Ε. Λύκουρας & Α. Δουζένης
DOI: https://doi.org/10.57160/QRRW4529
Περίληψη
Η μονάδα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ είναι μια από τις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ που άρχισε να λειτουργεί το 2003 και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα εξωτερικής παρακολούθησης παρέχοντας συστηματική υποστήριξη σε άτομα με προβλήματα εξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Ύστερα από απόφαση της Διεύθυνσης του ΚΕΘΕΑ συγκροτήθηκε επιτροπή εξωτερικής αξιολόγησης της μονάδας απεξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια από τη Β’ Πανεπιστημιακή κλινική του Π.Γ.Ν. «Αττικόν», Διευθυντής της οποίας είναι ο Καθηγητής Ε. Λύκουρας με τη συμμετοχή του Επίκουρου Καθηγητή Ψυχιατροδικαστικής Α. Δουζένη, του Λέκτορα Ψυχιατρικής Ι. Μιχόπουλου και της ψυχολόγου Π. Κορκολιάκου. Η ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης είχε τα χαρακτηριστικά αλληλεπικάλυψης δεξιοτήτων και εμπειρίας σε διαφορετικά μοντέλα παρέμβασης. Η μονάδα του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα από τη λειτουργία της (έξι χρόνια), αποτελεί ήδη ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο ολιστικής προσέγγισης ατόμων με αλκοολική εξάρτηση και προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, στο χώρο των εξαρτήσεων.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η μονάδα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ είναι μια από τις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ που άρχισε να λειτουργεί το 2003 και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα εξωτερικής παρακολούθησης παρέχοντας συστηματική υποστήριξη, σε άτομα με προβλήματα εξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Ύστερα από απόφαση της Διεύθυνσης του ΚΕΘΕΑ συγκροτήθηκε επιτροπή εξωτερικής αξιολόγησης της μονάδας απεξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια από τη Β’ Πανεπιστημιακή κλινική του Π.Γ.Ν. «Αττικόν», Διευθυντής της οποίας είναι ο Καθηγητής Ε. Λύκουρας με τη συμμετοχή του Επίκουρου Καθηγητή Ψυχιατροδικαστικής Α. Δουζένη, του Λέκτορα Ψυχιατρικής Ι. Μιχόπουλου και της ψυχολόγου Π. Κορκολιάκου. Η ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης είχε τα χαρακτηριστικά αλληλεπικάλυψης δεξιοτήτων και εμπειρίας σε διαφορετικά μοντέλα παρέμβασης. Η αξιολόγηση θα έδινε βάρος, όπως είναι φυσικό, και στον έλεγχο των δεικτών που αφορούν τα ποσοτικά δεδομένα της μονάδας αλλά και στην αξιοποίηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της μονάδας ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ.
Η μέθοδος που επιλέχτηκε βασίστηκε, αφενός στη μελέτη του υλικού τεκμηρίωσης που διατηρεί η μονάδα, ως δεδομένα που συλλέγονται σε καθημερινή βάση και αφετέρου στις επισκέψεις που πραγματοποίησε η ομάδα αξιολόγησης με τη συμμετοχή τους στις εργασίες της μονάδας σύμφωνα με τη μεθοδολογία εξωτερικής αξιολόγησης που συμφωνήθηκε να ακολουθηθεί από την ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης για το έργο αυτό.
Τα βασικά πεδία για διερεύνηση που ορίστηκαν ήταν:
- Η αντίληψη της μονάδας ως προς τη λειτουργία της και τις αρχές που έχει ορίσει.
- Η λειτουργία της μονάδας ως προς τη θεραπευτική αντίληψη που έχει θέσει.
- Ο τρόπος οργάνωσης της μονάδας και η λειτουργικότητα της.
- Η επάρκεια του προσωπικού για τις ανάγκες της μονάδας και κυρίως των θεραπευτών
- Το ιστορικό ανάπτυξης της μονάδας, η εκπαίδευση και υποστήριξη του προσωπικού που απασχολείται και η αξιοποίηση των προοπτικών που ανοίγονται.
- Η αποτελεσματικότητα της μονάδας που αποτελεί συνάρτηση ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών και αναλύονται στη συνέχεια.
Σκοπός της ομάδας εξωτερικής αξιολόγησης ήταν να εξετάσει τη συμβατότητα της εφαρμογής του προγράμματος ως προς τον αρχικό σχεδιασμό του, τη διερεύνηση των δυνατών σημείων του προγράμματος, τις ενδεχόμενες αδυναμίες του, τις ευκαιρίες που του ανοίγονται και πώς μπορεί να τις αξιοποιήσει και τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει. Τέλος κρίθηκε αναγκαίο να γίνουν και συγκεκριμένες προτάσεις με σκοπό να βοηθήσουν σε κάποια από τα προβλήματα της μονάδας και να δώσουν ερεθίσματα για περαιτέρω ανάπτυξη της μονάδας.
Σε μελλοντικό χρόνο η αξιολόγηση αυτή αισιοδοξούμε ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανατροφοδοτικά για το προσωπικό, μέσα από τη μελέτη της αποτελεσματικότητας της μονάδας και την περαιτέρω αξιοποίησή της.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Η ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης προγραμμάτισε το σύστημα αξιολόγησης, τους στόχους και τις προσδοκίες από την εφαρμογή του εγχειρήματος της αξιολόγησης. Για το σκοπό αυτό από την ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τα μέλη του προσωπικού, παραλήφθηκε υλικό από τη μονάδα, υπήρξε ενεργός παρουσία στις θεραπευτικές διαδικασίες της μονάδας και στις συναντήσεις με μέλη των οικογενειών ατόμων που συμμετέχουν στα προγράμματα και τέλος εξετάστηκαν τα αρχεία της μονάδας. Επίσης δόθηκε για συμπλήρωση στη μονάδα, η κλίμακα εξωτερικής αξιολόγησης που κατασκευάστηκε από την ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης, για την οποία λόγος θα γίνει παρακάτω. Για τη διενέργεια όλων αυτών πραγματοποιήθηκαν σειρά επισκέψεων στη μονάδα στις 10 και 25 Φεβρουαρίου, στις 5,8, 10, 15 ,20 και 27 Μαρτίου 2009. Το προσωπικό της Μονάδας ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ έθεσε στην διάθεση της ομάδας αξιολόγησης της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ, όλες τις βάσεις δεδομένων που υπήρχαν για τη συλλογή στοιχείων των θεραπευομένων, αλλά και των ατόμων που ήλθαν σε επαφή με το Πρόγραμμα σε ηλεκτρονική και έντυπη μορφή.
ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Από την πρώτη φάση του σχεδιασμού της αξιολόγησης προγραμματίστηκε συνάντηση με το προσωπικό που απαρτίζει τη μονάδα ΑΛΦΑ με σκοπό την παρουσίαση του προγράμματος της αξιολόγησης, τη γνωριμία με το προσωπικό και τη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος εμπιστοσύνης ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη συνεργασία με τη μονάδα. Παράλληλα, τέθηκε ο σκοπός της αξιολόγησης, αναπτύχθηκαν οι βασικοί άξονες που θα εστιαστούμε, η μέθοδος που θα ακολουθηθεί, και επιχειρήθηκε η μείωση των ανησυχιών από το προσωπικό που συνδέονται με διαστρεβλωμένη αντίληψη για την αξιολόγηση. Σε αυτό βοήθησε σημαντικά και η προηγούμενη εμπειρία της εσωτερικής αξιολόγησης που είχε προηγηθεί, λίγους μήνες πριν από το ίδιο το ΚΕΘΕΑ.
Κατά τη συνάντηση αυτή μας δόθηκε η ευκαιρία να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για τον αριθμό των ατόμων που απασχολούνται στη μονάδα. Η μονάδα απαρτίζεται από πέντε θεραπευτές (συμπεριλαμβανομένου του Υπεύθυνου της Μονάδας), από τη γραμματέα που αποτελεί το πρώτο σημείο επαφής τηλεφωνικά (ένα άτομο), από την υπεύθυνη της έρευνας, που ασχολείται με τα στατιστικά στοιχεία της μονάδας (ένα άτομο) και μία λογίστρια. Είχαμε δε, την ευκαιρία να παρατηρήσουμε εκ του σύνεγγυς τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται και πλαισιώνουν τη μονάδα.
Πρέπει να τονιστεί θετικά η πρακτική της μονάδας, σύμφωνα με την οποία το μη θεραπευτικό προσωπικό συμμετέχει σταθερά στις θεραπευτικές διαδικασίες (μέσα από το ρόλο του παρατηρητή) τόσο στις ομάδες Ανωνύμων Αυτοθεραπευομένων, όσο και στις ομάδες συγγενικών προσώπων. Το γεγονός αυτό είναι ένα από τα θετικά σημεία του προγράμματος αφού δε συναντάται σε άλλα πλαίσια. Η συμμετοχή αυτή αξιοποιείται σε συναντήσεις διαχείρισης περιστατικών και ομάδων ως μια διαφορετική εικόνα από τον παρατηρητή μη θεραπευτή. Η συμμετοχή «μη ειδικών» στις ομάδες προσφέρει, όπως διαπιστώθηκε επιπλέον ικανοποίηση στο μη θεραπευτικό προσωπικό, αυξάνει την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση συμμετοχής και προσφοράς σε κάτι σημαντικό.
Το μόνο δυνητικό μειονέκτημα αφορά τον κίνδυνο άρσης του απορρήτου, αλλά από τις κατ’ ιδίαν συζητήσεις με το προσωπικό κατέστη σαφές ότι η έμφαση στο απόρρητο που το ΚΕΘΕΑ έχει ως το βασικό του θεμέλιο στη φιλοσοφία του έχει γίνει πλήρως αποδεκτό από όλους τους εργαζόμενους.
Η μονάδα παράλληλα μας ενημέρωσε για τις λειτουργίες της και παρέδωσε στην αξιολογική ομάδα έναν ενημερωτικό φάκελο με τα έντυπα πληροφοριών για την εσωτερική λειτουργία της μονάδας (έντυπα θεραπευτικών διαδικασιών, θεραπευτικό συμβόλαιο, έντυπα θεραπευτικού σχεδιασμού, έντυπα απολογισμού, αφίσες, προσκλήσεις κ.λπ). Μέσα από αυτή τη διαδικασία διαπιστώθηκε η άρτια οργάνωση που έχει η μονάδα στα πλαίσια των προσφερόμενων υπηρεσιών για άτομα εξαρτημένα στο αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια. Τα ενημερωτικά έντυπα για τον θεραπευτικό σχεδιασμό, είναι σαφή, πλήρη και κατανοητά σε όποιον επιθυμεί να ενημερωθεί. Οι στόχοι και τα βήματα είναι πολύ συγκεκριμένα, όπως και η διαδικασία που ακολουθείται. Παράλληλα, μας αναφέρθηκαν κάποια από τα προβλήματα της μονάδας όπως είναι η έλλειψη προσωπικού. Την ίδια ώρα έγινε ξενάγηση και στους χώρους της μονάδας.
ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ
Σε επόμενη συνάντηση το προσωπικό της μονάδας ενημέρωσε την ομάδα αξιολόγησης για τις ομάδες που πραγματοποιούνται στη μονάδα, όπως ομάδα με συγγενείς χρηστών αλκοόλ, ομάδα συγγενών ατόμων με παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, ομάδα αυτοθεραπευομένων ατόμων με παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια και ομάδα ανωνύμων αυτοθεραπευόμενων αλκοολικών (ΑΑ).
Σε αυτές τις ομάδες μπορεί να μιλήσει και να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του, όποιο μέλος της το επιθυμεί πάντοτε στο πλαίσιο των ορίων και των στόχων που έχει θέσει η κάθε ομάδα. Τα ίδια τα μέλη δίνουν ρυθμό στην ομάδα και συντονίζουν τη συνάντηση. Τα παλαιότερα μέλη βοηθούν τα νέα να προσαρμοστούν και ενδυναμώνουν την προσπάθειά τους μέσα από την κατάθεση της δικής τους εμπειρίας. Τακτικά πραγματοποιείται επίσης και ομάδα με παιδιά των εξαρτημένων που οι γονείς τους είναι μέλη του προγράμματος. Παράλληλα πραγματοποιούνται οι θεραπευτικές συναντήσεις ζεύγους και οικογένειας, ατομικές θεραπείες με τους θεραπευόμενους της μονάδας, καθώς και συνεδρίες δραματοθεραπείας.
Σημαντικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο η μονάδα έχει σχεδιάσει την πρόληψη των υποτροπών των χρηστών. Η ανάπτυξη της παρέμβασης αναδεικνύει μια σειρά στρατηγικών διαχείρισης προειδοποιήσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε υποτροπή: από τη σταθερή ανάρρωση στην εξαρτητική συμπεριφορά. Σε όλες τις ομάδες έχουν τεθεί συγκεκριμένοι στόχοι και άξονες, στους οποίους κινείται η κάθε ομάδα.
Σύμφωνα με τη λειτουργία των ομάδων αυτοβοήθειας, οι συντονιστές διαχειρίζονται τη θεραπευτική διαδικασία και τα μέλη αλληλοϋποστηρίζονται καταθέτοντας τις βιωματικές τους εμπειρίες. Επιπλέον η ομάδα διαχειρίζεται την πρόληψη των υποτροπών και τις τυχόν υποτροπές.
Μία μέρα την εβδομάδα (κάθε Παρασκευή) ένα περιστατικό αυτοπαρουσιάζεται μπροστά στο μονόδρομο καθρέφτη και ομιλεί για τον εαυτό του. Σε αυτή τη συνάντηση μπορεί να παρευρίσκεται όλο το προσωπικό που εργάζεται στη μονάδα και να συμμετέχει ενεργά κάνοντας ερωτήσεις, εκφράζοντας απορίες και σκέψεις (αναστοχαστική ομάδα). Σε κάποιες συναντήσεις η παρουσίαση του προβλήματος της εξάρτησης αναβιώνεται μέσα από την παρουσία του ζεύγους που αποκαλύπτει τις παραμέτρους και τις επιπτώσεις της προβληματικής συμπεριφοράς στην οικογενειακή καθημερινότητα. Στο τέλος όλη η διεπιστημονική ομάδα συζητά για τη συνάντηση και σχεδιάζει τις επόμενες θεραπευτικές της κινήσεις.
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ
Σύμφωνα με το πρόγραμμα της αξιολόγησης, τα μέλη της ομάδας αξιολόγησης παραβρεθήκαν σε κάποιες από τις συναντήσεις που προβλέπονταν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, παρακολουθώντας τις διεργασίες. Συγκεκριμένα συμμετείχαμε ως παρατηρητές στις ομάδες υποστήριξης συγγενών ατόμων με παθολογική ενασχόληση στα τυχερά παιχνίδια και συγγενών εξαρτημένων από το αλκοόλ, ομάδα ανώνυμων αλκοολικών και ομάδα ανωνύμων ατόμων με παθολογική ενασχόληση στα τυχερά παιχνίδια, καθώς και στην αναστοχαστική ομάδα (ομάδα ανατροφοδότησης). Τα πεδία που θα δίνονταν σημασία θα ήταν:
- Τα θέματα που αναδεικνύονται κάθε φορά μέσα από τις συναντήσεις και η διαχείριση αυτών τόσο από τα μέλη των ομάδων, όσο και από τους συντονιστές
- Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που τυχόν προκύπτουν κατά τη διάρκεια των συναντήσεων
- Η αλληλεπίδραση των μελών των ομάδων, το κλίμα και η ατμόσφαιρα που επικρατεί στις ομάδες
- Η αποτελεσματικότητα της κάθε ομάδας ανάλογα με τους θεραπευτικούς στόχους που έχει θέσει
- Ο σχεδιασμός των επόμενων θεραπευτικών κινήσεων από τους θεραπευτές των ομάδων
ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ
Η μονάδα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ προσφέρει υπηρεσίες σε άτομα, τα οποία προσέρχονται οικιοθελώς. Αυτό όπως είναι γνωστό σε όλους που ασχολούνται με τη θεραπεία των εξαρτήσεων, δεν είναι κάτι το συνηθισμένο. Η εμφάνιση του εξαρτημένου και η αίτηση του να λάβει βοήθεια είναι αποτέλεσμα μίας πορείας συνειδητοποίησης και αποδοχής του προβλήματος από τον ίδιο, στην οποία έχει μεγάλη επιρροή το οικογενειακό περιβάλλον. Συνεπές προς τις αρχές του το Πρόγραμμα δέχεται για υποστήριξη και κινητοποίηση συγγενείς του εξαρτημένου (μέλη της οικογένειας) ΠΡΙΝ από την προσέλευση του εξαρτημένου. Αυτό μπορεί να πάρει αρκετό χρόνο (δεν υπάρχει όριο) και πολλές φορές (αλλά όχι πάντοτε) οδηγεί σε αύξηση της κινητοποίησης για θεραπεία και τελικά στην προσέλευση για θεραπεία του ατόμου με το πρόβλημα.
Η υποστήριξη, αξιολόγηση και η καταγραφή των ατομικών συναντήσεων συμβουλευτικής των συγγενικών προσώπων απαιτεί χρόνο από τους θεραπευτές που προσπαθούν να αυξήσουν την κινητοποίηση και να αξιολογήσουν το μέγεθος του προβλήματος, χωρίς να εξετάζουν το άτομο με την προβληματική (εξαρτητική) συμπεριφορά. Όμως, η προσπάθεια αυτή δεν είναι μάταιη και η συλλογή των στοιχείων κρίνεται βοηθητική, είναι μία μορφή θεραπευτικής «επένδυσης» και αξιοποιείται στο θεραπευτικό σχεδιασμό της πορείας προς την απεξάρτηση.
ΕΞΕΤΑΣΗ ΑΛΛΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΣΤΗ ΜΟΝΑΔΑ
Αντικείμενο εξέτασης στη μονάδα από την ομάδα αξιολόγησης ήταν επίσης:
- Η ύπαρξη κανόνων ασφαλείας στη μονάδα
- Η αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των εξυπηρετούμενων
- Η επάρκεια σε χώρους και εγκαταστάσεις για την πραγματοποίηση των εργασιών στη μονάδα
- Ο περιβάλλων χώρος της μονάδας και οι χώροι που πραγματοποιούνται οι ομάδες
- Η διαδικασία της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης του προσωπικού
- Η ύπαρξη εξωτερικής εποπτείας του προσωπικού που αλληλεπιδρά θεραπευτικά με τους εξυπηρετούμενους της μονάδας
Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Με την ολοκλήρωση των επισκέψεων και της συμμετοχής της ομάδας αξιολόγησης στις διεργασίες της μονάδας, συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία που είχαν συλλεχθεί για περαιτέρω επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων. Η έκθεση ποιοτικής αξιολόγησης θα συντασσόταν με βάση:
- Τα πρακτικά που κρατήθηκαν από τα μέλη της εξωτερικής αξιολόγησης κατά τις συναντήσεις
- Τις παρατηρήσεις και τις σημειώσεις που κρατήθηκαν κατά τις επισκέψεις
- Τα αποτελέσματα από τα αρχεία (στατιστικά δεδομένα)
- Την προηγούμενη έκθεση εσωτερικής αξιολόγησης, που είχε προηγηθεί μερικούς μήνες πριν
- Την κλίμακα εξωτερικής αξιολόγησης που κατασκευάστηκε από την ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης για να διερευνήσει την επιτυχία του προγράμματος της μονάδας του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ ανάλογα με τους στόχους που έχει θέσει το πρόγραμμα
ΚΛΙΜΑΚΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Για την καλύτερη αξιοποίηση και ερμηνεία των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών της μονάδας ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ, κατασκευάστηκε από την ομάδα εξωτερικής αξιολόγησης, κλίμακα αξιολόγησης, βασισμένη στους στόχους που έχει θέσει το πρόγραμμα και στις επιμέρους θεραπευτικές διαδικασίες που εφαρμόζει. Η κλίμακα εστιάστηκε στους εξής τομείς:
- Συμμετοχή χρηστών αλκοόλ και εξαρτημένων από τα τυχερά παιχνίδια στο πρόγραμμα (πόσοι προσήλθαν, πόσοι ολοκλήρωσαν, χρόνος παραμονής στο θεραπευτικό πρόγραμμα, αριθμός υποτροπών).
- Συμμετοχή συγγενών χρηστών αλκοόλ και εξαρτημένων από τα τυχερά παιχνίδια σε υποστηρικτικά προγράμματα (ομάδες συγγενών, θεραπείες ζεύγους, ατομικές συνεδρίες κ.λπ.).
- Επαγγελματική κατάσταση εξυπηρετούμενων που ολοκλήρωσαν το θεραπευτικό πρόγραμμα (άνεργοι, υποαπασχολούμενοι, επαγγελματικά αποκαταστημένοι).
- Οικογενειακή κατάσταση εξυπηρετούμενων που ολοκλήρωσαν το θεραπευτικό πρόγραμμα (απομακρυσμένοι από την οικογένεια, επανενταγμένοι στο οικογενειακό περιβάλλον με βελτιωμένες σχέσεις, επανενταγμένοι στο οικογενειακό περιβάλλον με άριστες οικογενειακές σχέσεις) και
- Σημερινό κοινωνικό δίκτυο εξυπηρετούμενων που ολοκλήρωσαν το θεραπευτικό πρόγραμμα (καμία επαφή με φίλους, μέτριες κοινωνικές συναναστροφές, άριστες κοινωνικές σχέσεις).
Ο συσχετισμός των υπόκλιμάκων αυτών θα αναδείκνυε την επιτυχία του προγράμματος. Όσο περισσότερα άτομα ολοκληρώνουν με επιτυχία το πρόγραμμα -και μιλώντας για επιτυχία εννοούμε την ταυτόχρονη επαγγελματική, προσωπική και οικογενειακή αποκατάσταση τους- τόσο μεγαλύτερη θα είναι η διαφορά, σε σχέση με την αρχική εκτίμηση της κατάστασης από τη μονάδα. Σημαντική παράμετρος δηλαδή αποτελεί όχι μόνο ο αριθμός των εξυπηρετούμενων που ολοκληρώνει το θεραπευτικό πρόγραμμα αλλά και οι προοπτικές που του ανοίγονται έτσι ώστε να μειωθεί όσο το δυνατό περισσότερο η πιθανότητα υποτροπής τους. Οι Schuckit και Kaufman, (2004) και οι σύγχρονοι τους αναφέρουν ότι η εξάρτηση από το αλκοόλ είναι μία περίπλοκη κατάσταση. Αυτή οδηγεί σε μειωμένη απόδοση σε πολλές δραστηριότητες της ζωής όπως: επιφέρει προβλήματα στην οικογένειά του αλκοολικού, περιορίζει την ικανότητά του να εργαστεί σωστά και να συσχετιστεί με τους άλλους. Παρόμοια είναι και η τοποθέτηση της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (1999) για τον παθολογικό τζόγο. Ο παθολογικός παίχτης επίσης χαρακτηρίζεται από ανικανότητα ελέγχου που έχει επιβλαβείς ψυχοκοινωνικές και άλλες συνέπειες: προσωπικές, οικογενειακές, επαγγελματικές, ψυχολογικές και πολλές φορές νομικές.
Ο πρώην χρήστης που, κατά την έξοδό του από ένα πρόγραμμα απεξάρτησης πλαισιώνεται από ένα σωστό οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον που θα τον στηρίξει ενεργά έχει σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να κάνει υποτροπή. Σε αυτό θα βοηθήσει και η ένταξη του σε κάποιας μορφής απασχόληση που θα του προσφέρει αφενός οικονομικές διεξόδους αλλά και την αίσθηση της προσωπικής ικανοποίησης και της προσφοράς του στην οικογένεια του και το κοινωνικό σύνολο.
Το πρόγραμμα απεξάρτησης από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια του ΚΕΘΕΑ, δίνει μεγάλη σημασία στην ενδυνάμωση των μελών της οικογένειας των χρηστών με ομάδες και ατομικές συναντήσεις, καθώς και με οικογενειακές συνεδρίες. Αυτό δεν είναι τυχαίο αφού πολλές φορές όλο το οικογενειακό σύστημα νοσεί και όχι μόνο ο χρήστης και πρέπει να μετακινηθεί όλο το οικογενειακό σύστημα, τα μέλη να υιοθετήσουν άλλους τρόπους πιο λειτουργικούς στη διατήρηση της ισορροπίας χωρίς να χρειάζονται το σύμπτωμα της εξάρτησης. Η προσπάθεια όμως από τη μονάδα συνεχίζεται και στην αντιμετώπιση προβλημάτων σε εργασιακό επίπεδο με σκοπό την επανένταξη του ατόμου σε υγιή πλαίσια στην αγορά εργασίας.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Εξάρτηση στα τυχερά παιχνίδια (Τζόγος):
Ο ποσοτικός προσδιορισμός της αποτελεσματικότητας στις θεραπείες των εξαρτήσεων είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και ακανθώδες θέμα, καθώς η αποτελεσματικότητα εξαρτάται άμεσα από τους στόχους που έχουν τεθεί. Προγράμματα που θέτουν ως μοναδικό στόχο την πλήρη αποχή πολλές φορές δείχνουν ιδιαίτερα αναποτελεσματικά, καθώς η αποχή είναι μία ενεργός διαδικασία και ό,τι θεωρείται επιτυχία σήμερα μπορεί να μετρηθεί ως αποτυχία αύριο αν ο εξαρτημένος υποτροπιάσει. Η εξάρτηση γενικά μιλώντας πλέον ορίζεται ως μία χρόνια υποτροπιάζουσα διαταραχή και οι υποτροπές σε ένα χρόνιο πρόβλημα δεν είναι σωστό να θεωρούνται μόνο ως αποτυχίες. Είναι ορθότερο επιστημονικά αλλά και από την πλευρά της αποφυγής επαγγελματικής εξουθένωσης των θεραπευτών ως ένα στάδιο της διαταραχής που πρέπει να αντιμετωπισθεί άμεσα. Στην παρούσα αξιολόγηση οι δείκτες αποτελεσματικότητας είναι καταρχήν η επιτυχής ολοκλήρωση του προγράμματος. Ο τρόπος που το Πρόγραμμα συλλέγει δεδομένα και η προσοχή στην ανωνυμία, καθώς και το ότι ορισμένοι θεραπευόμενοι έφυγαν από το πρόγραμμα και επανήλθαν σε δεύτερο χρόνο (με άλλον κωδικό) και είτε ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα είτε όχι, καθιστούν την απάντηση του φαινομενικά απλού αυτού ερωτήματος δύσκολη. Επιπλέον οι θεραπευόμενοι εξαρτημένοι πρέπει να διαχωριστούν από τα μέλη της οικογένειας, τα οποία επίσης λαμβάνουν θεραπεία αλλά δεν είναι φυσικά θεραπευόμενοι.
Η συνολική εικόνα αναφορικά με το στόχο «ολοκλήρωση του Προγράμματος» είναι:
ΑΤΟΜΑ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΑ ΣΤΟ ΑΛΚΟΟΛ
333 άτομα που πληρούσαν τα κριτήρια για εξάρτηση προσήλθαν στο πρόγραμμα από το 2003 (έναρξη λειτουργίας) μέχρι το Μάρτιο 2009 (συλλογή δεδομένων)
222 έγιναν μέλη του προγράμματος (δέσμευση στο πρόγραμμα). Ποσοστό: 66,7%
Από αυτά: 121 διέκοψαν. Ποσοστό: 54,5%
50 ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρόγραμμα. Ποσοστό: 22,5%.
51 παραμένουν στο πρόγραμμα και συνεχίζουν τη θεραπεία. Ποσοστό: 23%
Για τους εξαρτημένους από το αλκοόλ, τα άτομα που ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρόγραμμα είναι 50 από 222 που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα. Αυτό δίνει εξαιρετικά υψηλό ποσοστό επιτυχίας 22,5%, ποσοστό που ξεπερνά τα συνήθη ποσοστά που αναφέρονται από προγράμματα απεξάρτησης στη διεθνή βιβλιογραφία.
ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΑ ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
161 άτομα που πληρούσαν τα κριτήρια της παθολογικής εξάρτησης στα τυχερά παιχνίδια προσήλθαν στο πρόγραμμα στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα
145 έγιναν μέλη του προγράμματος (δέσμευση στο πρόγραμμα). Ποσοστό: 90,1%
Από αυτά διέκοψαν 70. Ποσοστό: 48,3%
26 ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρόγραμμα. Ποσοστό: 17,9%
49 παραμένουν στο πρόγραμμα και συνεχίζουν τη θεραπεία. Ποσοστό: 33,8%
Όπως φαίνεται 26 άτομα ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρόγραμμα και σταμάτησαν να παίζουν τυχερά παιχνίδια. Κατά μέσο όρο, τα άτομα αυτά παρέμειναν στο πρόγραμμα περί τα δύο χρόνια μέχρι να το ολοκληρώσουν. Ένας ασθενής του προγράμματος ολοκλήρωσε το πρόγραμμα σε 2 μήνες και ένας άλλος σε 48 μήνες. Ο μικρότερος δυνατός χρόνος ολοκλήρωσης δημιουργεί κάποιο προβληματισμό αναφορικά με τα στάδια, τα οποία πρέπει να περάσει κάποιος και πόσος χρόνος απαιτείται μέχρι να τα ολοκληρώσει και να θεωρηθεί «θεραπευμένος». Από την άλλη πλευρά το μεγάλο εύρος του χρόνου υπογραμμίζει τις δυσκολίες ολοκλήρωσης του προγράμματος αλλά και την εξατομικευμένη εφαρμογή του. Οι εξαρτημένοι που δεν ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα είναι 74. Ποσοστό επιτυχίας 17,9%. Το ποσοστό αυτό είναι εξαιρετικά υψηλό συγκρινόμενο με αντίστοιχα της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός εξυπηρετούμενων στα πέντε χρόνια λειτουργίας αυτού του πλαισίου, καθώς και η εμπιστοσύνη που έχουν στη φροντίδα που τους παρέχεται, δεικνύει και την αποτελεσματικότητα της όλης προσπάθειας. Αυτό ισχύει και για τις δύο μονάδες της Μονάδας ΑΛΦΑ.
Πέραν όμως των αποτελεσμάτων τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν έχουν ιδιαίτερη σημασία.
Τα χαρακτηριστικά των θεραπευομένων για τις δύο μονάδες παρουσιάζονται ανεξάρτητα.
ΑΛΚΟΟΛ
Από τους εξαρτημένους που προσήλθαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά περιγράφονται στους πίνακες 1, 2, 3, 4 και 5
Σημειώνεται ότι στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι θεραπευόμενοι ήταν Ελληνικής καταγωγής (103/108)
Πίνακας 1 Ηλικία
Πίνακας 2 Φύλο
| ΦΥΛΟ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Άνδρας | 72 | 66,7 | 66,7 | 66,7 |
| Γυναίκα | 36 | 33,3 | 33,3 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 3 Οικογενειακή κατάσταση
| ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | ΑΓΑΜΟΣ | 39 | 36,1 | 36,1 | 36,1 |
| ΕΓΓΑΜΟΣ | 47 | 43,5 | 43,5 | 79,6 | |
| ΔΙΑΖΕΥΓΜΕΝΟΣ | 15 | 13,9 | 13,9 | 93,5 | |
| ΧΗΡΟΣ | 3 | 2,8 | 2,8 | 96,3 | |
| Άλλο | 4 | 3,7 | 3,7 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 4 Οικονομική κατάσταση
| Συνολικό μηνιαίο ατομικό εισόδημα | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Έως 300 ευρώ | 7 | 6,5 | 6,5 | 6,5 |
| 301-800 ευρώ | 23 | 21,3 | 21,3 | 27,8 | |
| 801-1500 ευρώ | 41 | 38,0 | 38,0 | 65,7 | |
| 1501-2500 ευρώ | 14 | 13,0 | 13,0 | 78,7 | |
| 2501ευρώ και πάνω | 13 | 12,0 | 12,0 | 90,7 | |
| Άγνωστο | 10 | 9,3 | 9,3 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 5 Εκπαίδευση
| ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Αναλφάβητος | 1 | 0,9 | 0,9 | 0,9 |
| Απόφοιτος Δημοτικού | 11 | 10,2 | 10,2 | 11,1 | |
| Απόφοιτος Γυμνασίου | 16 | 14,8 | 14,8 | 25,9 | |
| Απόφοιτος Λυκείου, ΙΕΚ, ΟΑΕΔ, τεχνικές σχολές | 48 | 44,4 | 44,4 | 70,4 | |
| Απόφοιτος ΤΕΙ/Ανώτερης Τεχνικής Σχολής | 10 | 9,3 | 9,3 | 79,6 | |
| Απόφοιτος Πανεπιστημίου /Ανώτατης Σχολής | 22 | 20,4 | 20,4 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Το προφίλ του που διαγράφεται είναι ενός ατόμου μέσης ηλικίας και σε αρκετές περιπτώσεις με παιδεία και έσοδα άνω του μέσου όρου. Το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ φαίνεται πως προσελκύει άτομα από διάφορα κοινωνικά στρώματα, όπως φαίνεται στους πίνακες 4 και 5 αλλά και άτομα με σταθερές σχέσεις (πίνακας 3). Οι σταθερές οικογενειακές σχέσεις στους θεραπευόμενους αποτελούν, όπως προκύπτει θεμέλιο, στο οποίο οικοδομείται η ανάρρωση του εξαρτημένου, καθώς το πρόγραμμα έχει πολλές θεραπευτικές δραστηριότητες που απευθύνονται στα μέλη του οικογενειακού περιβάλλοντος του θεραπευόμενου.
- 22% χρησιμοποιούν περιστασιακά, έστω, παράνομες εξαρτητικές ουσίες (Πίνακας 6). Όπως φαίνεται στον πίνακα, το μεγαλύτερο ποσοστό (77,8%) δεν χρησιμοποιεί κάποια ουσία. Στη στήλη με τον τίτλο «μερικό ποσοστό» αναφέρονται τα ποσοστά κάθε ουσίας για τον πληθυσμό που προκύπτει αν εξαιρεθούν αυτοί που δεν κάνουν καμία χρήση. Όπως φαίνεται, περισσότεροι από τους μισούς χρήστες ουσιών προτιμούν το χασίς.
Πίνακας 6 (άλλη εξάρτηση)
| ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΟΥΣΙΑ ΧΡΗΣΗΣ 1 | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Μερικό ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Ηρωίνη | 7 | 6,5 | 29,2 | 29,2 |
| Αγνώστου τύπου κοκαΐνη | 2 | 1,9 | 8,3 | 37,5 | |
| Αγνώστου τύπου ινδική κάνναβη | 2 | 1,9 | 8,3 | 45,8 | |
| Ακατέργαστη ρητίνη (χασίς, μαύρο) | 13 | 12,0 | 54,2 | 100,0 | |
| Σύνολο | 24 | 22,2 | 100,0 | ||
| Άγνωστο | ΚΑΜΙΑ | 84 | 77,8 | ||
| Σύνολο | 108 | 100,0 | |||
- 32% δηλώνουν κατά την εισαγωγή τους ότι έχουν «ψυχολογικά προβλήματα». Η απουσία ψυχιατρικής αξιολόγησης, έστω και με τη μορφή χορήγησης ενός σταθμισμένου ερωτηματολογίου ψυχοπαθολογίας δεν επιτρέπει περαιτέρω ανάλυση.
- Ο τρόπος χρήσης και η ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνεται πριν από την είσοδο στο πρόγραμμα περιγράφεται στους πίνακες 7 και 8
Πίνακας 7 Αλκοόλ/ημέρα
| ΠΟΤΗΡΙΑ ΑΛΚΟΟΛ / ΕΡΓΑΣΙΜΗ ΜΕΡΑ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | 0 | 4 | 3,7 | 3,7 | 3,7 |
| 2 | 4 | 3,7 | 3,7 | 7,4 | |
| 3 | 8 | 7,4 | 7,4 | 14,8 | |
| 4 | 14 | 13,0 | 13,0 | 27,8 | |
| 5 | 6 | 5,6 | 5,6 | 33,3 | |
| 6 | 8 | 7,4 | 7,4 | 40,7 | |
| 7 | 7 | 6,5 | 6,5 | 47,2 | |
| 8 | 6 | 5,6 | 5,6 | 52,8 | |
| Άγνωστο | 9 | 8,3 | 8,3 | 61,1 | |
| 10 | 23 | 21,3 | 21,3 | 82,4 | |
| 12 | 3 | 2,8 | 2,8 | 85,2 | |
| 15 | 7 | 6,5 | 6,5 | 91,7 | |
| 20 | 3 | 2,8 | 2,8 | 94,4 | |
| 24 | 1 | 0,9 | 0,9 | 95,4 | |
| 30 | 1 | 0,9 | 0,9 | 96,3 | |
| 40 | 2 | 1,9 | 1,9 | 98,1 | |
| 48 | 1 | 0,9 | 0,9 | 99,1 | |
| 60 | 1 | 0,9 | 0,9 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 8 Βαρύτητα εξάρτησης
| ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ ΗΠΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΛΘΕΙΣ | |||||
| Frequency | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Ποτέ | 63 | 58,3 | 58,3 | 58,3 |
| Λιγότερο από μία φορά το μήνα | 12 | 11,1 | 11,1 | 69,4 | |
| Μία φορά το μήνα | 6 | 5,6 | 5,6 | 75,0 | |
| Μία φορά την εβδομάδα | 16 | 14,8 | 14,8 | 89,8 | |
| Καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά | 11 | 10,2 | 10,2 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Οι έμμεσοι δείκτες επικινδυνότητας στους πίνακες 9 και 10 υπογραμμίζουν το πόσο οι αλκοολικοί είναι επικίνδυνοι όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο, παρόλο που ένα πολύ μικρό ποσοστό (4,6%) από τους θεραπευόμενους του προγράμματος έχει καταδικασθεί.
Πίνακας 9 Βία
| ΑΣΚΗΣΗ ΒΙΑΣ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Ναι, λεκτικής βίας | 50 | 46,3 | 46,3 | 46,3 |
| Ναι, σωματικής βίας | 5 | 4,6 | 4,6 | 50,9 | |
| Ναι, και τα δύο | 25 | 23,1 | 23,1 | 74,1 | |
| Όχι, ποτέ | 28 | 25,9 | 25,9 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 10 Οδήγηση υπό την επήρεια
| ΟΔΗΓΗΣΗ ΟΧΗΜΑΤΟΣ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Πάντα | 16 | 14,8 | 14,8 | 14,8 |
| Συχνά | 32 | 29,6 | 29,6 | 44,4 | |
| Σπάνια | 20 | 18,5 | 18,5 | 63,0 | |
| Ποτέ | 37 | 34,3 | 34,3 | 97,2 | |
| Άγνωστο | 3 | 2,8 | 2,8 | 100,0 | |
| Σύνολο | 108 | 100,0 | 100,0 | ||
Με δεδομένο ότι τα στοιχεία αυτά συγκεντρώθηκαν κατά την είσοδο στο πρόγραμμα είναι πολύ πιθανό ότι οι εξαρτημένοι υποεκτιμούσαν τη βίαιη και επικίνδυνη συμπεριφορά τους. Τουλάχιστον λοιπόν τα 2/3 οδηγούσαν, συχνά, ενώ βρίσκονταν σε τοξίκωση και τα ¾ εξ αυτών υπήρξαν βίαιοι.
ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΣΤΑ ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ(ΤΖΟΓΟΣ)
Η εξάρτηση στα παράνομα παιχνίδια είναι μία συμπεριφορά που μόλις πρόσφατα έχει κατηγοριοποιηθεί και περιγραφεί ως εξαρτητική συμπεριφορά και ως ψυχική διαταραχή. Το Πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ είναι το μοναδικό πρόγραμμα στην Ελλάδα που έχει δημιουργηθεί για τα άτομα αυτά. Τα στοιχεία που το ΚΕΘΕΑ έχει συλλέξει έχουν μεγάλη σημασία, καθώς είναι τα μόνα από τον Ελληνικό χώρο που αφορούν την ψυχική αυτή διαταραχή. Η αναγνώριση του προβλήματος είναι πρόσφατη, επομένως και οι θεραπευτικές προσπάθειες, καθώς και η αποτελεσματικότητα τους έχουν σημασία και ενδιαφέρον όχι μόνο για τον Ελλαδικό χώρο αλλά και ευρύτερη.
Από την περίοδο έναρξης συλλογής των στοιχείων (2004), μέχρι σήμερα (Μάρτιος 2009), 282 εξαρτημένοι στα τυχερά παιχνίδια έχουν προσέλθει (οι ίδιοι) για θεραπεία στη μονάδα.
Από τους εξαρτημένους που προσήλθαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά περιγράφονται στους πίνακες 1, 2, 3, 4 και 5.
Σημειώνεται ότι η συντριπτική πλειονότητα των θεραπευομένων ήταν Ελληνικής καταγωγής (276/282).
Πίνακας 1 Ηλικία
Πίνακας 2 Φύλο
| ΦΥΛΟ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Άνδρας | 264 | 93,6 | 93,6 | 93,6 |
| Γυναίκα | 18 | 6,4 | 6,4 | 100,0 | |
| Σύνολο | 282 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 3 Οικογενειακή κατάσταση
| ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Άγαμος | 86 | 30,5 | 30,5 | 30,5 |
| Έγγαμος | 172 | 61,0 | 61,0 | 91,5 | |
| Διαζευγμένος | 18 | 6,4 | 6,4 | 97,9 | |
| Χήρος | 3 | 1,1 | 1,1 | 98,9 | |
| Άλλο | 3 | 1,1 | 1,1 | 100,0 | |
| Σύνολο | 282 | 100,0 | 100,0 | ||
Πίνακας 4 Επαγγελματική κατάσταση
| ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Σταθερή /Πλήρης Απασχόληση | 219 | 77,7 | 77,9 | 77,9 |
| Σταθερή/μερική απασχόληση | 8 | 2,8 | 2,8 | 80,8 | |
| Περιστασιακή εργασία | 15 | 5,3 | 5,3 | 86,1 | |
| Οικονομικά νη ενεργός | 26 | 9,2 | 9,3 | 95,4 | |
| Άνεργος | 9 | 3,2 | 3,2 | 98,6 | |
| Φοιτητής/σπουδαστής/μαθητής | 2 | 0,7 | 0,7 | 99,3 | |
| Άλλο | 2 | 0,7 | 0,7 | 100,0 | |
| Σύνολο | 281 | 99,6 | 100,0 | ||
| Άγνωστο | Άγνωστο | 1 | 0,4 | ||
| Σύνολο | 282 | 100,0 | |||
Πίνακας 5 Εκπαίδευση
| ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ | |||||
| Συχνότητα | Ποσοστό | Έγκυρο Ποσοστό | Συνολικό Ποσοστό | ||
| Έγκυρο | Απόφοιτος Δημοτικού | 21 | 7,4 | 7,4 | 7,4 |
| Απόφοιτος Γυμνασίου | 25 | 8,9 | 8,9 | 16,3 | |
| Απόφοιτος Λυκείου, ΙΕΚ, ΟΑΕΔ, τεχνικές σχολές | 140 | 49,6 | 49,6 | 66,0 | |
| Απόφοιτος ΤΕΙ/Ανώτερης Τεχνικής Σχολής | 34 | 12,1 | 12,1 | 78,0 | |
| Απόφοιτος Πανεπιστημίου /Ανώτατης Σχολής | 58 | 20,6 | 20,6 | 98,6 | |
| Μεταπτυχιακό / Διδακτορικό | 4 | 1,4 | 1,4 | 100,0 | |
| Σύνολο | 282 | 100,0 | 100,0 | ||
Σαφέστατα από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα άτομα του προγράμματος ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ για την εξάρτηση στα τυχερά παιχνίδια διαφέρουν πολύ από τους άλλους εξαρτημένους όσον αφορά την οικογενειακή και επαγγελματική τους κατάσταση. Το 61% ήταν έγγαμοι κατά το χρόνο που παρακολουθούσαν το Πρόγραμμα. Αυτό υπογραμμίζει την ορθότητα της προσέγγισης του Προγράμματος που προσπαθεί πάντοτε να εμπλέξει στη θεραπεία την οικογένεια. 22% των θεραπευομένων στο Πρόγραμμα Άλφα για την εξάρτηση στα τυχερά παιχνίδια έχουν πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης και 77% κατέχει έμμισθη θέση πλήρους απασχόλησης. Παρόμοια ποσοστά απασχόλησης και ολοκλήρωσης επιτυχώς της εκπαίδευσης δεν απαντώνται στη βιβλιογραφία για άτομα εξαρτημένα στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά.
Επίσης, με εξαίρεση την εξάρτηση από τη νικοτίνη, όπου 86,5% των θεραπευομένων δηλώνουν καθημερινοί καπνιστές, οι εξαρτημένοι στα τυχερά παιχνίδια δεν εμφανίζουν εξάρτηση από το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, καθώς η πλειονότητα (95%) δεν καταναλώνει αλκοόλ σε ποσότητες που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν παθολογικές (πάνω από 5 ποτά την εβδομάδα), και κανείς δεν κάνει χρήση παράνομων ουσιών.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ
- Η λειτουργία μίας τέτοιας μονάδας απαιτεί πιστοποίηση και εμπειρία, στοιχεία που προσκομίζει ο Διευθυντής του ΚΕΘΕΑ και ο Διευθυντής της Μονάδας ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ.
- Το άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό της μονάδας ΑΛΦΑ, η πολύχρονη εμπειρία του, η ευαισθησία του και οι επικοινωνιακές δεξιότητες που έχει αναπτύξει.
- Η πολυμορφία στις ψυχοθεραπευτικές εξειδικεύσεις των θεραπευτών της μονάδας, που συνδυάζουν και δεξιότητες γνωσιακών-συμπεριφορικών τεχνικών, δεξιότητες προσέγγισης και οικογενειακής υποστήριξης, καθώς και ευαισθητοποίηση ψυχοδυναμικού τύπου, γεγονός που τους επιτρέπει να είναι πιο ευέλικτοι στη διάρκεια των συνεδριών.
- Η συμμετοχή όλου του προσωπικού στις θεραπευτικές διαδικασίες, στις ομάδες προσωπικού και στις συναντήσεις διαχείρισης των περιστατικών.
- Η στενή συνεργασία του προσωπικού τόσο σε θέματα της διαχείρισης των περιστατικών όσο και της εξεύρεσης λύσεων σε κοινά προβλήματα της μονάδας.
- Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις του προγράμματος, απευθύνονται τόσο στους χρήστες αλκοόλ και εξαρτημένους από τα τυχερά παιχνίδια, όσο και σε όλη την οικογένεια.
- Οι εναλλακτικές θεραπευτικές προτάσεις εξατομικεύονται ανάλογα με τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων, όπως είναι οι ατομικές συνεδρίες, η δραματοθεραπεία, η οικογενειακή θεραπεία, η διενέργεια των ομάδων και η πρόληψη των υποτροπών με την έγκαιρη παρέμβαση, ενσωματώνοντας στοιχεία γνωσιακής και συμπεριφορικής θεραπείες ανάλογα με την περίπτωση.
- Οι παρεμβάσεις αποσκοπούν στην ατομική, οικογενειακή, κοινωνική και εργασιακή αποκατάσταση των χρηστών.
- Οι ατομικές συνεδρίες διεξάγονται με πνεύμα εμπιστοσύνης, εχεμύθειας και ασφάλειας.
- Η οργάνωση των θεραπευτικών διαδικασιών και ο πλήρης σχεδιασμός των επόμενων θεραπευτικών κινήσεων.
- Η δημιουργία και η τήρηση συγκεκριμένων κανόνων και στόχων που διέπουν τις ομάδες.
- Η ανάπτυξη της πρόληψης των παιδιών των εξαρτημένων που βρίσκονται σε κίνδυνο ανάπτυξης ανάλογων δυσλειτουργιών μέσα από την οργάνωση ομάδων.
- Ο μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων στις θεραπευτικές ομάδες, ετερόκλητων μάλιστα μεταξύ τους μελών, γεγονός που δεικνύει και την επιτυχία τους.
- Η αυστηρή διαδικασία τήρησης δεδομένων μέσα από τα αρχεία και η ανάλυση των στατιστικών στοιχείων της μονάδας.
- Η ανάθεση εξωτερικής αξιολόγησης σε άλλο φορέα εκτός ΚΕΘΕΑ, που θα αναδείξει στοιχεία τα οποία θα βοηθήσουν στη μέγιστη αποτελεσματικότητα του προγράμματος.
- Το ζεστό και υποστηρικτικό κλίμα που αναδύεται μέσα από τις ομάδες
- Το ζεστό περιβάλλον στους χώρους της μονάδας.
ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ
- Η έλλειψη προσωπικού και ειδικότερα θεραπευτών.
- Ο περιορισμένος χώρος της μονάδας που ενώ είναι ζεστός και φιλικός, αναγκάζει τους θεραπευτές να προσφεύγουν σε άλλο χώρο, εκτός μονάδας, για να διεξάγονται κάποιες από τις ομάδες.
- Η μονάδα ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ, σε αντιστοιχία με το ΚΕΘΕΑ συνολικά εφαρμόζει μία ολιστική ανθρωπιστική θεώρηση του προβλήματος των εξαρτήσεων. Η στάση αυτή είναι απαραίτητη στη θεραπευτική προσέγγιση των εξαρτημένων αποτρέπει όμως τη διαμόρφωση ερευνητικών ερωτημάτων προς επιστημονική διερεύνηση. Το πλούσιο υλικό που υπάρχει στη Μονάδα καθιστά επιτακτική την ενθάρρυνση της έρευνας με συγκεκριμένα ερωτήματα, καθώς και την επιστημονική περιγραφή των θεραπευομένων. Αυτό είναι δυνατόν να γίνει χωρίς το παραμικρό συμβιβασμό στην εχεμύθεια. Απόδειξη είναι και η παρούσα αξιολόγηση. Η έρευνα επίσης, θα αυξήσει το ενδιαφέρον και την κινητοποίηση του προσωπικού καθώς και τη συνεχιζόμενη ενημέρωση τους.
- Η μέθοδος συλλογής δεδομένων δεν έχει ακόμα παγιοποιηθεί, ενώ βελτιώνεται από χρόνο σε χρόνο. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι προστίθενται νέα στοιχεία που καταγράφονται καθιστώντας δύσκολη τη συνολική επεξεργασία του υλικού. Η απουσία σταθερής μεθόδου συλλογής δεδομένων κατά την είσοδο.
- Επίσης η απουσία ενός συγκεκριμένου κωδικού που να αντιστοιχεί σε έναν θεραπευόμενο και τον ακολουθεί δυσκολεύει την ανάλυση των στοιχείων. Με την παρούσα πρακτική κάθε «νέα εισαγωγή» έχει άλλο αριθμό, ανεξάρτητα από το αν είναι ένας παλαιός θεραπευόμενος που επανέρχεται κάποιος νέος.
- Η έλλειψη σταθερής, καθημερινής παρουσίας από ψυχίατρο για τα προβλήματα που μπορεί να παρουσιάζονται στους εξυπηρετούμενους.
- Η μη ύπαρξη συνεργασίας με παθολογική κλινική γενικού νοσοκομείου του ΕΣΥ για την αντιμετώπιση των στερητικών συμπτωμάτων του αλκοολισμού.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Η μονάδα του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα από τη λειτουργία της (έξι χρόνια), αποτελεί ήδη ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο ολιστικής προσέγγισης ατόμων με αλκοολική εξάρτηση και προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, στο χώρο των εξαρτήσεων. Οι θεραπευτικές διαδικασίες στοχεύουν σε μια μακροχρόνια ψυχοκοινωνική υποστήριξη του ατόμου και των συγγενικών του προσώπων. Η παρέμβαση στους εξυπηρετούμενους από τη μονάδα στηρίζεται στις αρχές της αυτοβοήθειας. Η μονάδα παρέχει επίσης, ενημέρωση και συμβουλευτική σε οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο αποταθεί στη μονάδα είτε είναι ο άμεσα ενδιαφερόμενος, είτε ζητάει πληροφόρηση για κάποιο δικό του άνθρωπο.
Η μονάδα του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ είναι μία οργανωμένη μονάδα φροντίδας χρηστών αλκοόλ και εξαρτημένων από τα τυχερά παιχνίδια. Σε ό,τι αφορά την υποστήριξη στον πληθυσμό με παθολογική ενασχόληση στα τυχερά παιχνίδια, η ανάπτυξη της μονάδας σε αυτό το πεδίο, αποτελεί καινοτομία στο χώρο των εξαρτήσεων. Τα δεδομένα που η μονάδα του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ έχει συγκεντρώσει για τα άτομα αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά για την κατανόηση της διαταραχής αυτής και αποτελούν μία βάση δεδομένων, η οποία δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτη.
Η μονάδα μπορεί να αποτελέσει χώρο εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης ειδικευομένων ψυχιάτρων, αλλά και γενικά εργαζομένων στο χώρο της ψυχικής υγείας, οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την ολιστική παρέμβαση που προσφέρει σε αυτά τα άτομα και τις οικογένειές τους. Αυτό φυσικά προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του προσωπικού της μονάδας και του ΚΕΘΕΑ γενικότερα. Μία τέτοια συνεργασία του ΚΕΘΕΑ και υπηρεσιών ψυχικής υγείας θα είναι πολύτιμη για τους εκπαιδευόμενους, αλλά και χρήσιμη όσον αφορά την επιστημονική τεκμηρίωση των δράσεων του ΚΕΘΕΑ και της καταξίωσης του ως «κέντρου αριστείας» στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.
Σημαντική επίσης είναι η πραγματοποίηση σταθερής συνεργασίας με γενικό νοσοκομείο του ΕΣΥ, για την καλύτερη υγειονομική περίθαλψη των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, καθώς και την αντιμετώπιση των επειγόντων ιατρικών και ψυχιατρικών προβλημάτων.
Αλλά και ο τομέας της πρόληψης, όπου πραγματοποιείται στη μονάδα του ΚΕΘΕΑ – ΑΛΦΑ, θα μπορούσε να αναπτυχθεί και σε άλλες ομάδες του υγιούς πληθυσμού (ενημερώσεις σε σχολεία, στην κοινότητα, σε δήμους κ.λπ).
Αισιοδοξούμε ότι μέσα από αυτή την αξιολόγηση θα υπάρξει ευαισθητοποίηση για την εξεύρεση λύσεων σε τεχνικά θέματα, όπως είναι η αναζήτηση μεγαλύτερου χώρου, για να λάβουν χώρα οι ομαδικές θεραπευτικές συνεδρίες και οι συγκεντρώσεις του προσωπικού, καθώς και την πρόσληψη προσωπικού και ειδικότερα έμπειρων θεραπευτών που θα βοηθήσουν στο σημαντικό έργο της μονάδας.
Επίσης ευελπιστούμε ότι το περιεχόμενο της αξιολόγησης σε μελλοντικό χρόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανατροφοδοτικά για το προσωπικό, μέσα από τη μελέτη της αποτελεσματικότητας της μονάδας και την περαιτέρω αξιοποίησή της όπως αναφέρθηκε και στον πρόλογο.
Καθηγητής Ε. Λύκουρας, Διευθυντής Β΄Ψυχιατρικής Κλινικής, ΕΚΠΑ
Επικ. Καθηγητής Α. Δουζένης, ΕΚΠΑ
