσεων. Ευτυχώς, τα περισσότερα προγράμματα πρόληψης που σχεδιάζονται εκείνη την περίοδο δεν αγνόησαν το θέμα του αλκοόλ, και η δημόσια συζήτηση για τα ναρκωτικά έθεσε το ζήτημα του αλκοόλ στην ημερήσια διάταξη. Σε μια ‘wet culture’, το να ενταχθεί το αλκοόλ στα ναρκωτικά προκαλεί σοκ. Ωστόσο, η εμφάνιση νέων τρόπων κατανάλωσης που οδηγούν σε σοβαρά επίπεδα μέθης και ο μεγάλος αριθμός οδικών ατυχημάτων που σχετίζονται με το αλκοόλ βοηθήσαν σημαντικά στην αλλαγή της στάσης του πληθυσμού. Επίσης, τα σχολικά προγράμματα πρόληψης (που δεν θα είχαν αναπτυχθεί ποτέ χωρίς την επιδημία ηρωίνης) περιλαμβάνουν το αλκοόλ και τον καπνό.

Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω η κοινωνική στάση απέναντι στο αλκοόλ έχει αλλάξει εντυπωσιακά και η κατανάλωση αλκοόλ, για παράδειγμα, δεν είναι πλέον αποδεκτή, ακόμα και αν έχει βαθιές ρίζες στην παράδοση. Τα τελευταία χρόνια, η Ισπανία, μαζί με τη Γαλλία, βιώνουν τη μεγαλύτερη αύξηση στην αυστηρότητα της πολιτικής για το αλκοόλ [6] στην Ευρώπη. Μερικά παραδείγματα είναι: η ηλικία νόμιμης κατανάλωσης αλκοόλ (που αυξήθηκε από τα 16 στα 18 έτη στις περισσότερες περιοχές), η επιτρεπόμενη συγκέντρωση αλκοόλ στο αίμα (BAC) για την οδήγηση (που μειώθηκε από 0,8 γρ/λίτρο σε 0,5 γρ/λίτρο), η επιβολή μέτρου συχνών αλκοτέστ, ιδιαίτερα τα Σαββατοκύριακα και ο προοδευτικός περιορισμός διαφημίσεων για το αλκοόλ.

Ένας άλλος τομέας όπου οι δράσεις πρόληψης ήταν πολύ σημαντικές ήταν αυτός της κύριας υγειονομικής περίθαλψης. Διάφορες δοκιμές σύντομων παρεμβάσεων για πότες υψηλού κινδύνου έχουν δημοσιευθεί, συμπεριλαμβανομένης μιας μετανάλυσης ενώ πακέτα πρόληψης έχουν αναπτυχθεί από τις επιστημονικές κοινότητες [15] και κυβερνητικούς φορείς [16]. Η διάδοση των παρεμβάσεων έχει φθάσει σε  επίπεδο περιφέρειας σε κάποιους τομείς [17], δίνοντας ηγετική θέση στη χώρα όσον αφορά την ανάπτυξη ευρωπαϊκών οδηγιών [18] και εκπαιδευτικού υλικού [19] σχετικά με τη διαγνωστική εξέταση (screening) και τις σύντομες παρεμβάσεις στην κύρια υγειονομική περίθαλψη.

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ισπανία παύει όλο και περισσότερο να διαφέρει από τις υπόλοιπες χώρες της δυτικής Ευρώπης. Αυτή η τάση ομογενοποίησης, υπερβαίνει το θέμα του αλκοόλ και περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της ζωής υπήρξε κυρίως ευεργετική, καθώς οδήγησε σε μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ, η οποία δεν είναι πλέον κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά για τους ανήλικους.

Η Ισπανία είναι μια κοινωνία που βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο όπου το αλκοόλ εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο, όπως και σε όλες τις ‘wet cultures’. Από την άλλη πλευρά, ο πληθυσμός αντιδρά έντονα στους νέους τρόπους κατανάλωσης, και το φαινόμενο Botellón είναι πιθανώς το δημοφιλέστερο.

Δεν είναι ακόμα σαφές ποια θα είναι η μακροπρόθεσμη επίδραση από τους νέους τρόπους κατανάλωσης αλκοόλ σε μια ‘wet culture’ που ακόμα βάζει λίγα όρια στην προσβασιμότητα στο αλκοόλ. Δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με το φαινόμενο Botellón, αλλά αυτός ο νέος τρόπος κατανάλωσης δεν φαίνεται να μειώνεται. Φυσικά, ο τομέας του αλκοόλ ωφελήθηκε από τη δημόσια ανησυχία που προκλήθηκε από την ηρωίνη στη δεκαετία του ’80. Κατά συνέπεια όχι μόνο αυξήθηκε η κοινωνική ενημερώτητα σχετικά με το αλκοόλ, αλλά τόσο το δίκτυο θεραπείας όσο και οι έρευνες για την κατανάλωση αλκοόλ έχουν βελτιωθεί σημαντικά.

Ωστόσο, η κατάσταση πιθανά δεν είναι τόσο σταθερή, όπως παρουσιάζονται από τις στατιστικές. Θα χρειαστούν μερικά ακόμη χρόνια, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε εάν αυτοί οι νέοι τρόποι κατανάλωσης αλκοόλ έχουν ενισχύσει τον κοινωνικό προβληματισμό για το αλκοόλ, ή εάν ο ‘wet society’ της χώρας έχει γίνει ο τέλειος «πολιτιστικός ζωμός» που θα οδηγήσει πάλι στην αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ μέσω αυτών των νέων τρόπων κατανάλωσης. Η πρόκληση τώρα είναι να δεσμευτούν οι πολιτικοί, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ο γενικός πληθυσμός με την πρώτη από τις δύο επιλογές.

 

[1] “Alcohol in Spain: is it different?” Addiction, Volume 101, No 8, August 2006

[2] Διεύθυνση επικοινωνίας: Unitat d’alcohologia de la Generalitat, Institut de Neurociències, Hospital Clínic, Villarroel 170, 08036 Barcelona, Spain. E-mail: tgual@clinic.ub.es

ΣτΜ το κείμενο αποτελεί μετάφραση από το περιοδικό Addiction και αποτελεί μέρος μιας ενότητας του περιοδικού στην οποία εντάσσονται κείμενα που εστιάζουν σε μία χώρα και αφορούν συγκεκριμένη θεματολογία κάθε φορά.

ΣτΜ 2 Κουλτούρα στην οποία παρότι υπάρχουν κυρώσεις για την καθημερινή χρήση αλκοόλ, ωστόσο είναι ενταγμένο στην καθημερινότητα, π.χ. στα γεύματα http://www.cnsproductions.com/Interactive_Learning/Glossary_of_Drug_Terms/W/2192.html

ΣτΜ μεγάλη συγκέντρωση νέων ηλικία από 16 έως 24 ετών, κυρίως σε ανοιχτούς χώρους ελεύθερης πρόσβασης, με στόχο την κατανάλωση ποτών που έχουν προμηθευτεί νωρίτερα από καταστήματα, να ακούσουν μουσική, και να μιλήσουν […reunión masiva de jóvenes de entre 16 y 24 años, fundamentalmente, en espacios abiertos de libre acceso, para beber la bebida que han adquirido previamente en comercios, escuchar música, y hablar…] http://es.wikipedia.org/wiki/Botell%C3%B3n ^[

 

 

Βιβλιογραφικές παραπομπές

1. Edwards G. Alcohol in the wide world: a series of commissioned editorials. Addiction 2005; 100 :145.
2. Séller M., McCormick E. V. A dictionary of words about alcohol . New Brunswick, NJ: Publications Division, Rutgers Center of Alcohol Studies. 1982.
3. Gual A., Colom J. Why has alcohol consumption declined in countries of southern europe? Addiction 1997; 92 :S21– 31.
4. Commission for Distilled Spirits. World Drink Trends , 2004 edn. UK: Biddles Ltd; 2004.
5. Simpura J. Trends in alcohol consumption and drinking patterns: lessons from world-wide development. In: Holder H. D., Edwards G., editors. Alcohol and public policy: evidence and issues , Oxford: Oxford University Press; 1995, p. 8–37.
6. Anderson P., Baumberg B. Alcohol in Europe . London: Institute of Alcohol Studies; 2006.
7. Burgos A. El Mundo de Andalucía . 1998. Available at: http://www.antonioburgos.com/mundo/1998/11/ re111298.html [accessed 3 February 2006].
8. Ministerio de Sanidad y Consumo. Encuesta estatal sobre uso de drogas en enseñanzas secundarias . 2005. Available at: http://www.msc.es/pnd/observa/pdf/escolar2004.pdf [accessed 2 February 2006].
9. Ahlström S., Gmel G., Mäkelä P., Näsänen J. Drinking contexts in European countries. In: Bloomfield K., Ahlström S., Allamani A., Beck F., Helmersson K., Bergmark, L. et al. , editors. Gender, culture and alcohol problems: a multi-national study . Project Final Report. Berlin: Charite Campus Benjamin Franklin; 2005, p. 73–86.
10. Ministerio de Justicia e Interior. Encuesta domiciliaria sobre abuso de drogas en España 1995. Delegación del Gobierno para el Plan Nacional sobre Drogas. 1995. Available at: http://www.msc.es/pnd/observa/html/domici.htm [accessed 2 February 2006].
11. Ministerio de Justicia e Interior. Encuesta sobre drogas a la población escolar 1994. Delegación del Gobierno para el Plan Nacional sobre Drogas. Madrid: Ministerio de Justicia e Interior. 1995 [ISBN 84 150 108 5].
12. Leppänen K., Sullström R., Suoniemi I. Effect of economic factors on alcohol consumption in 14 European countries. Nord Stud Alcohol Drugs 2001; 18 :100–11 [English supplement].
13. Ministerio de Sanidad y Consumo. Encuesta domiciliaria sobre abuso de drogas en España 2003. Delegación del Gobierno para el Plan Nacional sobre Drogas. 2004.
14. Sociedad Española de Medicina de Familia y Comunitaria. Guia de referencia rápida para abordar el abuso de alcohol. 2005. Available at: http://www.papps.org/publicaciones/ abuso_alcohol.pdf [accessed 3 March 2006].
15. Departament de Salut. Programa Beveu Menys. Programa Beveu Menys 2001. Available at: http://www.gencat.net/ salut/depsan/units/sanitat/html/ca/alcohol/bvms01.htm [accessed 3 March 2006].
16. Segura L., Gual A., Montserrat O., Bueno A., Colom J. Detección y abordaje los problemas de alcohol en la atención primaria. De Cataluña. Atención Primaria 2006; 37 : 484–90.
17. Anderson P., Gual A., Colom J. 2005 Alcohol and primary health care: clinical guidelines on identification and brief interventions . Barcelona: Department of Health of the Government of Catalonia; 2005.
18. Gual A., Anderson P., Segura L., Colom J. Alcohol and primary health care: training programme on identification and brief interventions . Barcelona: Department of Health of the Government of Catalonia; 2005.
19. Instituto Nacional de Estadistica. Indice de precios al consumo. 2005. Available at: http://www.ine.es/daco/ipc.htm [accessed 3 March 2006].
20. Ministerio de Interior. National plan on drugs, Spanish Observatory on Drugs, Report no. 6, 2003.